Orikumi nuk është vetëm një qytet turistik bregdetar në Shqipëri, por edhe një qytetërim i lashtë ilir.
Pranë qytetit të sotëm shtrihet qyteti antik i Orikut themeluar nga Eubeait në shekullin Vl p.e.r në trojet e fisit ilir të amantëve, mbi kodrën e njohur me emrin Paleokaster.
Përmendet nga autorët antike të shekullit të V p.e.r si port i rëndësishëm i Adriatikut.
U shfrytëzua nga romakët në luftrat kundër ilirëve dhe maqedonëve, luajti një rol të rëndësishëm në luftën civile midis Cezarit dhe Pompeut.
Flota maqedonase e Aleksandrit të Madh e pushtoi në vitin 214 p.e.r e në shekullin e lll p.e.r preu monedha me emrin e bashkësive qytetare. Në shekullin e ll p.e.r u dëmtua nga një tërmet i rëndë, u rindërtua dhe fortifikua në shekujt e V-Vl.
Në kohën bizantine dhe në mesjetë njihet park1si një port i vogël me emrin “Jeriko”.
Në shekullin e Vll, pranë tij u ndërtua kisha e Marmiroit dhe disa kisha të tjera që në themel të emrit të tyre kanë emrin e Marisë.
Po t’i hedhësh një sy manastireve ortodokse në Shqipërinë Jug-Perëndimore vë re se pjesa mbizotëruese e tyre mban emrin e Marias, nënës së Jezusit.
Këtë gjë e shohim tek manastiret e Ardenicës (Lushnje), Apolonisë (Fier), Manastirin rrënojë të Ballshit, Manastirin e Zvërnecit, Manastirin e Dhërmiut, etj.
Të ndodhur në këto kushte mund të hedhim hipotezën se edhe kisha e këtij manastiri ka mbajtur emrin e Maries ashtu si shumica e simotrave të saj, përgjatë bregdetit nga Shkumbini në Himarë.
Ndërkohë që në traditën kristiane, Maria është mbrojtësja e bujqësisë, e cila ushtrohej pikërisht në këtë fushë ngjitur me të cilët u ndërtua dikur edhe ky manastir.
Sot qyteti i Orikumit është një destinacion turistik tepër i preferuar, për natyrën e tij detare dhe malore, për historinë dhe kulturën, për detin dhe plazhet ranore.
Ndër pikat kryesore turistike në Shqipëri është edhe Liqeni i Prespës së Madhe, i cili vlerësohet për bukurinë natyrore që ka. Por është një vend akoma më i veçantë që ndodhet në mes të këtij liqeni të mrekullueshëm, ishulli Maligrad ose siç quhet ndryshe edhe ishulli i gjarpërinjve.
Ky ishull i vogël mban brenda vetes një objekt të madh. Në bregun e tij perëndimor ndodhet shpella e Kishës, e cila për formën e veçantë dhe të çuditshme, u quajt vend i shenjtë. Aty është ndërtuar një kishë e vjetër në shek. XIV.
Ajo është kisha e Shën Mërisë. Kisha është një nga monumentet më me vlerë të trashëgimisë kulturore. Në këtë ishull janë gjetur edhe objekte arkeologjike si tjegulla, kollona e kapitele që i përkasin një kishe paleokristiane, që mendohet të ketë qenë në pjesën e sipërme të liqenit.
Sipër këtij ishulli, ndodhen edhe rrënojat e vilës verore të Car Simeonit të shekullit XI. Kisha e Shën Mërisë është një themelim i vjetër dhe ka shërbyer si qendër shpirtërore për prijësat shqiptarë. Mbishkrimet që gjenden në këtë kishë i përkasin periudhave të ndryshme të lidhura me historinë e këtij monumenti.
Kisha është krejt e veçantë, me cikle ikonografike dhe mbishkrime historike të viteve 1345 dhe 1369. Në murin perëndimor ka afreska të princërve Kezar Novakut, afreska të gruas së tij Kalia, dhe femrave Maria dhe Amirali.
20 vjet më vonë më 1389, princi Amiral Novaku ka lënë një mbishkrim në Kishën e Ristozit, pranë Korçës. Ikonografia kështu në shekullin e XIV paraqet figura laike dhe historike.
Pikturat e Maligradit i takojnë stilit të ri ikonografik të quajtur “stili paleolog”, një rilindje artistike të ikonografisë bizantine. Këto piktura janë studiuar, por jo në mënyrë shteruese. Më tërhoqën vëmendjen disa skena, që dalin jashtë programit rigoroz ikonografik.
Për herë të parë zbulova se në gjoksin e disa figurave të shenjtorëve dhe profetëve kishte grumbuj fytyrash pa aurola në gjokset e tyre. Këtë nuk e kam parë në asnjë kishë deri më sot. Jo larg kishës në faqen shkëmbore pashë pikturat në shkëmb, bërë me ngjyrë të kuqe, me anë të oksidit të hekurit.
Pikturat janë thjesht vizatime antropomorfe, në një stil ekspresiv, primitive, vendosur pa rregull, në mënyrë të çrregullt. Në një faqe guri është pikturuar një figurë femërore: Shën Maria, e cila në dorën e djathtë mban një shkop mbi majën e të cilit është një fryt shege.
Pranë është figura e Krishtit fëmijë dhe një figurë burri me aureolë dhe me mjekër. Një skemë tjetër tregon një figurë kalorësi mbi një kalë skematik në lëvizje, bien në sy edhe figura e një kryqi me dy boshte horizontale në boshtin vertikal, që mbaron me figurën e një peme të jetës.
Mbi kryqin është figura e Krishtit fëmijë. Dallohen edhe disa gërma si TE, mbase të emrit THEUS=ZOT. Ka një numër portretesh, si edhe disa figura kryqesh të brendashkruar nëpër rrathë. Pashë afro 12 figura, por qe e pamundur të ngriheshe më lart në shkëmbin e pikturuar.
Duket qartë që kjo faqe shkëmbore ka qenë e shenjtëruar si një tempull i hapur në natyrë, e shumë më vonë pranë u ngrit kisha. Pse ka ndodhur ky shenjtërim tek piktorët në shkëmb? Çfarë ka ndodhur? Stili primitive i skenave, me koka të mëdha e trupa të vegjël tregojnë origjinën e ikonografisë së krishterë.
Këto piktura ngjajnë me afresket e katakombeve të shekujve IV-V të erës sonë. Ky zbulim është tepër i rëndësishëm dhe unikal në Shqipëri. Këto piktura primitive në shkëmb duhet të jenë para zyrtarizimit të fesë së krishterë nga Konstandini i Madh.
Figura mashkullore me mjekër pranë Shën Marisë me Krishtin fëmijë duhet të përfaqësojnë një martir të krishterë, ndoshta martirizuar në këtë ishull.
Sipas kronikës, më 22 maj 1016, princi i Dioklesë Gjon Vladimiri u vra nga cari Vladislav në një ishull të Prespës. Besoj pikërisht në Maligrad. Kjo shpjegon pse në shekullin e XIV, shenjtërimi i vendit bëhet më i rëndësishëm.
Kishte disa shpella, disa dru mani shekullore, fiq dhe trëndafila të egër. Mbi ishull janë gjurmët e një ndërtimi, kurse në anën veriore pashë një mur si edhe tulla bizantine të shekullit të VI. Maligrad do të thotë “qytet i vogël”. Por, në shekuj, ishulli ka qenë përgjithësisht i pabanuar, si edhe sot.
Zbulimi i pikturave paleokristiane të shkëmbinjtë e Maligradit është një ngjarje e madhe dhe e papritur historike dhe e artit. Shqipërisë i shtohet kështu një motiv i ri i lashtësisë dhe fillimit të Mesjetës. Ky zbulim është i një rëndësie në rrafsh evropian.
Ishulli ka gjatësi rreth 800 metra e gjerësi rreth 200 metra dhe rrethohet nga shpate shumë të pjerrët, me përjashtim të pjesës perëndimore të tij. Në këtë ishull ka bimësi natyrore barishtore dhe shumë pak shkurre, shpella e zgavra karstike.
Prej kohësh, banorët e zonës së Prespës shkojnë aty me varka për të kryer shërbesa e rite fetare.
Ishulli nuk është i banuar, por popullohet në sezonin veror nga turistët e shumtë kurioz të historisë dhe kulturës vendase.
Mund të vizitohet duke ndjekur itinerarin Korçë – Zvezdë – Liqenas.
Vendet shpirtërore janë vende ku pelegrinët kërkojnë mrekulli ndërsa udhëtarët shohin mrekulli. Shqipëria shpirtërore është e pasur me tradita, vende të shenjta dhe vendet e pelegrinazhit.
Këto vende janë në të njëjtën kohë atraksione të mrekullueshme turistike nisur nga vlerat e tyre historike dhe kulturore. Ju mund t’i vizitoni këto destinacione popullore të besimeve të ndryshme dhe të gjeni mënyra shpirtërore për të përjetuar.
Ishulli Zverneci, Vlorë
E vendosur në Lagunën e Nartës, në veri të Vlorës, 156 km larg Tiranës, midis kripës dhe dunave bregdetare të bregut të Adriatikut, ishulli i vogël mund të arrihet përmes një shtegu të sapo rinovuar. Ishulli është i mbuluar me pyje pishe dhe është shtëpia e një manastiri të vjetër bizantin kushtuar Shën Marisë. Historianët thonë se ajo u ndërtua midis shekujve X dhe XIII. Është një vend i qetë dhe piktoresk, i rrethuar nga peizazhe mahnitëse. Pelegrinët dhe besimtarët vizitojnë ishullin çdo 15 gusht.
Marigoja, gruaja që ka qëndisur flamurin shqiptar të ngritur nga Ismail Qemali në Vlorë më 28 nëntor 1912, është varrosur në ishullin në varrezat e Manastirit
Mali Tomorri pranë Beratit
Mali Tomorri është një atraksion i mrekullueshëm natyror në Shqipërinë jugore qendrore. Pika malore e vendosur 2.416 metra mbi nivelin e detit shpesh është e mbuluar me mjegull dhe mister. Shqiptarët e quajnë edhe Fronin e Zotit. Të tjerë thonë, se ajo mbulon një strukturë, ndoshta një piramidë. Këto gojëdhëna dhe bukuria natyrore e Parkut Kombëtar të Tomorrit prej 23,444 hektarë e bëjnë atë një destinacion turistik por edhe sportiv ku mund të bësh hiking, treking, kampe, alpinizëm dhe pelegrinazh. Parku është gjithashtu një destinacion shpirtëror. Teqeja gjendet në majën më të lartë të malit. Mali është i lidhur ngushtë me qytetin e Beratit, një Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Mali i Tomorrit është një shesh lojërash i madh për tifozët e aktiviteteve në natyrë.
Sari Salltik në Krujë
Ky vend ndodhet në Malin e Krujës i njohur edhe si Skënderbeu, 1,176 metra mbi nivelin e detit dhe mirëpret shumë besimtarë dhe turistë kurioz. Ngjarjet e pashpjegueshme filluan kur Sari Salltik, një ndjekës i Haji Bektash Veils arriti në Krujë në vitin 1325. Pelegrinët e feve të ndryshme nga e gjithë Shqipëria vizitojnë teqenë dhe shpellën ku ata besojnë se ndodhin mrekulli. Pika malore mund të arrihet me makinë ose në këmbë. Një pamje e mahnitshme mbi Detin Adriatik të pret në krye të malit. Ky është një vend i mrekullueshëm për të shijuar pamjen dhe meditimin.
Shën Antoni (Shna Ndou) Kisha në Laç
Kisha e Shën Antonit e ndërtuar në kodrat mbi qytetin e Laçit është një nga vendet më të rëndësishme të pelegrinazhit në Shqipëri. Mbi një milion pelegrinë vizitojnë kishën çdo vit. Vizitorët preferojnë të ecin në këmbë për kishë, por ka edhe një rrugë dhe një zonë të madhe parkimi për ata që vijnë me makinë ose furgon. At Zef Pllumi, një prift francez, thotë në kujtimet e tij se Shna Ndou konsiderohet të jetë vendi më i shenjtë në tokat shqiptare p[r njerëzit e të gjitha besimeve dhe feve.
Vizitorët ndezin qirinj, marrin pjesë në masë dhe vizitojnë shpellën Shna Vlashi. Pa marrë parasysh se çfarë është feja juaj, Kisha e Shna Nout ja vlen të vizitohet.
Manastiri i Shen Kollit të Meso
potamit ndodhet përgjatë rrugës Sarandë-Gjirokastër përballë HEC-it Bistrica 2. Manastiri është ndërtuar mbi një tempull dhe në të gjenden gdhendjet e dragonjve, shqiponjave, luanëve dhe krijesave të tjera mitologjike. Ekspertët e konsiderojnë atë një monument unikal të llojit të tij në të gjithë Ballkanin.
Shen Kolli në Mesopotam
Xhamia e Gjin Aleksi është një ndërtesë fetare në zonën e Rusanit, Delvina. Shqiptarët nuk dinë shumë për këtë. Xhamia është ndërtuar gjatë shekullit të 16-të mbi rrënojat e një kishe bizantine të vjetër. Një shembull i tolerancës fetare, me të cilën shqiptarët krenohen.
Vende të tjera për tu vizituar në Shqipëri janë: Kisha Thethi, Ishulli Maligradi në Liqenin e Prespës, Kishat e Voskopojës, Gjinar, Xhamia e Plumbit në Shkodër, Manastiri i Ardenicës, Manastiri i 40 Saints të Sarandës, çdo kishë e vogël në bregdetare fshatra përgjatë Bregut Jon, Cape Rodoni, Melani Tekke në Libohova, dhe shumë të tjerë./ATSh/
Kalaja e Lëkurësit mendohet nga historianët të jetë ndërtuar rreth viteve 1537, në kohën kur Sulltan Sulejmani sulmoi Korfuzin dhe i lindi si domosdoshmëri kontrolli i Skelës së Sarandës dhe rrugës Sarandë-Butrint.
Në vitet 1878 fshati u sulmua nga andartët grekë.
Zhdukja e ketij fshati dhe emigrimi i popullsise ka ardhur si pasojë e këtij sulmi.
Kalaja ndodhet midis rrënojave të fshati Lëkurës mbi majën e një kodre të lartë që ngrihet sipër qytetit të Sarandës.
Ka një pozicion të veçantë strategjik nga ku mund të shikoni gjithë qytetin e Sarandës dhe rrugën që shkon në Butrint.
Ka formë katrore me dy kulla të rrumbullakëta të vendosura në VP dhe JL.
Katrori me dy rrumbullake ne diagonale është simboli i lëkurëpunuesve në mesjete ne këto zona.
Kuptohet nga pozicioni i vendosjes që qëllimi kryesor i ndërtimit të kalasë ishte vrojtimi i detit. Lartësia e mureve arrin 6,7-7 m trashësia e tyre deri në 2 m.
Mali i Tomorrit është një nga më të pasurit në flore e faunë e në të njëjtën kohë është edhe një nga më të respektuarit në vend për shkak të vendit të shenjtë që ka në majën e tij. Bukuritë janë të mrekullueshme dhe sigurisht fshatrat që e rrethojnë, mbajnë një pjesë të asaj çfarë ai është. Një prej fshatrave më të njohur në këtë zonë për bukuritë e pamasa, është edhe Bogova, ajo është vendosur në të djathtë të lumit Osum dhe ndodhet pikërisht poshtë prehrit të malit të Tomorrit.
Bogova është vendpushimi perfekt ku mund të gjesh burime ujore e malore, që derdhen në lumin Osum të rrethuara këto nga një pyll masiv pemësh. Është peizazh karakteristikë shqiptar , ku ndërthuren natyrshëm bimësia barishtore në shtratin e lumit, rrapet e pishat e larta. Nuk ka më mirë sesa të shijosh ujin e ftohtë me mishin e qengjit në hell të shoqëruar me rakinë e famshme të Skraparit që deri më tani nuk gjendet e dytë. Gjelbërimi i pyjeve shtrihet nga të gjitha anët, deri tek “Rezervati i Bogovës”, pyll i cili sipas banorëve të zonës ka qenë i preferuar për gjueti nga ish-udhëheqja e kohës së komunizmit. Rezervati zë një sipërfaqe prej 350 hektarësh pyll, ku nuk mungon derri i egër, lepujt e dhelpra.
Peizazhi i Bogovës ka vlera mjedisore të pa zëvendësueshme dhe tepër shplodhëse për vizitorët e shumtë, që marrin rrugën për të kaluar një kohë të shkurtër me bukuritë e natyrës.
Në Bogovë ndjen vërtetë bukurinë, misterin dhe mrekullinë, ëndrrën dhe ashpërsinë e jetës midis ngjyrave të shkëlqyera të natyrës, ku fare lehtë mund të ndiesh të fryjnë vetëm erërat e lira.
E ndodhur në lartësinë 265 metra mbi nivelin e detit Bogova ka një klimë të freskët. Me malin që i bën hije, ujin që zbret nga brendësia i tij dhe gjelbërimin nga të gjitha anët, përbëhet nga tetë fshatra dhe njihet për bimët medicinale e pllakat e gurit.
Bogova, quhet ndryshe edhe si porta hyrëse e turizmit pasi pret e përcjellë gusht besimtarët bektashi të cilët ngjiten në malin e shenjtë, malin e perëndive e të Dodonës Pellazgjike. Tomori është quajtur mal mbretëror nga vizitorët, e ndërsa nga besimtarët quhet Baba Tomori. Nuk ka mal tjetër në botë që të quhet baba, por këto ndodh, ai është mali i mrekullive.
Xhamia e Plumbit është ndërtuar në vitin 1773 nga Mehmet Pashë Bushati (plaku), themeluesi i familjes së njohur të Bushatllinjve të Shkodrës rrëzë Kalasë së Rozafës në Lagjen Qafë të qytetit me një arkitekturë osmane dhe sot është edhe Monument Kulture i Kategorisë së Parë.
Lagjja e Qafës, është lagjja më e vjetër e qytetit të Shkodrës. Kjo lagje së bashku me Kalanë e Shkodrës përbëjnë historinë e vjetër të qytetit. Në këtë lagje ndodhen edhe disa monumente kulture që kanë i kanë rezistuar kohës deri sot. Ndër më kryesoret dhe në gjendje të mirë është Xhamia e Plumbit.
Xhamia e Plumbit është një nga ndërtesat më të vjetra të Shkodrës dhe xhamia më e madhe dhe më e bukur e Shqipërisë deri në gjysmën e parë të shekullit të XX, periudhë në të cilën filluan të ndërtohen xhami të dimensioneve të mëdha.
Xhamia ka qenë e veshur me plumb prandaj është quajtur edhe “Xhamia e Plumbit”, e me këtë emër njihet edhe sot, mbas 240 vjetësh. Xhamia është e vendosur në pjesën e jashtme të pazarit të Shkodrës, rrëzë kalasë Rozafa, në një livadh në rrafshinën e lumit Kir e Drin
Për nga forma e ndërtimit është frymëzuar nga xhamia e sulltanëve të Stambollit. Xhamia e Plumbit është e vetmja në Shqipëri për nga lloji, që fillon me një oborr me kolona të gjëra, para se të hysh në sallën e faljes. Salla e faljes paraqitet si një bllok i ulët, kapërcyer nga një tambur tetëkëndësh (oktogonal) shumë i lartë, në maje të së cilës qëndron kubeja gjysmë rrethore. Interieri shfaqet si një dhomë e gjatë dhe e gjerë, pavarësisht se përmasat janë jo dhe aq të mëdha.
Tremi (sofat) i xhamisë është i tipit të mbyllur me hapësirën e zbrazët qendrore. Nga brenda, harqet gjysmë rrethore të shtyllave janë të mbuluar me dymbëdhjetë kupola të vogla që xhamisë i japin një pamje madhështore klasike, ndërsa elementet e hershme të stilit të Stambollit dhe Bursës janë përfaqësuar në pjesët e stolisura mbi derë dhe dritare me harqe të rrejshme të thyera, luneta dhe parmaqe prej hekuri.
Në këtë xhami gjendet një shkrim që na jep një informacion historik, ku shkruhet: Madhëria e veprave bamirëse dhe bujare, Mehmet Pasha e ndërtoi këtë xhami madhështore në vitin 1187 (hixhrij)
Në datën 16 nëntor 1990, ditën e xhuma, në Xhaminë e Plumbit është mbajtur edhe ceremonia e parë e drejtuar prej Haxhi Hafiz Sabri Koçi, me një pjesëmarrje të jashtëzakonshme, me rreth 65.000 vetë.
Xhamia e Plumbit në Shkodër është Monument Kulture i Kategorisë së Parë. Ajo është pionierja dhe prijësja e të gjitha xhamive në mbarë Shqipërinë, që u hapi rrugën dhe me të filloi ripërtëritja, shndriti shkëndija që i zgjoi shqiptarët për të shëruar plagët e mjerimit të shpirtrave dhe njëherësh fillojnë edhe ndryshimet.
Xhami e Plumbit është vepër trashëgimisë kulturore dhe gëzon një vëmendje dhe interesim të veçantë nga Qeveria Turke për ta restauruar me të gjitha parametrat historike të saj.
NgaRaimonda Shundi
Artisi i Popullit Viktor Gjoka lindi më 4 korrik të vitit 1922 në Tepelenë dhe vdiq më 26 tetor 2007 në Itali. Aktivitetin artistik e filloi në rininë e tij me lëvizjet amatore. Në vitin 1946 nisi punë në Teatrin Popullor (sot Kombëtar) dhe punoi deri në vitin 1971. Pa mbushur 20 vjeç realizon rolet e para ku kujton se sa e pashpresë qe përballja me spektatorin. Batuta e vetme nuk mundi të artikulohej dot nga ai edhe pas provave të shumta me idhullin e tij Mihal Popi.
Ndër rolet më të suksesshme përmendim Hliestakovin ne veprën “Revizori” të Gogolit (1952), “Gratë gazmore të Uindsorit”, “Fytyra e dytë”, “Karnavalet e Korçës”. Pas rreth 13 viteve punë në teatër, në vitin 1959 mundi të marrë një bursë studimi për regjisurë në BS për dy vjet. Me ndërprerjen e marrëdhënieve në vitin 1961 kthehet në Tiranë për t’i vazhduar ato në Konservatorin e Tiranës. Rikthehet në Teatrin Popullor në vitin 1991 me këmbënguljen e drejtorit Artur Zheji, ku vishet me rolin e Spirakes në komedinë rumune “Valsi i Titanikut”(premierën e luan Roland Trebicka, Gjoka aktron në natën e dytë pasi ishte dublant) dhe më pas me rikthimin e komedisë që i dha suksesin në fillimet e tij në teatër “Revizori”, këtë radhë në regjinë e vetë Gjokës.
Filmi artistik ka qenë më pak i lëvruar, por edhe aty kemi një mori personazhesh si të zhanrit të komedisë, ashtu edhe të atij dramatik. Kujtojmë këtu “Kush është vrasësi”, “Vdekja e burrit” “Zëvendësi i grave”, “Babai i studentit”, “Historiani dhe kameleoni”. Nga punët në teatër janë të regjistruara vetëm me audio disa nga veprat e vëna dhe ndodhen në arkivat e Radio-televizionit Shqiptar. Kujtojmë “Rrëshqitjen” e Besim Levonjës.
Pristanda e Karaxhales,”Një letër e humbur”, “Shërbëtorin e dy zotnive” të Karlo Gordonit, “Banjën” e Majakovskit në rolin e Ivan Ivanoviçin e Majakovskit, etj. Në veprën “Majlinda” të Xhemal Brojës, Viktori si i persekutuar pati një rol të vogël, por prezenca e një kritiku polak bëri që pena e tij të shkruajë për ‘atë infermierin brilant, i cili ngjasonte me Aleksandër Moisiun’. Mundi të marrë titullin “Artisti i Popullit”, por nuk e mbrojti dot nga ajo çka do t’i ndodhte. U ndëshkua dhe u dëbua, por shpirti i tij nuk u shkëput asnjëherë nga skena. Dashuria për teatrin dhe spontaniteti i tij si aktor dolën më të forta se burgu i persekutimit artistik dhe njerëzor.
E njoha Viktorin rreth viteve 80 kur ai po vuante dënimin në Bërzhit. Fshati pranë Tiranës po njihej me historitë e shumta të aktorin i cili po konsumonte artin e tij në aktivitetet modeste të kësaj zone. Në atë kohë ai donte te vinte në skenë dramën “Luiza Miler”, ndërsa mua më shihte si një alternativë të mundshme. Këtu nisi interesimi im për aktrimin. Kujtoj pasionin dhe detin e thellësisë që transmetonte që në takimet e para. Nuk kisha dëgjuar asgjë deri në atë kohë për bëmat dhe se cili ishte ky burrë simpatik e gazmor për teatrin popullor (kështu quhej për vitet që i referohem). Viktori ishte ashtu siç e kemi parë rrallë në filmat e fundit. Shëndet mesatar, rrumbullak, energjik, fjalëshumë e kureshtar, por me një buzëqeshje që hera- herës i qahej kur nisnin diskutimet për të shkuarën e tij, duke i lënë vendin trishtimit dhe lotëve.
Jemi mësuar të dëgjojmë për të rinj aktorë të talentuar dhe daljet e tyre rutinë në të gjitha emisionet kulturore (dhe jo vetëm) kur bëhet fjalë për premiera të reja apo profile artistësh. Dëgjojmë kaq shumë për ta në çdo kronikë kulturore, saqë emrat e tjerë sfumohen në heshtjen e arkivave gojëkyçur. Aktorët si Viktori apo shumë të tjerë janë pa interes (vetëm nëse flitet për vdekjen apo skandalet e tyre). Kjo është koha e konsumizmit të kudogjendur, dhe e “kokoshave majë gardhit”, ku i urti shtypet dhunshëm.
I kishin mbetur kaq pak “miq” nga ai kolektiv i rrahur nga pushteti sa diskutonte vetëm kalimthi për shfaqjet e fundit. Kjo bëri që Viktori të mos shkelte shpesh në atë godinë. Shijonte bisedat dhe kënaqësitë e vogla me amatorët apo aspirantët për aktorë. – Jam më i qetë me ta – më thoshte Viktori , “nuk gjykojnë për të shkuarën time, e më shohin me dritë për të ardhmen”. Me ta ripërjetonte emocionet e harruara në rrëfimet që nuk i ndaheshin kurrë. E shkuara në teatër, ish gjithçka për të. Mungesa në skenë zëvendësohej me ripërjetimet e copëzave “hit” që i sollën suksesin që ne sot po mundemi të sjellim në vëmendjen e lexuesve tanë. Fliste me pikëllim për mbledhjet e kolektivit, akuzat, apo “miqtë” që fërkonin duart për mundësinë e largimit të aktorit. Sytë i shkëlqenin kur rrëfente copëza nga rolet, ndodhitë me adhuruesit apo bashkëpunimet me regjisorët shqiptarë e Rusë. Por le të kujtojmë çfarë ndodhi me Viktorin e atyre viteve.
Atmosfera në teatrin e viteve ‘60-‘70
Në vitet 60- 70 teatri ishte strehëza më e preferuar për artdashësit, pasi aktivitetet e kontrolluara e kishin asfiksuar vendin me propagandën pushtetare. Shfaqjet, aktorët, regjisorët, repertori, vëmendja por dhe pakëz nga liria e romanticizmit a marrëdhëniet më normale mund të prekeshin nga spektatorët që çdo natë mbushnin sallën. Biletat e shitura prej javësh nuk plotësonin dot të gjitha kërkesat e qytetarëve fatlumë Tiranas. Aktorët kishin një luftë të heshtur deri në momentin e marrjes apo fitimit të rolit, pasi fluksi i shfaqjeve bënte që shumë të ishin të dubluar. Grupi më i mirë merrte premierën, por edhe dublantët kishte fatin të bënin më të mirën e tyre pasi shfaqjet ishin mjaftueshëm. Emrat e njohur të teatrit luftonin shumë për të qenë pjesë e premierës, duke përftuar kështu edhe grupet përkatëse të shfaqjeve në vijim.
Por, ata nuk ishin në një palë (një pjesë ishte edhe fanatike e pushtetit popullor) me censurën, direktivat partiake apo “pastërtinë morale” duke bërë që shumë heronj të tkurreshin nga presionet e rrezikshme dhe paktizonin mbijetesën e tyre. Kish nisur një luftë e heshtur ndaj dy problematikave më të rëndësishme për kohën, “agjitacion e propagande” dhe “problemet e moralit”. Shumë emra aktorësh kërcënoheshin nga “partia” duke vënë në lëvizje mekanizmat e komitetit të partisë, të cilët shihnin në vrimë të gjilpërës çdo aktor sado i dashur për publikun të ish. Në këtë sitë qenë shumë nga emrat e rëndësishëm të teatrit, si Sandër Prosi, Naim Frashëri, Kadri Roshi, por për emrat në veçanti do të flasim në shkrimet në vijim. Ky fat i takoi edhe Viktor Gjokës.
Ishte koha kur magjia e artit të shtatë, kinemaja, ish bërë ambicia dhe ëndrra e gjithë trupës së aktorëve. Kishin nisur aventurat e para filmike (filmi “Tana”( 58), “Oshëtim në bregdet”, Horizonte të hapura, “Dueli i Heshtur”, “Plagë të Vjetra”). Ky zhvillim aktorët i bënte të pavdekshëm në krijimtarinë e tyre, por njëkohësisht mprehte edhe thikat e passhpinës. Gjoka në këtë kohë nuk kishte mundur të filmonte asnjë shfaqje në teatër, pasi ende nuk qe kthyer në traditë.
Ndërkohë që emri i të riut nga Tepelena kishte nisur të tërhiqte vëmendjen falë përkushtimit, spontanitetit, improvizimit dhe punës me figurën artistike. Kur pjesa e “Revisorit” të Gogolit po vihej në teatër, puna kish nisur me aktorë të tjerë. Por kjo nuk e pengoi Gjokën të merrej “fshehurazi” me provat për figurën e protagonistit, Hljestakovin. Viktori ende nuk pati studiuar për aktrim, ndaj mëdyshja e regjisorit e bënte të punonte vetë. Dhe suksesi ishte i pamatë. Këmbëngulja dhe puna e tij mori shpërblimin e ëndërruar. Ky personazh e klasifikoi aktorin e ri automatikisht në qendër të vëmendjes dhe nga këtu, qe më i preferuari i regjisorëve, sidomos në zhanrin e komedisë. Spontaniteti, improvizimi, xhonglerimi tipik me figurën e bënë Viktorin mbretin e spektatorit.
Në Shqipërinë e atyre viteve, adhurimi për artistët ishte i vetmi emocion i lirë dhe i pakushtëzuar. Pas shfaqjeve të super suksesshme, Gjoka që ndërkohë ishte lumturisht i martuar dhe me fëmijë, gjatë ecjeve në qytet shoqërohej me batutat e roleve apo kërkesat për autografe. Pas kësaj shfaqjeje nisën sukseset e tjera, të cilat u bënë edhe shkolla e shumë aktorëve tanë.
Skandali
Në këtë kohë nisi të pëshpëritej për “historinë skandaloze” dhe turbulluese – aktori i shquar i teatrit popullor ka lënë shtëpinë, gruan dhe fëmijët dhe ka vënë kurorë me një vajzë gjimnaziste, shoqen e vajzës së tij. Pas kësaj, Viktorin e hodhën në prodhim, duke i privuar edhe të drejtën për të luajtur në teatër. Ai tashmë ishte njëri nga të larguarit në “gjirit e ngrohtë të klasës punëtore”. Po atë nuk e la, atë çupëlinën bukuroshe, që i ishte ngjitur keqas. Ish 17-vjeç, dhe marrosja e saj verbale me Hljestakovin, Xha Halilin apo Mihallaqin, bëri të flitej gjatë.
Ajo, Elena shpërfillëse e një opinioni të frikshëm, mohuese e familjes së saj, e shoqërisë, verbohet për një aktor të madh, por dhe për një burrë gati të të pesëdhjetave, aspak të bukur. Kjo grua e re nuk iu nda në asnjë moment përpos vështirësive, të cilat nuk i mendonte se do i sillte dashuria e tyre. Në një nga intervistat e tij Viktori pohon se “Njeriu bie në dashuri si në një gropë të errët dhe shikon nga të kapet e të dalë përsipër. Por unë mbeta brenda dhe nuk dola dot. Por grua e mora, nuk e mbajta dashnore si shumë të tjerë”, madje njëherë provon të shkojë në zyrat e komitetit të partisë me shpresën se pas kaq vitesh mund të kishte shpresë për t’u rikthyr në teatër, ndërsa ai ju përgjigj – “Ah, more Viktor Gjoka, ç’na bëre”, Pse na e bëre si lopa more? I dhe një shkelm kusisë dhe na e derdhe qumështin”. “Po unë qumështin e derdha, i thotë Gjoka, por të na rrojë lopa, se lopa bën tjetër qumësht”. “Ah, për këto je i zoti ti, por, këtë që bëre… do ta vuash”. “Pse kapeni me mua që mora një nuse të re”, i thotë Gjoka. “Unë e bëra këtë mëkat. Po Babë Myslymi…?! “Pse, ore, Babë Myslymi je ti?!”.
Vendimi për ta larguar nga teatri ishte pas disa mbledhjesh me kolektivin. Por a do të mundej aktori të shkëputej nga ai teatër që i dha aq emocione? -Flitej se kur binte shi dhe njerëzit mbylleshin në strehëzat e tyre, nga lagja e Tiranës së re nga ku ai banonte, dilte dore për dore një çift duke bredhur rrugëve për t’i mbajtur këmbët nga Teatri Popullor nën pishat e errësirës me një hije trishtimi. Mbanin vesh, njëri shkëputej, tjetri rrinte në këmbë dhe ai që ish shkëputur (Viktori) puthte dyert dhe muret e teatrit, pastaj binte në gjunjë, pëshpëriste dhe bënte kryq.
Ishte kjo periudhe kur “armiku” Viktor Gjoka nuk mundej të siguronte as bukë në shtëpi, madje vete ai ka pohuar se shkonte dhe rrëmonte në kazanët e mbeturinave kotheret e bukës për t’i pastruar e servirur si ushqimin e ditës. Qarkullonin fjalë se bezdisjet e njerëzve të policisë (80 lekshave) ishin normalitet për netët e tyre, pasi komenteve të turpshme me zë të lartë i bashkohej edhe grushtimi i dyerve shoqëruar me fjalë fyese për të nxitur reagimin e çiftit. Fëmijët shiheshin rrallë, ndërsa gruaja e tij e re, dilte pak dhe kurrë vetëm. Pas kësaj nisi një “rehabilitim” i Gjoka-ve. E shoqja nisi punë si shitëse buke, ndërsa Viktori filloi të aktivizohej tek-tuk me ndonjë film. Kjo ishte edhe koha më e qetë për të projektuar edhe fëmijët e tyre.
Largimi
Në vitin 1997 largohet në Itali, aty nis gjithçka nga e para. Kampe, përpëlitje, miq të rinj … deri në momentin kur njihet me konteshën Romane, e cila u robërua nga elektriciteti i aktorit tonë, duke bërë që t’i siguroje strehë atij dhe familjes si shpërblim për artin e bukur. Pas kësaj shkruhet një histori më e qetë për Viktorin. Nis të jetë i lirë me aktivitetet që zhvillonte me emigrantë, krijon shoqatën e artistëve në pension “DEA”, vendos pjesë dhe bën të tërheqë vëmendjen e gjithkujt që interesohet për teatrin. Realizon filmin artistik “Tirana në Europë” pa humbur në asnjë moment kontaktin me Shqipërinë. Shoqata “Dea” i krijoi mundësi të realizonte të pamundurat e së shkuarës, e megjithëse në një moshë jo shumë optimale, ai vazhdoi të dominojë. Interpretoi në shqip, italisht, greqisht.
“Jam i sigurt se teatri bën pa mua, por unë nuk bëj dot pa teatrin” – thotë Kadri Roshi dhe po i të njëjtit mendim ishte edhe Viktori. Për të qenë pranë teatrit, ai i pranoi të gjitha sfidat.
A ishte teatral?!
Teatraliteti që kryesisht ndjehej te aktorët në atë periudhë nxitej më shumë edhe nga fakti i ngritjes se zërit apo mimikës së ekzagjeruar pasi salla e madhe ishte pa akustikë dhe spektatori duhej ndihmuar të kuptonte tekstin e veprës. Ndërkohë që aktorët, të cilët po merreshin me filmin po e largonin pak nga pak këtë dukuri. Filmi i mësoi aktorët e kastit, të qenë më të vërtetë dhe më të besueshëm, duke bërë që interpretimi i tyre të ishte më i natyrshëm. Viktori duke mos e pasur mundësinë e realizimit të asnjë filmi, rrezikohej më shumë nga kjo lojë, gjë që e ndeshim pjesërisht në filmat e pakët që mundi të realizonte. Por teksa dëgjojmë pjesët e regjistruara shohim se ky interpretim ishte i natyrshëm për të gjithë trupën e aktorëve.
Viktori nuk e pati shansin t’i filmoheshin shfaqjet, apo t’i organizohej diçka speciale në teatrin ku ai u formua dhe la aq shumë, madje nuk ka të mbjellë as edhe një pishë me emrin e tij, siç e kanë një pjesë e kolegëve të teatrit, pasi ishte ende gjallë kur u mbollën në atë oborr ku orët ishin të pallogaritshme. Megjithatë ne ende flasim për figurat e tij falë asaj çka na ka mbërritur nga rrëfimet e kolegëve apo spektatorëve që mundën të prekin lojën e Viktor Gjokës. Shiritat e regjistruar në radio dhe koleksioni modest i filmit, vetëm sa munden të na kujtojnë se dikur ka qenë edhe një aktor, i cili për shkaqe banale, persekutohet dhe i ndalohet ushtrimi i profesionit që donte aq shumë, nga teatri. – Kanë qenë kolegët-aktorë ata që më kanë thënë “Sa bukur e ke luajtur këtë gjë”, “Sa bukur ke qëlluar në këtë rol” dhe me një sy kritik të vëmendshëm më kanë treguar detajet e filozofisë sime të aktrimit – thotë Viktori. Nga ana tjetër politika, gjithmonë ka qenë në rivalitet me artistin. Ajo e ka anashkaluar atë, vazhdimisht duke e minuar me mungesën e investimeve për ta. Janë fatlumë të gjithë ata që kanë mundur ta shohin në skenë, fatkeq ata që nuk kanë mundur ta shohin, dhe të dëshiruar për ta parë do të ketë gjithmonë! /GazetaShqiptare/
Epopeja e Luftёs sё Vlorёs nё vitin 1920 ёshtё njё nga faqet mё tё lavdishme tё historisё tonё kombёtare. Mё 29 maj 1920 u mbajt kuvendi nё Barçalla, njё shpat mali pranё Dukatit ku pjesemarrёsit aprovuan propozimin pёr tё filluar sa mё parё kryengritjen çlirimtare kundёr pushtuesit Italian. Mё 26 prill 1915 midis qeverive tё Italisё dhe ANTANTЁS u nёnshkrua Traktatit i Fshehtё i Londrёs pёr copёtimin e trojeve shqiptare.
Nё kёtё traktat Vlora, ishulli i Sazanit, Himara dhe Hinterlandi i saj ju la Italisё. Pёr kёtё arsye nё Kuvendin e Barçallasё ku ishte pjesmarrёs dhe kryeministri i Qeverisё sё Lushnjёs Sulejman Delvina, u zgjodh njё Kёshill Kombёtar prej 30 vetёsh dhe nga gjiri i tij doli Komiteti “Mbrojtja Kombёtare” prej 12 anёtarёsh, tё cilёve ju ngarkua drejtimi i kryengritjes.
Kryetar i komitetit u zgjodh patrioti Osmёn Haxhiu. Mё 2 qershor 1920 nё Beun u mblodhёn rreth 4000 luftёtarё nё pёrgjigje tё thirrjes sё Komitetit tё Mbrojtjes dhe lidhёn besёn pёr tё luftuar deri nё vdekje kundёr pushtuesve.
Kjo ishte njё luftё jetike pёr mbrojtjen e kufijve tё shtetit shqiptar, tё cilat pёrveç rrezikut Italian, rrezikoheshin tё coptoheshin nё veri dhe jug nga ushtritё greke e serbe.
Bashkimi i Vlorёs dhe mbarё Shqipёrisё nё kushtrimin pёr liri kundёr ushtrisё Italiane bёri qё tё fitohej njё nga luftrat mё tё rёndёsishme nё historinё moderne tё Shqipёrisё, ku nё harkun kohor tё 5 qershorit dhe 3 shtatorit tё vitit 1920 trupat italiane tё mposhteshin nga ato shqiptare dhe tё ktheheshin kokёulur nё Gadishullin Apenin.
Udhëheqës të Luftës së Vlorës ishin Qazim Koculi, Ahmet Lepenica dhe Osmën Haxhiu. Çlirimi i Vlorёs i hapi rrugё çlirimit dhe tё krahinave tё tjera shqiptare qё mbaheshin tё pushtuara nga ushtritё greke e serbe, duke mundёsuar nё kёtё mёnyrё çlirimin e gjithё trojeve Shqiptare.
Betimi i datës 29 Maj 1920 në Barcalla: “Me ndihmë e pa ndihmë të viseve të tjera të Shqipërisë, do të luftojmë deri sa të bashkohemi me shtetin tonë ose, në mos e arrifshim këtë ideal, të vdesim me armë në dorë që ta marrë vesh bota e qytetëruar se shqiptari për lirinë e vet din të vdesë dhe kur vendos të vdesë, s‘e trembin milionat me ushtri e topa”.
Më poshtë janë disa foto të Vlorës së atyre viteve, para dhe pas luftës me italianët.
Selam Musailindi më 1860 në fshatin Salarì të Tepelenës nga një familje me tradita patriotike. Udhëheqës i kryengritjeve në Vlorë dhe ra heroikisht për çlirimin e saj.
Nuk ishte i arsimuar por ishte një patriot i lindur, një shqiptar i pabindur ndaj qeveritarëve turq. Mbasi u rekrutua ushtar, kaloj 5 vjet në Jemen, ku mori dhe titullin Agë. Më pas shtëpia dhe stani i Selam Salarisë ishin shndërruar në qëndra të rëndësishme për çetat patriotike dhe pjestarë i çetës së Çerçiz Topullit e Mihal Gramenos. Në 1911 mori pjesë aktive në veprimtarinë patriotike të çetave që lëvizën kundë trupave turke e më pas kundër andarteve greke. Më 1912 i përgjigjet thirrjes së Qeverisë së Vlorës dhe në krye të çetave të Labërisë shkoi të mbronte Jugun e Shqipërisë nga forcat greke ku edhe u plagos. Trimëria e shqiptarëve do të çudiste kolonelin Tomson që komandonte forcat e rregullta shqiptare. Në Hormovë lufta do të ishte e rëndë, Selam Musai do të plagosej. Bilbil Zekua nga Hormova do ta shpëtonte nga vdekja duke rrezikuar jetën e tij. Andartët grekë do të masakronin në 29 prill 1914 më shumë se 200 burra nga Hormova në një kishë. Pjesa më e madhe e Labërisë do të shpërngulej. Ky kalvar do zgjaste deri më 1920, vit në të cilin Selam Musai do luante një rol të rëndesishëm. Më 1920 bëhet anëtar i Mbrojtjes Kombëtare me kryetar Osman Haxhiun, të ngritur në krahinën e Tepelenës në Baçardha u mblodhën prijësat e Labërisë, më 23 Maj 1920, dhe u vendos t’i dërgohej ultimatum italianëve, për dorëzimin e Vlorës. Kur rreziku u bë i madh në fshatrat dhe qytetin e Vlorës, Selam Musai udhëhoqi fshatarët e Labërisë kundër forcave okupuese italiane me garnizonin e Kotës, Drashovicës, Kaninës e rrethinave të Vlorës. Në luftime, u shqua aftësia e tij udhëheqëse dhe trimëria e tij, në luftimet që shkuan deri në trup më trup në “Qafë të Koçiut” dha jetën për çlirimin e vendit më 12 qershor 1920, dhe u bë simbol i patriotizmit, vendosmërisë dhe heroizmit popullor të Labërisë e mbarë Shqipërisë. Heroizmin e Selam Salarisë, populli e përjeton me këngë: “Ç’e zure topin nga gryka, lule more Selam lule“, kurse presidiumi i kuvendit popullor e deklaroi Hero të Popullit
