Ky gur është gjetur në Durrës dhe thuhet se daton katër shekuj para Krishtit.Ditëve të fundit është komentuar shumë për simbolin e Shqiponjës, kjo pasi që fotografitë e futbollistëve nga Kosova që mposhtën Serbinë në ndeshjen me Zvicrën, bëri jehonë në gjitha mediat vendore dhe të ndërkombtare.
Po ashtu me këtë rast, për të dëshmuar lashtësinë e këtij simboli, po qarkullon edhe një fotografi derisa shihet një njeri i gdhendur në gur që me duar krijon simbolin e Shqiponjës. Ky gur është gjetur në Durrës dhe thuhet se daton katër shekuj p.k.
Dy vjet kishin kaluar që nga vdekja e Brenda Schmitz, kur bashkëshorti i saj David mori një telefonatë nga radio stacioni KSZT ku u kërkua të paraqitej në zyrat e radios. Prej disa vitesh, gjatë periudhës së Krishtlindjes, ky stacion radiofonik plotësonte disa dëshira të përdoruesve të tij, megjithatë, kësaj here, letra nuk u dërgua nga personi në fjalë, ose nga Davidi, por nga një person anonim.
“Ata më thanë se kishin marrë një letër nga dikush që donte të më jepte një dhuratë. E pyeta kush ishte, por ata thanë se ishte kaq personale saqë nuk mund të flisnin në telefon dhe se më duhej të shkoj në zyrat e tyre “, thotë David.
Pak para se Brenda të vdiste për shkak të kancerit ovarian, ajo kishte shkruar letrën duke kërkuar dëshirën e saj të Krishtlindjes. Megjithatë, ajo kurrë nuk e kishte dërguar atë, përkundrazi, ia kishte dorëzuar një mikeshe të dashur, të cilës i kërkoi ta dërgonte në radio vetëm pasi burri i saj të kishte gjetur një nënë të re për fëmijët e tij.
Kështu, kur Davidi vendosi të martohej me Jayne Abrahamin, letra u dërgua në stacionin e radios.
Një letër anonime u dërgua në emisionin “Christmas Wish”.
“Ne bëjmë realitet dëshirat e Krishtlindjes për shumë prej dëgjuesve tanë prej shumë vitesh tashmë, por një letër si ajo e Brenda-s nuk kishte ardhur kurrë dhe të gjithë, pavarësisht moshës, u emocionuam”, tha pronari i radios Scott Allen.
Prezantuesja Collen Kelly lexoi letrën e Brenda-s për Davidin:
“Arsyeja pse po ju shkruaj është kjo. Kam një dëshirë. Unë kam një dëshirë për Davidin, për fëmijët dhe për gruan e re që do të jetë pranë tij. Unë dua që ata të dinë se i dua shumë.
Dëshira ime e parë është për partneren e re të Davidit: Dua të kalojë një ditë në spa dhe të relaksohet. Ajo e meriton atë, sepse është nëna e re e fëmijëve dhe kjo nuk është një detyrë e lehtë.
Ju lutem, bëjeni të buzëqeshë dhe le ta dijë se të gjitha përpjekjet e saj janë vlerësuar nga unë. Faleminderit, unë të dua kudo qofsh, bisedo me mua, unë do të të dëgjoj nga qielli”.
Ndërkohë që po e lexonte letrën, ishte e pamundur për të fshehur emocionin që ndihej, por ajo vazhdoi të lexonte:
“Dëshira ime e dytë është për të gjithë familjen, një udhëtim magjik. Një vend ku ata mund të gëzojnë një farë kohe familjare, për të krijuar ato kujtime që do të mbeten përgjithmonë … “.
Dëshira e tretë dhe e fundit e Brenda-s ishte për mjekët dhe infermierët të cilët, ditë pas dite, ishin kujdesur për të dhe shumë pacientë të tjerë në spital.
“Unë dua që ata të gëzojnë një natë të mbushur me ushqime të mira, pije dhe argëtim, për gjithçka që bëjnë këta heronj për të shpëtuar pacientët me kancer”.
Davidi kishte shpërthyer në lot.
Ai e dinte që Brenda i kishte qëndruar gjithmonë në krah, që ajo kurrë nuk e kishte lënë atë dhe se gjithnjë kujdesej për familjen e tij nga qielli.
Programi i radios plotësoi të gjitha dëshirat e Brendas dhe dërgoi gjithë familjen në Disney World, Florida, ku Jayne gëzoi edhe një spa, ashtu siç premtoi.
“Ne kurrë nuk kemi pasur një festë familjare dhe ky udhëtim do të jetë i mrekullueshëm. Zemrat tona janë plot gëzim “, tha Jayne me mirënjohje.
Gjesti i pabesueshëm i Brendas tregoi një dashuri të pafundme për familjen e saj; një dashuri kaq e madhe që, edhe nëse ishte aq afër vdekjes, u shqetësua për mirëqenien e të dashurve të saj. Nuk ka dyshim se dashuria e një nëne është e pafundme.
Kjo grua ka bërë një dhuratë të mrekullueshme për familjen e saj, a nuk mendoni? Jepni një koment dhe mos harroni të ndani këtë histori të bukur dashurie me miqtë tuaj.
Duke qëndruar akoma në vitet 1900, Fidel Castro duket se ka bërë seks me të paktë 2 gra në ditë për 40 vite. Një në mëngjes dhe një në darkë.
Mao Tse-Tung, nuk e adhuronte higjenën personale, nuk përdorte sapun dhe kishte sëmundje të transmetueshme seksualisht.
Saddam Hussein kishte 3 gra dhe 5 dashnore, ai përdorte edhe viagra për të mbajtur ritmin. Ish-i tij, Parisoula Lampsos tregoi se lideri iraken adhuronte të vishte flokë kaubojsi dhe të shihet video të armiqve që kishte vrarë.
Duke shkuar më tutje në histori, Napoleon Bonaparti ka humbur virgjërinë me një prostitutë, por jo më parë se të dështonte 4 herë. Ai nuk dëshironte të bënte seks me gruan e tij Josephine, vetëm nëse kjo nuk do të ishte larë për të paktën prej tre ditësh.
Në këtë pjesë të katërt të intervistës me ish-oficerin e Sigurimit të Shtetit, rezident në Paris, Hasan Luçi përshkruhen aktet terroriste që ballisto-zogistët e arratisur kanë kryer brenda Shqipërisë kur u hodhën si diversantë. Luçi është mjaft i besueshëm në ato që thotë, pasi flet me shifra dhe fakte që nuk i kundërshton dot. Këtu do të flitet edhe për një nga përpjekjet më të guximshme të agjentëve për të vrarë Enver Hoxhën dhe udhëheqës të tjerë komuniste.
Është një nga historitë sa të pabesueshme aq edhe e panjohur që kam dëgjuar në jetën time si gazetar. Është historia e Avdyl Banushit, atij ballistit të arratisur që hodhi bomba në ambasadën tonë në Romë. Një nga veprimtarët më aktivë kundër regjimit komunist në Shqipëri. Por edhe një trim i tërbuar dhe i paepur nga Golemi i Gjirokastrës. Kulmi është se kjo histori ka ndodhur gati një dekadë më përpara se të zbarkonte banda e Xhevdet Mustafës.
Ishte Avdyl Banushi që ka qenë shumë më pranë se paraardhësit dhe pasardhësit e tij terroristë për të vrarë Enver Hoxhën. Kjo ka ndodhur në vitin 1974, pikërisht kur Shqipëria kremtonte 30-vjetorin e çlirimit të vendit. Askush nuk mund ta merrte me mend, se pikërisht për të ndenjur para tribunës në atë ditë, ishin nisur që nga Nju Jorku një grup diversiv antikomunist, i kryesuar nga Avdyl Banushi. Ai dhe shokët e tij kishte mbërritur me bomba në xhep te Parku Rinia, madje kishin zënë strehë pikërisht në një apartament në bodrumet e pallateve të Shallvareve.
Intervistoi Xhevdet Shehu
– Zoti Luçi, është folur vazhdimisht se bandat diversioniste që hidheshin nga jashtë, kanë kryer edhe akte terroriste. Mund të na përmendni se ku konsistonin këto akte?
– Po ata për terrorizëm vinin këtu. Në atë kohë ata kryen disa akte terroriste si vënie zjarri në naftë në Kuçovë, djegie kooperativash, vënie zjarri shtëpive të rinisë, djegie banesash të patriotëve kooperativistë etj. Në këtë luftë pati sukses loja e zhvilluar me anën e Frontit të Rezistencës dhe amnistia e vitit 1949, megjithëse në veri kjo nuk dha rezultatet e pritura. Kështu në vitin 1951 veprimtaria e bandave të armatosura arriti kulmin, një pjesë e të cilave ishin të përbëra me diversantë të jashtëm, që së bashku organizuan 135 aksione si vrasje, plaçkitje, djegie, propagadë, spiunazh etj.
Në fakt në 1950 kishte 114 banditë, nga të cilët 30 diversantë të ardhur nga jashtë, kurse në 1951 vetëm UDB- a dërgoi 450 diversantë. CIA dërgoi bandën e Curr Pajës nga Greqia. Kështu më 1951 vepronin mbi 475 banditë, prej të cilëve një pjesë ish diversantë të ardhur nga jashtë dhe pjesa kryesore banditë që vepronin nga brenda. Por si rezultat i masave të marra u kryen operacione spastrimi në të gjithë vendin dhe u asgjësuan 144 banditë. Për të përtërirë bandat e dëmtuara që pësuan në vitin 1951 edhe në 1952 spiunazhet e huaja vazhduan hedhjen e bandave diversioniste.
Në 1952, pasi veproi nën urdhrat e anglezëve deri në 1951, A. Zogu vihet në lidhje me drejtuesit e ClA-s dhe vuri në dispozicion të saj njerëzit e tij më të besuar Zenel Shehun dhe Halil Branicën, të cilët më 1 maj 1952 u futën në Shqipëri, ku u kapën menjëherë dhe pasi u mësua misioni i tyre e planet e anglo – amerikanëve, u bë objekt i lojës “Liqeni i Vajkalit” vazhduar nga Sigurimi i Shtetit për 17 muaj rresht. CIA i dha përparësi bazave në Greqi në atë kohë.
Lojat me spiunazhet e huaja ishin suksese të punës vetëmohuese të shumë punonjësve trima legjendarë të Sigurimit të Shtetit e të mbështetjes së fuqishme nga masa e popullit. Edhe në vitin 1953 nën diktatin e huaj, reaksioni i jashtëm bëri edhe një përpjekje për aktivizimin e bandave duke dërguar kriminelin e njohur Hamit Matjani e grupe të tjera diversioniste. Për të parë se si dëgjohej në Shqipëri radiopërhapja e CIA-s në ishujt Kalasinia (Greqi) në vitet 1952 – 1953, një zbulues anglez kujton se anijet e CIA-s e SIS-it bënin disa udhëtime nga Greqia deri në kufirin jugosllav me diversantë brenda për të dëgjuar transmetimet në gjuhën shqipe dhe për të njoftuar për efektin e tyre.
– Pas viteve ’90 është bërë i njohur se ka pasur një plan për të vrarë Enver Hoxhën në mesin e viteve ’70. Pse dështoi ai plan?
– Nuk ka pasur vetëm një plan, por disa. Enver Hoxha ishte i pari që ishte në krye të listës për t’u vrarë. Po le të shikojmë planin për të cilën më pyetët. Ishte nëntori i vitit 1974. Shqipëria komuniste kishte kohë që priste të festonte me madhështi 30-vjetorin e Çlirimit të vendit nga pushtuesit nazifashistë.
Më së shumti ajo atmosferë ndjehej te banorët e kryeqytetit, të cilët prej ditësh mbushnin gjatësinë e bulevardit “Dëshmorët e Kombit” për të parë provat e përgatitjes së kuadrateve me ushtarakë që do të demonstronin para Enver Hoxhës në ditën e 29-të të muajit, e cilësuar si dita jubilare e çlirimit.
Në vëmendjen kryesore, ku rrinte dhe komisioni i përgatitjes së paradës së madhe, ishte pikërisht tribuna madhështore e ndërtuar prej më se 10 ditësh para hotel “Dajtit’, mbi të cilën në ditën e caktuar do të dilte Enver Hoxha, Mehmet Shehu, Hysni Kapo dhe udhëheqësit e tjerë. Aty ishte menduar të bëhej një masakër e paparë ndonjëherë për të vrarë jo vetëm Enverin, por edhe të tjerët që ndodheshin në tribunë…
– Si e morët vesh planin e atentatit kundër Enver Hoxhës?
– Ua kam thënë dhe nuk është sekret se Sigurimi ynë ka pasur bashkëpunëtorët e vet në çdo organizatë e grup të mërgatës politike të shqiptarëve të arratisur, duke filluar nga ata ekonomikë, kosovarë dhe nga njerëz me të vërtetë atdhetarë që u dhimbsej me të vërtet populli i tyre. Më 30 prill 1974 unë mora informacionin se “Fronti i rezistencës kish marrë vendim që ai vit të ishte viti i aksioneve konkrete në Shqipëri ku të angazhoheshin të gjithë luftëtarët e lirisë.
Pikërisht aty u mor një vendim për të kryer detyrën më speciale që mund të ishte kryer ndonjëherë deri në atë moment. Të eliminohej fizikisht Enver Hoxha. Dhe më e veçanta akoma ishte se për atë detyrë nuk u caktuan njerëz të përgatitur në shkolla të rastit, por u caktuan pesë djem të fuqishëm me në krye siç dhe e kemi përmendur Avdyl Banushin.
– Ky ishte ai që hodhi bombën në ambasadën tonë në Romë?
– Dora vetë. Ai ishte autori i eksplozivit që ishte vënë në ambasadën tonë pak muaj më parë si merrej ai vendim ashtu siç do të bënte mbi ambasadën tonë në Itali apo të përsëriste aktin terrorist mbi ambasadën tonë në Paris. Avdyl Banushi ishte shumë i vendosur dhe i betuar për të realizuar detyrat. Ishte aktiv dhe i rrezikshëm. Kishte dhe një nuhatje natyrale të madhe, pra ishte i zgjuar. Është e çuditshme se si u bë armiku ynë ky njeri.
Gjatë luftës kishte qenë me rininë e Ballit, e arrestuan gjermanët dhe e çuan në kampin e shfarosjes në masa në Dakau. Nuk e di si shpëtoi dhe u kthye në Shqipëri. Pastaj u arratis… Me një fjalë ai së bashku me shokët bëheshin kamikazë të vërtetë. Por kjo gjë ishte shqetësuese pasi siç e shikon kishe të bëje me një njeri që e kishte ndarë mendjen për ta kryer me doemos atë akt. Unë dija që ishte nga Golemi i Gjirokastrës dhe në kohë të luftës kishte qenë me rininë balliste.
Pas çlirimit kishte qenë për shumë vite i dënuar në burgun e Burrelit. Por dija se kishte qenë shumë i papërkulur dhe nuk bënte as një kompromis për të lehtësuar veten. I ofruam të bëhej bashkëpunëtor i yni dhe t’ia lehtësonim dënimin, por ai nuk pranoi. Këta njerëz kur u ngarkon detyra bëhen shumë të rrezikshëm. Avdyl Banushi kishte hyrë shumë herë në Shqipëri dhe ishte kthyer shëndoshë e mirë. Madje pak para se të merrej ai vendim, pra punë muajsh ai kishte hyrë në Shqipëri. Kishte ndaluar në shumë rrethe dhe kishte aktivizuar të gjithë elementët e vet.
Kishte shkuar në Gjirokastër, Vlorë, Dukat, Fier, madje edhe në fermën Çlirim ku kishte qenë dikur i internuar në atë zonë, Durrës, Tiranë, Macukull të Burrelit dhe pastaj kishte dalë sërish jashtë kufirit. Ai kishte baza jashtë shtetit dhe brenda Shqipërisë. Jashtë shtetit kishte te shqiptarët e arratisur. Në Shqipëri kishte baza tek familje të pakënaqura nga regjimi. Në Lushnjë kishte bazën “GODO”. Në Durrës ishte baza “CERLOI”, në Tiranë ishte baza “BINERI”. Madje në bazën “Bineri” që i përkiste familjes së Sami Binerit, u formua dhe dega “Fronti i Rezistencës” për Tiranën, madje aty do të strehoheshin edhe më mbrapa kur donin të vrisnin Enverin.
– Cili ishte aksioni i Sigurimit të Shtetit për të penguar vrasjen e Enverit?
-Ka qenë një punë e jashtëzakonshme. Unë për vete kam kaluar momentet më të rënda të jetës sime. Nuk ishte e thjeshtë. Përfytyro ç’mund të bëjë CIA sot në qoftë se rrezikohet jeta e Presidentit Trump apo ç’mund të bëjë KGB-ja për Presidentin Putin etj. Neve na rrezikohej udhëheqësi më i shtrenjtë të cilit i ishim mirënjohës për gjithë ato vepra që kishte bërë për vendin dhe popullin. Më dilte gjumi natën. Nuk ngopesha me frymë. Mendoja se pavarësisht se do të merrnim masat më ekstreme, por po të mos ia arrinim dot ta mbronim. Po sikur të ndodhte…?! Ky tmerr u shtua më tepër kur u informuam se për këtë mision ishte marrë edhe miratimi i amerikanëve.
– Pse kishin edhe amerikanët dijeni për këtë akt?
– Po. Sekretari i Komitetit “Shqipëria e Lirë”, Mexhit Dibra u takua me majorin Tomas Smith dhe i bëri të qartë planin ku mori edhe miratimin e tij. Unë mësova se majori Smith u kishte thënë se siguria e Enver Hoxhës ishte perfekte, por Mexhiti i ishte përgjigjur se ky aksion ishte marrë përsipër nga Avdyl Banushi të cilin ata e njihnin shumë mirë madje dhe e kishin paralajmëruar të mos hidhte më eksploziv në ambasadat shqiptare në Europë, pasi ishin akte terroriste. Kështu që si mësova edhe këtë miratim të fundit mua s’më ngelej gjë tjetër, por të mbaja në vëzhgim Avdylin në të gjitha lëvizjet e tij. Ndërkohë që informova Tiranën.
– Si mbikëqyrët ju operacionin apo aksionin e Banushit?
– Unë njoftova Tiranën. Kam njoftuar direkt Kadri Hazbiun, ndërkohë që detyrë tjetër kisha të ndiqja objektivin në të gjithë lëvizjen e tij dhe të mbaja në korrent Kadriun me anë kodesh të shifruara. Ka qenë 20 nëntor 1974 kur unë mora sinjalin se ata u nisën nga SHBA-ja. Ndërkohë që mësova mbërritjen në Prevezë të Greqisë. Dy ditë më mbrapa pikërisht në 22 nëntor mora sinjalin se mbërritën në Çamëri. Unë pas çdo informacioni i raportoja Tiranës. Në të vërtetë sipas informacionit që kishim siguruar për planin e lëvizjes së tyre prisnim që ai të futej nga “Kepi i Stillos”.
Për këtë njoftuam dhe ajo zonë siç mësohet u bë “blind”. Madje për parantezë po të them se edhe vetë Avdyli kur ka dhënë në vitin 2002 një intervistë deklaron se kur erdhi në Çamëri dhe u ngjit malit të Stillos kishte vënë re brenda tokës shqiptare lëvizje të shumta ku kishte kuptuar saktësisht se përkëtej kufirit ishte dhënë informacioni për të. Ai ishte bindur se ishte në vëzhgim prandaj bëri të pamundurën për t’i humbur atij që ndiqte lëvizjet. Kështu ndërroi planin e lëvizjes gjë që kush mund të informonte nuk dinte për çfarë.
– Dhe më tej, si hynë dhe nga hynë ata në Shqipëri?
– Ndërsa prisnim të hynte në “Kepin e Stillos”, arritëm të merrnim informacionin se hynë në zonën e minoritetit të Sarandës. Pas kësaj nuk mësuam dot asgjë derisa hyri në Tiranë. Kur ai mbërriti në Tiranë, menjëherë morëm sinjalin “Hyri”. Menjëherë njoftova Kadri Hazbiun.
– Si është e mundur që nuk e ndoqët dot brenda territorit shqiptar?
– Unë sapo thashë se ai ishte shumë i zgjuar dhe si mësoi se ndiqej gjë që e pa sa hyri në Shqipëri ai mundi t’i fshihte mirë gjurmët. Kjo bëri që të shpëtonte dhe pavarësisht se nuk e kreu dot misionin arriti të kthehet shëndoshë e mirë në Paris dhe Nju Jork. Më mbrapa, pas viteve 90, kur kam takuar Avdylin dhe atëherë si u kthyen pas misionit të pakryer kam mësuar se ai si kishte hyrë në kufirin shqiptar kishte mbërritur në fshatin Aliko të Sarandës.
Kanë fjetur në atë fshat te djali i njërit prej anëtarëve të “Frontit të Rezistencës” që ishte dhëndëri i Kryetarit të Kooperativës me profesion shofer. Të nesërmen të ndihmuar nga i zoti i shtëpisë ku kishin bujtur, i çoi deri në Gjirokastër. Prej andej me autobus arritën që në mbrëmje të shkonin në bazën e tyre te Shallvaret që i raportova unë Kadriut. Vetëm kur u kthyen nga Shqipëria, unë mësova se ata kishin qenë në familjen “Bineri”. Udhëtimi i tyre sigurisht kishte qenë i vështirë pasi informacioni ishte dhënë i saktë.
– Pse dështoi atentati?
-Natën e fundit të paradës tribuna e saj u largua nga vendi që ishte montuar prej dy javësh para hotel ‘Dajtit’ dhe u vendos para Kryeministrisë. Si nuk u kap dot Avdyli, ata mësuan se ishin në kërkim madje siç më ka thënë edhe pak kohë para se të vdiste, pothuajse ishte zbuluar se kur u kthye në shtëpi ku kishte bujtur, mësoi se roja që kishin lënë kishte parë njerëz të dyshimtë që ai besonte se ishin të sigurimit që vrojtonin me vëmendje. Kështu që reaguan menjëherë. Nga baza “Bineri” në mesnatë përfunduan në Ndroq pikërisht në familjen “Mancaku”.
Prej andej ai ishte rikthyer të nesërmen në Tiranë nëse mund të kryente misionin e dytë të hidhte eksploziv në Ambasadën Kineze. Siç më ka thënë kohët e fundit si shkoi te Ambasada e Kinës pa se ishte gardh me policë, pasi ishte përballë RTSH-së dhe shumë institucioneve. Kështu që ishte larguar pa kryer asgjë. Ishte lidhur me shefat e tij dhe i dërguan mjet nënujor për ta rimarrë në bazë.
– Po pastaj ku shkoi dhe si veproi?
– Mundi të fshihet mirë. Nuk u mësua asgjë. Unë ngela te momenti që është në Tiranë dhe është te Shallvaret dhe kaq. Vetëm pasi u rikthye në bazë unë munda të mësoja atë çka kishte ndodhur. Vetëm dy muaj më mbrapa si dështoi me misionin e parë për vrasjen e Enver Hoxhës dhe hedhjen e eksplozivit në Ambasadën Kineze, madje si kishte shpërthyer dy ambasadat tona në Paris dhe në Itali, Avdyl Banushi u përgatit të hynte sërish në Shqipëri.
Këtë herë do të hidhte në erë bustin e Leninit dhe të Stalinit. Por këtë herë ishte një kombinacion agjenturor ai që bëri që Avdyli të arrestohet i gjallë. Kjo u arrit nga zbuluesit tanë në Amerikë. Unë e kisha shumë të vështirë ta gjeja se isha në Francë. Atë kombinim e organizoi Rezidenti i Sigurimit në Amerikë, Sokrat Çomo, i cili ishte prezantuar si diplomat pasi ishte në OKB.
– Më thatë se jeni takuar me të pas vitit 1990, madje dhe kini pirë kafe me të. Si ishte komunikimi midis dy armiqve të dikurshëm?
– Jam takuar tre-katër herë pas 90-s me të e kemi pirë kafe te Sheshi Shopen, aty prapa Institutit të Arteve. Mund të them se ishte një takim normal. I hapëm kartërat. Kur i thashë se në radhët e tyre ne kishim agjentët tanë, filanin e filanin e filanin, ku merreshin vendimet më të rëndësishme,ai vuri duart në kokë. Edhe ai që e solli këtu kur e arrestuam ishte agjenti ynë.
Mirëpo vija re se nuk kishte asnjë shenjë pendese. Prapë po të jem në ato kushte, ashtu do të veproja, më tha. I kishte mbetur vetëm një peng i madh: Gjatë viteve kur kishte punuar si agjent i amerikanëve ai paguhej mirë dhe dollarët i kalonin në një bankë atj. Ishin 150 mijë dollarë. Priti t’i merrte kur doli nga burgu pas 90-s, por nuk i mori kurrë. Madje nuk i dhanë as vizë të shkonte as në Amerikë, dhe as në ndonjë vend tjetër. Vdiq në mjerim aty pas disa viteve…
Në trevat e Librazhdit të sotëm ndodhen disa shpella të banuara, të quajtura shpella eremite, ose shpella kisha, si në fshatrat Koshorisht, Skroskë dhe Urakë, të cilat kanë në muret e tyre shkëmbore piktura murale me tematikë biblike.
Në njërën prej këtyre shpellave, dhe pikërisht në atë të fshatit Koshorisht, ndodhet një nga pikturat më të mëdha shpellore në Shqipëri. Piktura e shpellës eremite të Koshorishtit ka disa skena, të cilat mbartin vlera të rëndësishme kulturore dhe historike. Krahas skenave biblike janë pikturuar edhe tetë figura njerëzore, që mendohet se i përkasin familjes së njohur të aristokracisë shqiptare, asaj të Aranitëve.
Para se të flasim për shpellën eremite, për pikturën dhe vlerat e saj, na duhet që të themi dy fjalë për eremitët, kush ishin, çfarë përfaqësonin dhe cila ishte jeta që ata bënin.
Kush ishin eremitët?
Në fillimet e kristianizmit, disa burra dhe gra, të cilët e kishin përcaktuar veten e tyre si ndjekës të Krishtit, praktikonin këshillat ungjillore dhe kishin vendosur t’i kushtoheshin jetës së Krishtit, duke e imituar atë. Ata bërin një jetë vetmitare kushtuar Perëndisë, por secili në mënyrën e vet. Shumë prej tyre, nën frymëzimin e Frymës së Shenjtë, u bë eremitë.
Termi “eremit” (shqip: “vetmitar”) është thënë fillimisht për një murg të krishterë, që jetonte i vetmuar, i ndikuar nga bindjet e tij fetare. Fjala “eremit” vjen nga fjala greke ἐρημίτης (erimitis), që fjalë për fjalë do të thotë “e shkretëtirës”, duke nënkuptuar shkretëtirën, pra një vend të pabanuar, të “vetmuar”.
Termi “vetmitar” është përdorur jo vetëm për çdo të krishterë që bënte një jetë të izoluar, por edhe për çdo besimtar të feve të tjera, si, p. sh., të Budizmit, Hinduizmit, Islamit (Sufizmi) etj. Në përdorimin modern bisedor, fjala “vetmitar” tregon për një njeri që jeton larg nga pjesa tjetër e shoqërisë.
Eremitët e krishterë kanë jetuar në vende të izoluara, në shpella natyrore, ose në banesa të vetmuara, që ishin të vendosura në shkretëtirë, në faqe mali, apo në pyll. Ata ishin të fshehur nga sytë e njerëzve dhe bënin një predikimi të heshtur ndaj Zotit, të cilit eremiti i kishte dorëzuar jetën e tij. Me dëshirën e tij eremiti hiqte dorë nga shqetësimet dhe kënaqësitë e kësaj bote.
Më të shumtën e herës ata e kalonin kohën me lutje të vetmuar dhe me punë. Eremitët ishin të kërkuar për këshilla shpirtërore dhe për mbrojtje. Disa prej tyre patën shumë dishepuj (pasues). Në Kishën Lindore eremitë bënin një jetë jo vetëm me lutje, por edhe me shërbime ndaj komunitetit të tyre. Eremiti ishte një vetmitar në dispozicion të të gjithë atyre që kishin nevojë për të.
Burime historike, por edhe gjurmë të vendbanimeve të ndryshme në Shqipëri, dëshmojnë se edhe në trojet shqiptare ka pasur një traditë të jetës eremite. Shpellat eremite, apo shpellat kisha, siç i quante populli, janë dëshmi që vërtetojnë se edhe në këto trevat kanë jetuar dhe kanë zhvilluar aktivitetin e tyre fetar eremitët e krishterë.
Nuk dihet mirë se kur kanë mbërritur në vendin tonë eremitët e parë të krishterë, por studiuesi Neritan Ceka, në librin e tij “Iirët” (Tiranë 2000), shkruan se disa murgj të persekutuar, gjatë periudhës së sundimit të perandorit bizantin Kostandini V, u vendosën në trevat e shqiptare.
“Qëndrimi liberal i kishës së Dyrrahut, – shkruan Ceka, – bëri që të vendoseshin murgjit ikonodule trakas të persekutuar në kohën e perandorit Kostandini V. Ata zgjodhën për të banuar shpellat në Letëm të Librazhdit…, duke lënë edhe gjurmë nderimi për shenjtorët në afresket e pikturuara në faqet e shpellave”(Ceka, 2000). Pikërisht për këtë shpellë eremite të Koshorishtit bën fjalë edhe shkrimi ynë.
Shpella eremite e Koshorishtit
Shpella eremite e Koshorishtit është shpella më e madhe dhe, për mendimin tonë, më e rëndësishme në Shqipëri. Ajo gjendet në fshatin Koshorit të krahinës së Çermenikës dhe është quajtur ndryshe “Shpella e kishës”. Fshati Koshorisht është i përmendur si një vendbanim që në shek.e 15-të.
Ai figuron në një regjistër kadastral osman të vitit 1467, me emrin Kosharishtë. Duke qenë se shpella ndodhet në faqen e Malit të Letmit, ajo njihet në literaturën shkencore si “Shpella e Letmit”. Por shpella ndodhet në teritorin e fshatit Koshorisht, ndaj ne kemi preferuar që ta quajmë “Shpella e Koshorishtit”. Në vitin 1971 Shpella e Letmit (Koshorishtit) është shpallur Monument Kulture e Kategorisë së Parë.
Shpella e Koshorishtit, për vlerat e saj historike e kulturore që mbart, ka qenë objekt studimi dhe hulumtimi i disa prej studiuesve shqiptarë më të njohur, si Prof. Theofan Popa, Prof. Dr. Akademik Andromaqi Gjergji, Prof. Dr. Dhorka Dhamo etj.
Studiuesi Th. Popa i ka kushtuar një kapitull të veçantë Shpellës eremite të Koshorishtit, në studimin e tij: “Piktura e shpellave eremite në Shqipëri” (“Shpella eremite mbi shkambin e Letmit”, Rev. St. historike/3,1965).
Në vitin 1982, gjatë një ekspedite etnografike në disa fshatra të krahinës së Çermenikës, për mbledhjen e të dhënave mbi veshjet popullore të krahinës, u krye edhe një eksplorim në Shpellën e Koshorishtit, me qëllimi për të parë dhe hulumtuar një nga monumentet më të rëndësishme kulturore të krahinës, si dhe për t’u njohur me vlerat e saj, siç ishin veshjet e disa prej figurave njerëzore të pikturuara në këtë shpellë.
Ekspedita ishte e organizuar nga Instituti i Kulturës Popullore dhe Muzeu Historik i rrethit të Librazhdit dhe e drejtuar nga etnologut i mirënjohur, Prof. Dr. Akademik Mark Tirta.
Shpella ndodhet mbi një shkëmb të thepisur, në faqen jugore të Malit të Letmit, në një lartësi prej 300 m dhe në një pozicion shumë të vështirë për t’u ngjitur. Ajo ka formën e një zgavre natyrore rrethore dhe thellësia e saj është rreth 8 m.
Në hyrje të saj shpella ka një gjërësi rreth 15 m dhe më tej ajo vjen duke u ngushtuar,duke formuar një ambient si dhomë me dimensionet 7 x 5 m. Në hyrje të shpellës dallohen disa fragmente muresh guri të lidhura me gëlqere, që dëshmojnë se shpella duhet të ketë qenë e mbyllur me mur.
Gjithashtu, në rrëzë të tavanit, duken disa gjurmë të gdhendura në shkëmb, që kanë shërbyer për të vendosur trarë. Studiuesi Theofan Popa ka mendimin se“shpella duhet të ketë pasë qenë shtrue me dërrasa…” (Popa, 1965).
Për mendimin tonë, trarët dhe dërrasat duhet t’i kenë shërbyer piktorit të shpellës si skelë gjatë pikturimit.Tavani i shpellës është i suvatuar me llaç e mbi të janë pikturuar, në formë kompozimi me rrathë, dy skena në formë medalioni dhe ngjitur me to familja e ktitorit në miniaturë.
Njëra nga skenat paraqet figurën e Shën Mërisë me Emanuelin (Krishtin fëmijë), kurse skena tjetër ka të pikturuar figurën e Krishtit Pandokrator. Th. Popa në studimin e tij i ka bërë njëanalizë dhe njëpërshkrim shumë të detajuar pikturave të shpellës.
“Pandokratorii pikturuem mbi gjoks e sipër, – shkruan ai në studimin e tij, – përfshihet brenda nji medalioni e paraqitet në qëndrim frontal, tue bekue me të djathtën dhe tue mbajtë ungjillin me të majtën, veshun me mafor blu dhe himation të kuq, me brerore të madhe ari të kryqëzueme me vizat që formojnë kryqin, të hapta pak aty ku bashkohen me vizën rrethuese të brerores.
Koka e Pandokratorit vjen pak në madhësi mbinatyrore, me flokë të mbështjellun e të përdredhun, lëshue nga mbrapa, me sy të mëdhenj e vetulla të nalta, me hundë të drejtë, me mustaqe e mjekër të vogël. Pjesët e fytyrës janë ndriçue në mënyrë të njinjishme. Duerët vijnë tepër të mëdha në përpjestim me fëtyrën” (Popa, 1965).
Një përshkrim të hollësishëm i bën Prof. Popa edhe figurave të Shën Mërisë dhe Emanuelit. “Shën Mëria, – shkruan ai, – paraqitet e tipit Oranta, me duer të hapta në qëndrim lutjeje deri në brez, nën maforin rreth kokës me nji napë blu të çelët.
Fytyra e saj paraqitet në formë vezake me vetulla të trasha, të nalta, me sy të mëdhenj por çakërr, me hundë të drejtë dhe të prefët, me vizën rrethese të fytyrës të errët, që shtrihet si sfumaturë rreth qendrës së saj.
Pjesët e fytyrës ndriçohen në mënyrë të njinjishme dhe duert i ka ma të vogla në përpjestim me fytyrën. Emanuelin e ka në krahnor, të përfshimë brenda nji medalioni, veshun me stihar të badhë me pika ngjyrë tjegulle, me brerore të kryqëzueme, tue bekue me të djathtën e me ilitarion në të majtën.(Popa, 1965).
Nën krahun e djathtë të Shën Mërisë janë pikturuar shtatë figura njerëzore në miniaturë dhe nën krahun e majtë të saj edhe një figurëe tetë. Të gjitha figurat janë me duar të ngritura lart, në qëndrim lutjeje.Tre figurat e para janë femra, ndërsa pesë të tjerët janë meshkuj.
Nga meshkujt, i pari që vjen mbas grave, mban në dorë maketin e kishës. Th. Popa ka mendimin në këtë pikturë paraqitet figura klitori i pikturës së shpellës dhe e familjes së tij.“Personat e tjerë pas klitorit, – shkruan Popa, – ka të ngjamë të jenë e shoqja dhe të bijat, kurse ata përpara djemtë”(Popa, 1965).
Një vend të veçantë zë në pikturën e shpellës eremite të Koshorishtit edhe një mbishkrim, i cili ndodhet ndërmjet fytyrës dhe krahut të djathtë të Shën Mërisë. Mbishkrimi është në greqishten bizantine. Th. Popa ka bërë edhe transliterimin, transkriptimin dhe përkthimin e këtij mbishkrimi, i cili është:
Nga ky përkthim del se piktura i kushtohej Shën Mërisë dhe se autor i saj ishte piktori Stano. “Rezulton pra, – shkruan Th. Popa, – që parklisi i asht kushtue Shën Mërisë, dhe së dyti që piktori i pikturës ka pas qenë nji farë Stano” (Popa, 1965).
Në ç’vit ishte krijuar piktura në shpellën e Koshorishtit? Duke u nisur nga disa elemente të pikturës, siç janë stili i pikturimit, linjat arkaike të vizatimit, thjeshtësia e disa prej tipareve të figurave biblike etj., Th. Popa ka shprehur mendimin se këto elemente dëshmojnë“për nji pikturë mjaft të lashtë, për nji pikturë ndofta të periudhës së dinastisë së Makedonëve e të Komnenëve, e cila fillon mbas fitores mbi ikonoklastët (gjysma e dytë e shek.IX) dhe shkon deri në të XII shekull”(Popa, 1965).
Popa është i mendimit se piktura është krijuar para shekullit të12-të. “Simbas tipareve që ka, – shkruan ai, – ne mendojmë se piktura e Shpellës së Letmit duhet të konsiderohet si e shek. XI-të, ndofta e nji periode ma të herët” (Popa, 1965), duke lënë të kuptohet se ajo është një nga pikturat më të vjetra në Shqipëri.
Kujt familje i përket piktura në shpellën eremite të Koshorishtit?
Një aspekt i rëndësishëm në pikturën e shpellës së Koshorishtit janë 8 figurat njerëzore, që studiuesi Th. Popa është i mendimit se janë figura e kritorit (dhuruesit) dhe e familjes së tij. Kujt u përkasin këto figura dhe kujt i kushtohet piktura e Shpellës së Koshorishtit? Prof. Theofan Popa, gjatë analizës që i bën pikturës së shpellës së Koshorishtit, nuk jep asnjë të dhënë se kush janë figurat njerëzore.
Ai nuk i identifikon ata, përveçse jep një opinion të shkurtër, se klitori “duhet të ketë pas qenë ndonjë përfaqësues së shtresës së pasun vendase të asaj kohe”. (Popa, 1965). Por, sipas studiuesve, duhet të ketë qenë një familje aristokrate vendase. Lind pyetja: Kush ishte familja aristokrate në pikturën e shpellës së Koshorishtit?
Thamë më sipër se piktura ishte e shek. të 12-të. Prof. Dr. Ak. Dh. S. Shuteriqit, një nga studiuesit e njohur shqiptar që është marrë gjërësisht me origjinën e familjes së Aranitëve, shkruan se Familja Princërore e Aranitëve gjatë mesjetës së mesme (shek. XI-XV) kishte në zotërim krahinën e Çermenikës.
Në tre nga studimet e tij më të spikatura për aranitët, si: “Aranitët-Emri dhe gjenealogjia” (1965), “Aranitët-Zotërimet” (1967) dhe “Aranitia në vitin 1467” (1981), Dhimitër S. Shuteriqi, kishte dëshmuar me fakte të dokumentuara që krahina ku shtriheshin zotërimet e Aranitëve quhej “Aranitia” dhe se Aranitët kishin që nga viti 1001 që përmenden në historinë e Shqipërisë. Domenat e Aranitëve, shkruan Shuteriqi, shtriheshin në Shqipërinë e Mesme dhe se e ata e kishin qendrën e tyre në trevat e Librazhdit të sotëm (Shuteriqi, 1981)
“S’ka asnjë dyshim,- shkruan ai, – se … me emrin e Aranitisë kuptoheshin domenat e Aranitëve në viset e Librazhdit të sotëm…”(Shuteriqi, 1965). Në tekstin e Historisë së Shqipërisë (Tiranë 2002), shkruhet se një nga emrat e familjes së aranitëve ishte “Çermenika”.
Si përfundim mund të themi se figurat në pikturën e shpellës së Koshorishtit, që Prof. Popa shkruante se ishin një familje “e pasun vendase” (Popa, 1965), nuk ishin tjetër veçse pjesëtarë të familjes Aranitase, sundimtarëve vendas të krahinës së Çermenikës.
Kjo pikturë e shpellës së Koshorishtit, që, siç e pamë, i përkiste familjes aristokrate të Aranitëve, është dokumenti më i hershëm, që paraqet në mënyrë figurative një familje aristokrate shqiptare. Theofan Popa është i pari studiues që tërhoqi vemendjen e veshjes në pikturë të klitorit dhe të familjarëve të tij, të cilat ai i krahasoi me veshjet e banorëve vendas të krahinës së Çermenikës. “Interesante këtu, – shkruan ai, – paraqitet veshja e sipërme e grave, me mangë të varuna nga mbrapa, njisoj si në mangoret e katrundarëve tanë” (Popa, 1965).
Shpella eremite e Koshorishtit ka kohë që është kthyer në një objekt të vizitueshëm turistik. Ajo vizitohet pothuajse çdo ditë nga shumë vizitorë të ndryshëm, të cilët shprehin admirimin e tyre për këtë vepër të rrallë të kulturës sonë të traditës.
Për fat të keq, piktura e shpellës eremite të Koshorishrir është dëmtuar shumë nga disa prej vizitorëve vandalë, të cilët kanë gërvishur muret, duke shënuar emrat e tyre. Skena më e dëmtuar në pikturë është ajo e figurave njerëzore, që paraqet familjen aristokrate të Aranitëve.
Ndonëse shpella ka mbi 40 vjet që është e shpallur Monument Kulture dhe mbrohet me ligj nga Shteti Shqiptar, por ajo nuk ruhet dhe ka po aq vjet që ndodhet në mëshirë të fatit të saj.
Piktura, si objekt kulture, dhe misteret historike që ajo mbart në gjirin e saj, nëse nuk merren masa urgjente për mbrojtjen, për fat të keq, ato do të jenë të destinuara që të zhduken përgjithmonë, duke bërë që të humbasë një nga reliket më me vlerë të kulturës dhe të historisë sonë kombëtare. /LibrazhdiOnline/
Ndonjëherë mrekullitë mund t’i kërkosh shumë lartë, e në të vertetë ato ndodhen këtu afër nesh, ashtu siç është edhe ky qytet antik, qyteti Amantias. Amantia është një nga qytetet, sigurisht më të vjetër të kohës, por që me rrënojat e saj ka ardhur deri në ditët tona me të njëjtën madhështi. Ky qytet gjendet në kodrinën mes rrjedhës së dy lumenjve me një shtrirje deri në Detin Jon.
Në verilindje kufizohet nga lumi Vjosë i krahinës Mallakastër, e ndërsa në jugperëndim shtrihet lugina e lumit Shushicë. Rrënojat dhe gjurmët e tij në ditët e sotme i gjejmë në fshatin Ploçë të rrethit Vlorë, rreth 34 km larg nga qyteti i lashtë i Aulonës. Sipas studimeve arkeologjike të bëra në zonë, Amantia shfaq tiparet e një qytetërimi 1 mijë vjeçar. Mendohet se ky qytetet është themeluar rreth viteve 350 para Krishtit, dhe ka mundësi të jetë ndërtuar nga fisi ilir i Taulanteve, që ka dominuar ushtarakisht në rajon nga Epidamni deri ne gadishullin e Akrokerauneve ( Karaburun).
Kjo fortesë e madhe dhe e fuqishme, kishte dy porta kryesore dhe dy kulla mbrojtëse në veri dhe sigurisht që ka luajtur një rol të rëndësishëm mbrojtës që nga lugina e lumit të Vjosës, në drejtim të lindjes, duke shkuar kështu deri në Gjirin e Vlorës.
Qyteti i Amantias, ndryshe nga shumë qytete ilire të vendosura më në veri me një kulturë primitive, u zhvillua shumë shpejt ekonomikisht, nga ana kulturore si dhe duke pasur edhe një rol të rëndësishëm ushtarak dhe politik, që i jepte një rol dominant në rajon.
Sipas të dhënave të mbledhura në shekullin e IV p.e.s, thuhet se Amantia nga një vendbanim i thjeshtë, kthehet në një qytet të mirëfilltë dhe në një nga qendrat më të rëndësishme skllavopronare.
Ajo ka qenë qendra e një bashkësie ekonomike, shoqërore dhe politike që njihej me termin grek Koinoni (lidhja) Amant, e cila shtrihej përgjatë luginës së Shushicës deri në Borsh në jug. Koinoni përfshinte edhe bregdetin e sotëm të Vlorës nga laguna e Nartës deri në Ujin e Ftohtë, ku përfshiheshin edhe qytetet e Aulonës (Triporti) dhe Kaninës (Throni). Të tjera qendra që bënin pjesë në këtë formacion ishin edhe Olimpia (Mavrova), Hajdëraj, Dukaj, Matohasanaj, Cerja, Borshi etj. Si shumë qytete ilire edhe Amantia kishte legjendën e saj mbi themelimin. Sipas saj, të cilën e citon Pausania, qyteti u themelua nga abantët që u larguan nga Troja, pas shkatërrimit të saj, kurse Likofroni thotë se qyteti u themelua nga abantët e Trojës të drejtuar nga Helefenori. Me të tilla legjenda për themelimin ishin mbushur edhe qytetet e tjera fqinje si Oriku dhe Bylisi.
Amantia ishte qyteti kryesor i Koinonit, qendra politike, ekonomike, shoqërore, kulturore etj. Në të kryqëzohej një rrjet i dendur rrugësh që lidhnin Apoloninë me Bylisin dhe më tej me Epirin. Të ardhurat kryesore ekonomike vinin nga blegtoria dhe tregtimi i lëndës drusore, pasi malet përreth ishin të veshur me pyje. Në vitet 260 p. K. – 168 p. K., Amantia nxori edhe monedhat e saj prej bronzi me nënshkrimin “Amantion”. Lidhjet kryesore ekonomike qyteti i kishte me Apoloninë dhe Epirin. Ndërkohë, nuk dihet se si kanë qenë marrëdhëniet me Apoloninë, e cila shfrytëzonte minierën e serës së Selenicës, e cila gjendej në territorin amantin. Mbishkrimet e gjetura dëshmojnë një mirorganizim të strukturës shtetërore, ku ndeshen një sërë nëpunësish dhe institucionesh si: prytani, agonoteti, epimeleti, këshilli, sekretari i tij, këshilltarët etj., kurse nga strukturat ushtarake ndeshim toksarkun, komandantin e shigjetareve.
Amantia kishte një sipërfaqe prej 15 ha dhe shtrihej përgjatë një kodre, e rrethuar e gjitha me mure që arrinin gjatësinë 2200 m. Për vetë kushtet e ndërtimit në një terren të tillë, qyteti kishte formën e një trapezi gjatësor.
Pikërisht në këtë hapësirë gjendeshin ndërtesat, tempujt, stadiumi, akropoli, teatri, gjimnazi etj. Nga monumentet me të ruajtura në Amantia është pa dyshim stadiumi i cili është një nga treguesit e zhvillimit të qytetit. I zbuluar nga arkeologët, ai ka formë katërkëndëshi të stërzgjatur, me gjatësi të krahëve që shkojnë nga 40.40 m deri në 54.50 m.
Ka të dhëna që flasin se qyteti ilir pësoi një bum me ndërtime, të veçantë të cilat i përshtaten zonës kodrinore ku shtriu gjymtyrët qyteti antik. Godinat me karakter publik u ndërtuan në tarraca u rrethuan me mure. Qyteti kodrinor i Amantias përbënte një pamje të veçantë, por dhe krejt të ndryshme nga qytetet ilire dhe ndryshimi vihej re tek ndërtimet në sheshe tarracash.
Gjatë shekujve të III-II p.e.s qyteti ilir i Amantia njihet një qytet me zhvillim shumë të madh, por pas zaptimit të tij nga pushtuesit romak në shekullin e I p.e.s qyteti kodrinor fillon që t’i zbehet madhështia që kishte deri në atë kohë. Pas këtij shekulli fillon dhe rënia e ngadaltë e qytetërimit.
Dëshmi, gjurmët e këtij qytetërimi, sot i gjen te muret rrethues, nekropoli, stadiumi, tempulli i Afërditës, varrezat por stadiumi është me 4000 vende është pjesa e ruajtur më mirë.
Mund të vizitohet duke ndjekur intenerarin Vlorë-Qishëbardhë -Drashovicë-Kotë-Vajzë-Ploçë.
KORCE- Zbulohen materiale të neolitit të hershëm në Vashtmi të Korcës. Ka qenë ekspedita shqiptare-amerikane ajo e cila gjatë fushatës së tretë të gërmimeve në këtë zonë ka zbuluar nga kërkimet vegla prej kocke, guri, stralli dhe gjurmë të shtrojeve të kasolleve që asaj kohe përdoreshin për banesa të cilat datojnë 6.500 vjet para Krishtit.
Arkeologët kanë gjetur gjithashtu gjatë gërmimeve edhe mbetje të enëve në qeramikë dhe objekte të tjera të cilat japin detaje mbi jetën e banorëve në këtë periudhë.
Drejtuesit e ekspeditës kanë vlerësuar si mjaft të rëndësishme zbulimet, pasi sipas tyre Vashtëmia konsiderohet si vendbanimi më i hershëm në Shqipëri.
Zbulimi tregon se në Vashtëmi, në juglindje të Shqipërisë, ishte një nga fermat e para, rreth 6500 vjet përpara Krishtit.
Eshtë emri; “Vashtmi” që më bëri të shkruaj dy rreshta përsëri, për më të bukurën gjuhën shqipe, për më të pasurën gjuhë margaritar, perlë e vërtet, gjuhë, e rrallë e plot vlera për mbarë qyteterimin – njerëzor mbi këtë Dhe, mbi këtë Tokë lindur e krijuar së bashku si dy krijesa “mëm e bijë”.
Kujtoj se në shumicën e rasteve tek fjalët e hershme, emra, vendbanime, e të tjera, gjenden shumë zvendësime të gërmave të së njëjtës linjë midis tyre, ashtu si gërma “B” buzore në këtë rast ndoshta e paqëllimtë, por që sjellin largimin e kuptimit të vërtet apo me të parë të saj.
Linjë të gërmave buzore, kemi; B; P; M; e më pas përkatësisht kemi gërmat; V dhe F; (Ph)Fillimisht po sjell një emër për të cilin kam shkruar në një artikull të shkurtër disa ditë më parë, pikërisht për lumin; “BARDHAR” në Maqedoninë e sotme, dhe vetëm duke e zvendësuar greekfolsit, apo edhe serbo- sllavët gërmën; “B = V” lumi “BARDHAR” humbet kuptimin e saj të vërtet e aq shumë kuptimplotë, nga: Bardhar = Vardar, pavarsisht se ky emertim i ri ngelet përsëri si sinonim i emrit më të parë dhe që do të thotë; I “vrullshëm” “i pandalur”, por jo më “i Bardhë” ashtu shpesh here, për hipokrizi te tyre gjejmë në tekste greqisht po për të njëjtin lumë quajtur; “Aspro/potami = Lumë i Bardhë” e në sllavisht: Вардар.
VASHTMI
Tashme duke e rikëthyer të njëjtën gërmë në vendin e vet gërmën “B” pra, shikoni sa bukur, qartë e kuptueshëm, del emri ashtu quajtur (ndoshta bullgaro-sllave), VASHTMI =
BASHTMI.
Në gjuhën shqipe, me fjalën “Basht’ kuptojmë vendin tokën – arë, punuar për tu mbjellë sigurisht sipas nevojave tona, kryesisht për perime fruta e zarzavate, gjithashtu aty pregatiten edhe “farnat” quajtur ndryshe “Farishte”
Dikush mundet të thotë se “Bashtë ose Baçe” është turqisht, ashtu si në shumicën e rasteve, ku filogrekë, e pa lënë mënjane edhe filo-latine, e kanë kollaj të thonë; se janë fjalë; latine, greeke, apo turke, pa e ditur as vetë atë gjuhë, e jo më tepër të japin shpjegim etimologjik mbi fjalën përkatëse ne tekste shkruar.
Në gjuhën standarte shqipe, “Bashta” quhet “Kopësht” e cila në fakt është përsëri thjeshtë një sinonim në anagramë i vet fjalës; BAC<->COP – KOP/ësht, ashtu e njëjtë kjo fjalë edhe në greqishte, ku, kopshti quhet po kështu; Kipos (κήπος). (si mendoni që gjuha turke të jetë edhe më e vjetër se gjuha «greeke», apo nga gjuha shqipe deklaruar, e njohur prej kohësh si gjuhë e parë direkt nga rrënjët e pemës gjenetike të të gjithë gjuhëve.
Emrit “baç” vetëm duke i futur gërmën “parazite; – H’ ajo mer trajtën si fjalë «turke» “Bahçe” por jo se është e tillë, rrënja apo burimi i kësaj fjale tepër të lashtë madje, qëndron gjetiu …>Mundem në këtë shkrim tu sjell një emër apo fjalë të lidhur ngushtë po me emrin “Baç” e cila është pikërisht vegla e punës e njohur mirë nga Far-merët ajo vegël që mundëson, që tokën-arë punon, “Që-‘Ap = Çap’ sot ajo ndryshe quhet edhe; “shatë” (cat catun-katun’d) Pra, vegla që punon “tokën e punuar – arë” në gjuhën shqipe quhet; “Qap – Çapë”.
Lexoni nga fjalori i pastër, i gjuhës më të bukur, të bekuarës gjuhë – shqipe!
CAPË II f.
Shtresë e fortë e tokës nën shtresën e butë që punohet; taban. I qiti capën tokës. Kuptojmë se, vegla “Që h’ap”, punon dheun e punuarë më parë, pra shtresën e butë “çapin” e tokës ajo që punohet, kjo vegël quhet po kështu, “Çap’ e pas kësaj, kjo tokë-arë e punuar mirë ndryshe quhet “BAÇ” Baça.
Në gjuhë të tjera gërma; “Ç” gjendet e zvendësuar me gërmat; “ts = ç” ashtu si në greqishte, ku “Çapën”e quajnë; “tsápa” (τσάπa),
Fshati “Vashtmi” (Bas’tmi) gjendet në tokën më pjellore në fush-gropën e rrethit të Korçës, e jo rastësisht aty gjendet një nga “farmat” (fermat) më të vjetra rreth 6500 vjet para eres se re.
Eshtë përsëri dialekti Geg, i cili na ofron si përherë, sa më pranë të parës shqipe folur, ku ende sot, në vend të gërmës “Ç” shqiptojnë, gërmën; “Q”
Në disa dokumente të deklasifikuara të CIA-s thuhet se amerikanët përdorën të gjitha teknikat e mundshme për të rrëzuar Enver Hoxhën. Po ashtu thuhet se një agjent i saj pati një bisedë me ish-Mbretin Zog. Më 1951 ai kërkoi ndihmë nga SHBA-ja nga ku pati edhe biseda me shërbimin sekret sa i takon regjimit të Enver Hoxhës. Sipas “SOT” ai kërkoi ndihmë nga amerikanët për të rrëzuar Enver Hoxhën, nga ku më pas premtoi edhe një qeveri demokratike.
23 gusht 1951
U takova me mbretin Zog në hotelin Mayfloëer më 15 gusht 1952 sipas takimit që kishim lënë, dhe i shpjegova se isha ngarkuar nga ju të dërgoja komplimente dhe të flisja për çështje që mund t’i interesojnë. Prezantova shoqëruesin tim … si një koleg i interesuar në çështjet shqiptare. Mbreti ishte i sjellshëm dhe miqësor. Thelbi i bisedës është si më poshtë. Mbreti shprehu sikletin në lidhje me pozitën gjeografike të Jugosllavisë, pasi sipas tij, Beogradi nuk kishte bërë hapa konkretë për t’u përkushtuar në partneritet me Perëndimin.
Ai përmendi në mënyrë specifike faktin se Jugosllavia nuk ka kërkuar akord dypalësh miqësie me Greqinë e Turqinë, që normalisht duhet të ishim miqtë e saj kryesorë nëse do të ishte kundër bllokut sovjetik. Me gjithë rinisjen e marrëdhënieve me Greqinë, Jugosllavia mbetet armiqësore ndaj saj, ajo nuk ka kërkuar traktat miqësie me SHBA dhe disa individë pro-Tito mbeten në poste të fuqishme në qeverinë e Shqipërisë. Mbreti mendonte se pozita e Titos mund të jetë e dobët në qeverinë e tij pasi ka një numër të madh jugosllavësh pro-sovjetikë në qeveri dhe se shumica e popullit është anti-komuniste.
Fuqia ushtarake jugosllave është e dëshirueshme për Perëndimin edhe nëse cilësia e tyre nuk është e lartë. Prandaj ai tha se Jugosllavia duhet detyruar të qartësojë qëndrimin e saj me njërën palë apo me tjetrën dhe se veprimi i shpejtë në Shqipëri mund t’i shërbejë kësaj kauze sepse përmbysja e regjimit të Hoxhës mund të thyejë rrethimin sovjetik. Një tjetër avantazh do të ishte nxitja e revoltës anti-sovjetike në vende të tjera.
Në lidhje me Shqipërinë mbreti tha se janë katër pika specifike që donte të sillte në vëmendjen e gjeneralit Smith, të cilat janë me rëndësi dhe nga këndvështrimi evropian dhe amerikan. Sipas tij, e para ishte forca e ushtrisë shqiptare prej rreth 100 000 njerëzit prapa kurrizit të Jugosllavisë. Së dyti, sovjetikët po zgjerojnë dhe riparojnë shtatë aerodromet ekzistuese në Shqipëri dhe po ndërtojnë dy pista të tjera.
Fushat ajrore sigurisht që nuk janë për aktivitete kundër Jugosllavisë, pasi për operacionet ajrore ata mund të shfrytëzojnë Bullgarinë e Rumaninë, por supozohet se impiantet ajrore në Shqipëri i shërbejnë funksioneve në detin Mesdhe dhe drejtohen kundër bazave amerikane në Afrikën e Veriut. Më tej Zogu tha se baza Vlorës mund të përdoren për operacionet detare në Adriatik dhe Mesdhe. Ishulli i Sazanit ka mundësi të shfrytëzohet si bazë nëndetësesh me të cilën sovjetikët mund të paralizojnë transportet në Mesdhe dhe në Adriatik.
Si hap të parë në nisjen e veprimit kundër regjimit të Shqipërisë, mbreti sugjeroi dy lëvizje diplomatike nga ana e Shteteve të Bashkuara. Ai tha se SHBA duhet të bëjë një deklaratë publike për ruajtjen e pavarësisë dhe integritetit territorial të Shqipërisë dhe duhet të nxisë Greqinë, Italinë dhe Jugosllavinë të deklarojnë se nuk kërkojnë pjesë nga territori i Shqipërisë me forcën e armëve dhe se nëse kanë pretendime territoriale do i ezaurojnë ato vetëm me mekanizmat ligjorë dhe të pranuar në Kombet e Bashkuara.
Operacionet
Në lidhje me operacionet në Shqipëri, mbreti sugjeroi tre kurse të mundshme veprimi: I pari ishte pushtimi i vendit nga forcat e armatosura të SHBA, i cili ishte jorealist dhe mund të eliminohet. Më tej ai sugjeroi pushtimin e Shqipërisë me anë të një force të mbledhur dhe drejtuar nga mbreti. Ai tha se mund të mbledhë 8000 deri në 10.000 njerëz nga grupe të ndryshme shqiptare të shpërndara nëpër botë. Por kjo mundësi nuk ishte shumë e dëshirueshme pasi do të interpretohej nga sovjetikët si një akt agresioni nga ana e vendeve nga ku vijnë këta elementë, ose nga vendet ku janë stërvitur e pajisur. Më tej ai tha se regjimi komunist në Shqipëri mund të përmbyset nga një revoltë e zhvilluar nga brenda vendit, e drejtuar nga mbreti.
Në këtë rast të gjitha shenjat do të tregonin për aktivitet spontan të brendshëm që nuk mund të quhet nga sovjetikët ose të tjerë si ndërhyrje apo agresion, prandaj është dhe mënyra më e dëshirueshme për zgjidhjen e problemit shqiptar. Në lidhje me situatën aktuale në Shqipëri, mbreti përmendi interesin sovjetik në fushat ajrore dhe shpjegoi se informacionet e tij janë sipërfaqësore pasi kishte hasur vështirësi në dërgimin e agjentëve.
Ai shtoi se ka një numër të madh trupash sovjetike në vend dhe kur u pyet për to tha se ishin specialistë të ndryshëm dhe trupa taktike. Ai llogariste se trupat e ushtrisë shqiptare llogariten në rreth 50.000 dhe përveç tyre kishte një brigadë të vogël komunistësh grekë, një brigadë kroate dhe një brigadë malazeze me komunistë anti-Tito. Ai tha se njësitë jugosllave janë sa një batalion megjithëse quhet brigada. Në forcat e armatosura kanë një numër të madh oficerësh besnikë të Zogut që do të dezertonin në rast revolte dhe do të ktheheshin kundër regjimit.
Ai sinjalizoi se në vend ka rreth 2000 rezervistë me eksperiencë lufte dhe që do të mund të drejtonin operacionet kundër qeverisë. Zogu tha se një numër zyrtarësh të administratës së Hoxhës janë në fakt besnikë të tij dhe do të ktheheshin kundër regjimit nëse i kërkohej. Në lidhje me komitetin e shqiptarëve të sponsorizuar nga Jugosllavia, Zogu tha se grupi kontrollohet nga komunistët por jugosllavët nuk po ushtrojnë presion politik mbi anëtarët për momentin. Ai përmendi një letër të marrë nga një prej ndjekësve të tij Nik Vukashin, i cili është një prej drejtuesve të brigadës “Koçi Xoxe” diku në luginën e Vardarit.
Zogu tha se komiteti jugosllav i shqiptarëve përbën një problem serioz dhe përsëriti mbështetjen e tij për punën e Komitetit Kombëtar Shqipëria e Lirë në Romë dhe Nju Jork, duke deklaruar se dëshironte të mbante lidhje me të. Biseda u zhvillua në disa linja të tjera të përgjithshme, teksa mbreti deklaroi se kishte folur me disa zyrtarë të lartë amerikanë për urgjencën e veprimit në Shqipëri. Zogu përmendi nevojën për të vepruar kundër Kinës, e cila nën udhëheqjen sovjetike përfaqëson një masë të madhe ushtarake që mund të përdoret kundër SHBA dhe Perëndimit, prandaj ai sugjeroi asistencë ndaj opozicionit të Çang Kai Shi.
Për Lindjen e Mesme ai sugjeroi se duhej vepruar për zgjidhjen e çështjes mes Izraelit dhe Palestinezëve, pasi SHBA ka fuqinë për të vendosur për zgjidhjen e konfliktit. Më tej ai kërkoi ndihmë për kurdët e sudanezët kundër lëvizjeve sovjetikë drejt Lindjes së Mesme dhe Kanalit të Suezit. Ai përmendi nevojën e ndihmës për kurdët në rajonin e Gjirit të Iskanderon, para se komunistët të depërtojnë zonën. Në konkluzion mbreti më kërkoi të siguroj eprorët se interesi i tij ndaj veprimit amerikan në Shqipëri nuk bazohet në dëshirën e rivendosjes së fronit, por thjesht në interesin patriotik shqiptar dhe në bindjen e tij se mund të japë kontribut.
Ai merr përsipër të ftojë një grup të sponsorizuar nga OKB për krijimin e regjimit të pas-revoltës, të zgjedhur nga popull shqiptar. Ai tha se është në dispozicion të qeverisë së SHBA për ndihmë. Në lidhje me arsyen e vizitën këtu, Zog tha se kishte ardhur për të zgjedhur një shkollë për të birin, i cili është 12 vjeç dhe dëshiron të studiojë në SHBA.
18 prill 1952
Rinisja e operacioneve ajrore të propagandës në Ballkan
Si pjesë e operacioneve të luftës psikologjike të projektit në Shqipëri, BGFiend, CIA ka nisur një program lëshimesh ajrore fletushkash dhe furnizimesh mbi Shqipëri, me rezultate shumë të mira. Lëshimet po kryhen nga avionë klandestinë, të cilët përveç fletushkave të propagandës hedhin dhe disa artikuj shtëpiake apo ushqimore në emër të Komitetit Shqipëria e Lirë. Lesimet janë konfirmuar nga brenda vendit dhe janë evidentuar gjithashtu nga sulmet verbale të udhëheqësit Enver Hoxha në kongresin e fundit të partisë komuniste, ku ai foli për “kriminelë lufte dhe reaksionarë që duke përdorur mjetet e vëna në dispozicion nga imperialistët anglo-amerikanë lëshojnë fletushka të ndyra dhe ushqim të helmuar”.
Megjithëse referenca ndaj “ushqimit të helmuar” ka si qëllim të dekurajojë shqiptarët të marrim artikujt e lëshuar në emër të Komitetit Shqipëria e Lirë, koha e bërjes së akuzave nga Hoxha koinçidon me fushatën e sponsorizuar nga sovjetikët të luftës bakteriologjike, prandaj ne besojmë se do të ishte mirë që fushata e lëshimeve të propagandës të pezullohej për dy apo tre javë, në mënyrë që bëhet vlerësimi i situatës dhe të përcaktohet se kujt i leverdisin më shumë këto operacione. Vendimi për pezullimin e operacioneve ka qarkulluar vetëm gojarisht.
Më shumë se dy javë kanë kaluar nga pezullimi i operacioneve ajrore të propagandës në Shqipëri. Meqenëse planet operacionale të projektit për Shqipërinë janë të lidhura ngushtë me projektin britanik, lëshimet e broshurave bëhen në intervale prej 6-8 javësh dhe tashmë nevojiten instruksione nëse programi do të rifillojë apo do të vazhdojë sipas programit fillestar.
Ne besojmë se lëshimi i sendeve si gjilpërat nuk mund t’i japë argument udhëheqjes komuniste shqiptare të ngrejë akuza kundër nesh në kuadër të propagandës së luftës bakteriologjike. Çdo vendim nga ana jonë për të shtyrë më shumë operacionet do t’i jepte atyre mundësinë për të na detyruar të ndalojmë një veprim nga i cili ata tmerrohen dhe sikletosen shumë.
Prandaj propozohet rinisja e operacioneve të lëshimit të broshurave të propagandës dhe artikujve jo-ushqimore në zonën e Ballkanit, sipas planeve aktuale. Për këtë kërkojmë miratimin tuaj. Presim që mundësia e lëshimeve të sendeve ushqimore të qartësohet brenda dy ose tre javësh. Do të komunikojmë me ju për rekomandime për të ardhmen.
Një gjë është e qartë, kjo është fakti se duke ngritur çështjen e ushqimit të helmuar dhe fushatës në vazhdim të luftës bakteriologjike, komunistët ia arritën të ndalonin operacionin klandestin i cili po kthehej në nj problem shqetësues për ta.
1 prill 1953
Broshura e lëshuar nga Komiteti Shqipëria e Lirë
Pakti turko-greko-jugosllav, lajm i mirë për Shqipërinë! Që të qëndrojnë në fuqi Enver Hoxha me këlyshët e tij, ata e dinë se duhet të ruajnë gjendjen e frikës dhe të pasigurisë së jashtme. Për këtë ata mundohen t’i mbushin mendjen popullit se rrëzimi i tyre do të ishte rrëzim i atdheut tonë të dashur. Ata bëjnë gjithçka për të bindur të gjithë botën se fqinjët tanë kërkojnë të dhunojnë kufijtë e Shqipërisë, të aneksojnë tokat tona dhe të shuajnë kulturën tonë. Ata duan të bëjnë që populli të besojë se rënia e tyre do të ishte vdekja e Shqipërisë, por kjo është një gënjeshtër me bisht.
Ardhja e tyre në pushtet i ka sjellë veç mjerim për popullin tonë dhe është pengesa e vërtetë që populli ynë të shpëtojë nga paqja. Kohët e fundit o bashkë-atdhetarë, gënjeshtrat e tyre janë shtuar edhe më shumë. Ata po përpiqen të nënvlerësojnë rëndësinë e paktit turko-greko-jugosllav, duke ju bërë të besoni se është në dëm të Shqipërisë, dhe se qëndrimi i tyre në pushtet është i vetmi shpëtim për atdheu tonë. Kjo është një gënjeshtër e madhe. Pakti ballkanik i nënshkruar nga Turqia, Greqia e Jugosllavia në Ankara me 28 shkurt 1953, dhe është një garanci më shumë nga fqinjët tanë për të respektuar pavarësinë e Shqipërisë dhe integritetin e kufijve tona kombëtare.
Le ta shqyrtojmë me vëmendje dhe me urtësi këtë çështje: Tre fqinjët tanë, me gjithë mosmarrëveshjet mes tyre, u kuptuan së fundmi se duhet të jenë të bashkuar për t’u mbrojtur nga një agresion i mundshëm rus. Solidariteti mes tyre shton shpresat e kombeve fqinje që ndodhen nën zgjedhën e kuqe.
Duke mbajtur dhe duke mbrojtur identitetin e tyre vetjak, ata u hapin rrugë miqve të tyre të shtypur për të thyer prangat e skllavërisë që po i mbajnë të lidhur dhe të krijojnë një mburojë kombesh të forta që mund t’i tërheqin me vete. Marrëveshjet tregtare mes vendeve të lira ballkanike sjellin përfitime materiale për të gjithë, sjellin kushte më të mira jetese dhe më shumë punë. Pakti mes Turqisë, Greqisë dhe Jugosllavisë ka sjellë efekte të mira për vendet e Perëndimit të lirë. Këto vende e pranojnë se marrëveshja i bashkon miqësisht vendet në ruajtjen e identitetit të tyre kombëtare. Motra e vëllezër shqiptarë!
Mos u mashtroni nga shërbëtorët që kanë si qëllim t’i shërbejnë vetëm padronëve të tyre të Moskës. Pakti i nënshkruar nga Turqia, Greqia e Jugosllavia është i mirë për shqiptarët liridashës, dhe është hapi i parë i krijimit të një atmosfere rajonale ku mund të rikthehet liria e Shqipërisë. Vdekje Komunizmit! Komiteti Shqipëria e Lirë
Polakët dhe hungarezët përmbysën klikat e Kremlinit
Ndërhyrja e armatosur sovjetike dënohet nga Kombet e Bashkuara
Shqiptarë, motra e vëllezër!
Përpjekjet e klikës Hoxha-Shehu për të mbajtur njerëzit në errësirë kanë dështuar. Shqiptarët e dinë tashmë për përpjekjen e lavdishme të polakëve dhe hungarezëve, kundër imperializmit sovjetik. Më 28 qershor punëtorët e Poznan u ngritën dhe kërkuan liri dhe bukë. Klika e Kremlinit refuzoi t’i dëgjonte ankesat e tyre legjitime, prandaj punonjësit U REVOLTUAN! Njerëzit e vazhduan rezistencën e tyre derisa qeveria pranoi se punëtorët kishin të drejtë dhe premtuan të korrigjonin padrejtësitë. Por udhëheqja nuk bëri asgjë. Kështu që më 20 tetor,e gjithë Polonia u ngrit si një e vetme dhe ushtria refuzoi të zbatonte urdhrat e oficerëve sovjetikë. Ata larguan me forcë klikën e Kremlinit të drejtuar nga gjeneral Rosokovski.
Udhëheqësi anti-sovjetik Gomulka i lirua nga burgu dhe mori drejtimin e vendit. Presioni i vazhdueshëm i popullit detyro sovjetikët të tërheqin trupat e tyre nga Polonia. Udhëheqësit fetarë u liruan nga burgu dhe u rivendosën në postet e tyre. Presioni i popullit vazhdon! Më 23 tetor populli hungarez, duke parë fitoren e popullit polak, nisën demonstratat për bukë dhe liri. Klika e Kremlinit dhe trupat sovjetike tentuan të nënshtronin turmat demonstruese dhe shpërtheu lufta. Ushtria dhe forcat ajrore hungareze iu bashkuan popullit kundër trupave sovjetike, dhe populli fitoi një betejë të përgjakshme por të lavdishme!
Qeveria kukull e sovjetikëve me Geroe dhe Hegedus u përmbys. Në pushtet erdhën Nagi e Kadar. Hungarezët e vazhduan presionin e tyre dhe sollën në pushtet koalicioin e ri me parti anti-komuniste. Ata anuluan fuqitë e policisë sekrete, anuluan kooperativat dhe rivendosën pronën private! Anëtarët të penduar të partisë dënuan të kaluarën e tyre dhe ndihmuan në luftën e popullit për liri. Por teksa populli po konsolidonte frytet e fitores së tij, forcat e armatosura sovjetike hynë tradhtisht në Hungari.
Kjo vërtetoi se komunizmi është vetëm një maskë e imperializmit sovjetik. E gjithë bota shprehu admirimin e saj për kurajën e hungarezëve dhe polakëve. Presidenti amerikan Ajzenhauer, udhëheqësit e botës së lirë, këshilli i sigurimit të OKB, të gjithë dënuan ndërhyrjen e BRSS në Hungari. Bota perëndimore po dërgon ndihma mjekësore dhe ushqimore. Hungarezët dhe polakët preferuan të luftonin në vend që të ndiznin në skllavëri! Sakrifica e tyre nuk ishte e kotë sepse ka siguruar fitoren e plotë të njerëzve mbi skllavërimin sovjetik. Shqiptarë! Liria fitohet vetëm me përpjekje të vazhdueshme!
