Histori

Një fragment i çmontuar një furre prodhimi qeramike, prezenca e skarciteteve nga furrat antike dhe dy gurë peshe, janë elementët që i kanë bërë arkeologët të besojnë se janë në gjurmë të një qyteti antik në Kepin e Rodonit.

I njohur për plazhin, natyrën e virgjër, një kishë të vjetër dhe fortifikimet e ndërtuara prej Skënderbeut, Kepi i Rodonit u fut në listën e vendeve joshëse për arkeologët pas gjetjeve pranë tij të dy anijeve 2300 vjeçare të mbytura pranë tij.

Zbulimet nënujore të dy anijeve i bindën specialistët për pasurinë arkeologjike të  territorit dhe sondazhet e javëve të fundit, që po kryhen nga një grup arkeologësh u kanë dhënë të drejtë.

Veç furrës dhe mbetjeve të tjera, dy gurë peshe që shërbejnë edhe në tezgjahe, u zbuluan disa metra larg materialit ndërtimor, duke shtuar provat për një qytezë që mund të datohet rreth shekullit të 4-rt para erës sonë.

“Jemi në kërkim të një vendbanimi qytetar, çka vërtetohet nga sasia e madhe e mbetjeve të tullave dhe tjegullave, prodhime që nisin nga shek. 4-rt para erës së re dhe që u gjetën në luginën ku ndodhet kisha e Shna Ndoit, në breg të detit-tha për BIRN, prof. as. Dr. Eduard Shehi, arkeolog i periudhës romake. Të frymëzuar nga gjetjet dhe shpresa se mund të zgjerojnë punimet, arkeologët shpresojnë që të paktën një pjesë e territorit të tij mund të kthehet në një park natyror, turistik dhe arkeologjik, për të mbrojtur nga dëmtimet dhe ndërtimet.

Kërkimet për qytetin antik
Specialistët kanë krijuar bindjen se qyteza e mundshme duhet kërkuar mbi njërën prej kodrave, që tashmë është e mbuluar plotësisht nga shkurret, por provat për të pritet të dalin nga gërmime të mëvonshme.

Kërkesa është pritur mirë nga Instituti i Arkeologjisë dhe kërkimet për qytezën pritet të fillojnë në shtator.  “Kërkesa u prit pozitivisht nga Këshilli Shkencor i Institutit të Arkeologjisë, dhe që na jep mundësinë të rifillojmë kërkimet në shtator, kur edhe numri i turistëve në zonë është më i vogël”-tha arekologu Adrian Anastasi.

Kepi i Rodonit, është një nga zonat më tërheqëse të bregdetit shqiptar, qindra vjet më parë ai besohet se ka qenë një qendër e banuar ilire e cila ka humbur plotësisht dhe arkeologët shpesojnë se mund ta rigjejnë.

Megjithëse në fazë fillestare, të dhënat e deritanishme nga gërmimet arkeologjike të filluar janëvet ë fundit janë shpresëdhënëse.

Kërkimet në zonë u frymëzuan pasi pesë vjet më parë, kur nisi monitorimi i bregdetit, arkeologu nënujor Adrian Anastasi gjeti në afërsi dy relikte anijesh. “Gjatë zhytjeve zbuluam dy relikte anijesh, që i përkasin shek. 4-3 para erës sonë”-tha për BIRN dr. Adrian Anastasi. Më shumë se 2300 vjet më parë këto anije, të cilat u emërtuam simbolikisht “Rodon 1” dhe “Rodon 2”, besohet se transportonin drejt Durrësit dhe destinacioneve të tjera mesdhetare ngarkesa të përziera me amfora korintike B dhe MGS V, si dhe tulla, tjegulla e qeramikë fine.

Këtyre gjetjeve iu shtuan edhe elementët prej plumbi të spirancave të anijeve. Specialistët po ashtu besojnë se në ujrat pranë Kepit të Rodonit në 20 vitet e fundit janë grabitur egërsisht objekte arkeologjike.

Kërkime për një far dhe një manastir
Megjithatë Kepi i Rodonit ishte një territor i njohur për specialistët e monumenteve. Gjerak Karaiskaj, Apollon Baçe dhe Pirro Thomo janë ndër autorët kryesorë që kanë hedhur dritë mbi disa prej elementëve arkeologjikë të zbuluar disa dekada më parë. Por sondazhet e kësaj pranvere po krijojnë një imazh tjetër për të kaluarën e largët të territorit prej disa dhjetra hektarësh, që laget nga të tre anët prej ujrave detare.
Me sa duket veç Kalasë së Skënderbeut, e cila është edhe pika më e njohur nga turistët, që kërkojnë të zbulojnë gadishullin me vlera të veçanta natyrore, arkeologët gjatë javëve të kaluara kanë marrë në konsideratë edhe praninë e një fari ndriçues. Prof. as. Dr. Brikena Shkodra, me ndihmën e studentit të arkeologjisë, Krist Anastasi, ka vëzhguar imtësisht pjesën very-perëndimore të Kepit të Rodonit.

Të dhënat arkeologjike ajo i mbështet edhe në hartat e albanologëve dhe historianëve të kapërcyellit nga shek. 19-20. “Studiuesi hungarez Teodor Ipen 100 vjet më parë dokumenton praninë e një fari në Kep, të cilin na duhet ta datojmë saktësisht”-thotë për BIRN, Brikena Shkodra, e cila shton se shtresëzimet arkeologjike janë të dukshme në të dy krahët e gadishullit.

Një tjetër kërkim është përqëndruar në gjedjen e rrënojave të Manastirit të Shën Klarës, ku qëndroi deri në fund të jetës së saj Mamica, motra e Skënderbeutheroit kombëtar. Arkeologët po studiojnë mundësinë që manastiri të ndodhet pranë Kishës së Shna Ndout.

Rreziku i dëmtimeve
Kepi i Rodonit përbën një nga territoret më pak të njohura të bregdetit shqiptar. Izolimi i gjatë e ka ruajtur të paprekur bimësinë mesdhetare dhe kodrinat, që janë “sulmuar” vetëm nga erozioni agresiv detar i Adriatikut.

Vetëm në dhjetëvjeçarin e fundit kjo mrekulli e natyrës  mund të vizitohet lirisht, për shkak të lehtësisë që krijon rruga automobilistike. Po kjo ka sjellë rrezikun e ndërtimeve pa kriter, që ka dëmtuar ndjeshëm pjesë të tjera në bregdetin e Durrësit deri tani është shmangur edhe për shkak të pronësisë që ka mbi një pjesë të territorit Kisha Françeskane.

Arkeologët shpresojnë se zbulimet arkeologjike mund të shërbejnë si një hap i parë për rishikimin e statusit që ka Kepi i Rodonit. Krijimi i një parku natyror e mjedisor, me elementë arkeologjikë, të vizitueshëm në çdo stinë do t’i jepte një impuls të ndjeshëm turizmit në këtë zonë, vetëm 50 km larg Tiranës dhe Durësit.

“Zonifikimi arkeologjik përbën hapin e parë, që pengon ndërhyrjet dëmtuese në të githë Kepin” – tha dr.Adrian Anastasi. Kërkimet e deritanishme kanë hedhur dritë mbi hipotezën e një vendbanimi ilir të prodhimit në zonë, ndërsa krijimi i një Parku natyror-arkeologjik në të ardhmen do të mbështetet sipas Anastasit edhe nga arkeologjia nënujore. /Birn

Albert Gjika dhe Elena Gjika, edhe dy prej figurave të mëdha të familjes. Elena, ose Dora D’Istria, një ndër personalitetet më të rëndësishme në Rumani

Mr.Sc. Nikollë LOKA

Përveç dhjetë princërve sundues të Vllahisë dhe Moldavisë dhe dy kryeministrave të Rumanisë, familja Gjika ka dhënë edhe disa figura të tjera të shquara jo vetëm për shoqërinë rumune të periudhës kur jetuan, por edhe për shoqërinë europiane në tërësi. Madje për personalitetet e shquara të Gjikajve nuk mund të thuhet fjala e fundit, sepse ata janë të shumtë, kudo nëpër botë, në funksione dhe profesione të rëndësishme. Disa nga personalitetet e shquara Gjika do të përmenden në këtë shkrim, ndërkohë që e ndjejmë si detyrim të pasqyrojmë në shkrimet e ardhshme biografi të tjera të tyre, pasi universi i Gjikajve për opinionin shqiptar mbetet ende një botë në zbulim.

Albert Gjika

Përveç princave të njohur Gjika, në kohën e vet përmendet edhe Albert Gjika, i cili kreu misione diplomatike pranë Portës së Lartë. Ai ishte kryetari i Delegacionit të Perandorisë Osmane në bisedimet me Austrinë dhe nënshkrues i Traktatit të Beogradit në vitin 1738.

Elena Gjika

Elena Gjika, e njohur për opinionin publik edhe me pseudonimin e saj letrar Dora D’Istria ishte shkrimtare, historiane, etnografe, alpiniste, luftëtare e shquar për çlirimin e Shqipërisë dhe emancipimin e saj. Elena lindi në Bukuresht më 22 janar të vitit 1828. Ishte bija e Mihal Gjikës (1794-1850) dhe mbesa e princit në detyrë, Grigori IV Gjika. I ati ishte arkeolog dhe numazmatolog, themelues i koleksionit të pullave postare në Muzeumin Kombëtar të Bukureshtit. Ndërsa e ëma, Catincai Gjika (Foca) ishte një shkrimtare dhe përkthyese, grua me bukuri të rrallë. Elena pati një vëlla, Gjergjin dhe një motër, Gjeorgjetën, e cila u martua me princin Stefan Lupasco në vitin 1929. Vetë Elena mori edukim të zgjedhur. Arsimin fillestar dhe të mesëm i kreu në Konstanca e Bukuresht, ndërsa arsimin e lartë e filloi në Vjenë dhe e përfundoi në Drezden dhe Berlin. Elena u bë njëra ndër gratë më të kulturuara europiane të kohës së vet. Që në moshën katërmbëdhjetëvjeçare dinte nëntë gjuhë të huaja. Në turin e parë europian me familjen, ajo i habiti oborrtarët e Uilliamit IV të Prusisë, kur përktheu në gjermanisht mbishkrimet latinisht të një artefaku të vjetër, që ishte sjellë në Pallat prej Humboldit. Mrekullia e vogël, siç i thoshin në atë periudhë, dinte përmendësh Homerin në gjermanisht. Elena shkroi mjaft libra që trajtojnë çështje të artit, ekonomisë politike, historisë, filozofisë, folklorit, si dhe tregime, mbresa, përshtypje udhëtimi etj. Veprën e saj të parë e botoi në gjuhën frënge në vitin 1855. Në botimet e saj ajo përdori jo vetëm rumanishten, por edhe gjuhën italiane, gjermane, frënge, latine, greqishten e vjetër dhe moderne, rusishten dhe shqipen. Në nëntë prej veprave të saj ajo merret me jetën e shqiptarëve dhe problemet e tyre. Përmendim ndër to librat: Gratë në Lindje, vëllimi I, 1859; Kombi shqiptar pas këngëve popullore, 1866; Vizatime shqiptare, 1868; Shqiptarët e Rumanisë, Florencë 1872. Kultura e saj ishte kozmopolite, megjithëse nga studiuesit shihet si përhapëse e qytetërimit perëndimor në Lindje dhe veprimtare e emancipimit të femrës.

Martesa me princin rus

Elena kaloi një jetë të trazuar. Shpirti i saj romantik nuk u qetësua kur u martua me princin rus Aleksandër Koltov Massalskij dhe u gjend në Oborrin Perandorak të Carit Nikollai I. Jeta e Pallatit i ndrydhi shpirtin, prandaj largohet prej andej për në Zvicër dhe pastaj udhëton edhe në vende të tjera, deri në Amerikë. Në vitin 1862 bëhet Qytetare Nderi e Athinës, duke u bërë personaliteti i dytë pas Bajronit që e fitoi një nderim të tillë. Ambasadori i Rusisë, duke e prezantuar si princeshë ruse, për shkak të martesës me një princ rus, e paraqiti para Mbretëreshës, Amalia të Greqisë. Vetë Elena në udhëtimet e shpeshta që bënte u takua me elitën politike dhe intelektuale të kohës, duke ua bërë të njohur çështjen shqiptare. Ajo e nxiti poetin amerikan Longfellou që të shkruante një poemë për Skënderbeun. Me rëndësi është miqësia dhe letërkëmbimi i gjatë që pati me poetin e shquar arbëresh Jeronim de Rada. Veprimtaria atdhetare e Elena Gjikës mbërriti deri në Shqipërinë e robëruar. Rilindësi shqiptar Zef Jubani i kushtoi një vjershë të frymëzuar, në shenjë mirënjohje për ndihmën e çmuar që kishte dhënë për çështjen shqiptare. Ndërsa një rilindës tjetër, arbëreshi Leonardo de Martino, në emër të treqind vajzave shqiptare, i dhuroi Elena Gjikës një penë të punuar në filigram, për t’i shprehur mirënjohjen e thellë që kishin vajzat shqiptare për të. Trashëgimia letrare e Elena Gjikës është e shpërndarë në disa vende: Rumani, Shqipëri, Itali, Zvicër dhe Greqi. Në letërkëmbimet e shumta me De Radën, Kamardën, De Martinon, Mitkon, Jubanin, e tjerë; në takimet me personalitete të larta politike të popujve të tjerë si Garibaldi, në takimet me albanologët e shquar Ksilander, Bop, Han, Shlajhner etj., ajo u bë përfaqësuesja më e shquar e femrës shqiptare në botë. Elena Gjika vdiq në Florence në vitin 1888. Ajo është konsideruar njëra ndër femrat më të shquara europiane të shekullit XIX.

Vepra letrare e Dora D’Istrias

Tematika e veprave të Elena Gjikës është shumë e gjerë. Në librin Jeta monasticike në kishat lindore (Bruksel 1855; botimi i dytë, Paris 1858) ajo kërkon heqjen e urdhrave monasticikë. Ndërsa në veprën Zvicra Gjermane (Gjenevë 1856 në katër volume; botimi i dytë gjermanisht, Zyrih 1860 në tre volume) bëhet përshkrimi i vendit dhe i njerëzve të Zvicrës. Libri “Femërat e Lindjes” (Zyrih 1859, dy volume) flet për emancipimin e grave në Levant dhe vende të tjera të Lindjes. Aty flitet edhe për gjendjen e gruas shqiptare. Kurse në librin Femra për femrat Dora D’Istria krahason gjendjen e femrës në Europën Latine me Gjermaninë, duke kërkuar me zë të lartë trajtimin e barabartë të grave dhe burrave. Në librin Ekskursione në Rumeli dhe More tregon se Greqia e Vjetër kishte po aq kërkesa qytetëruese sa Gjermania e kohës së saj. Vlen për tu përmendur vepra Shqiptarët e Rumanisë, ku jepet një përshkrim i princërve Gjika nga shekulli XVII deri në shekullin XIX, botuar në Florence në vitin 1873. Elena Gjika botoi edhe librin Poezia e Otomanëve botimi i dytë, Paris 1877. Ajo shkroi edhe një numër të madh shkrimesh për çështje të historisë së letërsisë, poezisë, politikës, religjionit, problemeve sociale, historisë, artit, e tjerë në disa organe të njohura shtypi si në Revue des Deux Mondes të Francës; Libre Recherche të Belgjikës; Diritto, Antologia Nuova, Rivista Europea të Italisë, si dhe në revista rumune, greke dhe amerikane. Dora D’Istria merrej edhe me pikturë.

Vepra të shkruara për Elena Gjikën

Armand Pommier, Madame la comtesse Dora D’Istria, Brussels 1863 Charles Yriarte, Portraits cosmopolites, Paris 1870 Bartolomeo Ceçhetti, Bibliografia della Principessa Elena Ghica, Dora D’Istria, Florence 1873 Luisa Rossi, Dora D’Istria. I bagni di mare. Una principessa europea alla scoperta della Riviera, Sagep, Genova, 1998. Nicolae Iorga, Lettres de Dora D’Istria, shih në Revue historique du Sudest Europeen nr 1-3, Paris 1932. Dictionar Mondofemina, femei romane, Vol 1: A-K, p.139-140

Ndërkohë që në gjuhën shqipe janë botuar disa vepra të Elena Gjikës, si dhe janë shkruar disa monografi për jetën e saj. Dora D’Istria, “Gra të para nga një grua”, shtëpia botuese “Elena Gjika”, Tiranë 2003. Elena Gjika, “Letra drejtuar Jeronim de Radës”, shtëpia botuese “Bargjini” 2004. Elena Gjika, “Fyletia arbenore” prej Kanekate Iaoshima, përktheu Demetrio Camarda, Livorno 1867. Vehbi Bala, “Jeta e Elena Gjikës” (Dora D’Istrias), Rilindja, Prishtinë, 1970. Koli Xoxi, Zvicra dhe Dora D’Istria, Tiranë, Alta 1995. Koli Xoxi, “Erazmi i Roterdamit dhe Helena Gjika”, Marin Barleti, Tiranë, 1994. Koli Xoxi, “Franca sipas Dora D’Istrias”, Tiranë 1997. Ahmet Kondo, “Dora D’Istria për çështjen kombëtare shqiptare”, Tiranë 2002. Cristia Maksutoviç, “Elena Gjika dhe shqiptarët e Rumanisë”, Tetovë 2001.