Histori

Qytetarët gjermanë kanë dalë në protestë kundër dëbimit të një familjeje shqiptare nga Gjermania. Ata kanë mbledhur 28 mijë firma për të kundërshtuar largimin e familjes shqiptare që po kalon një dramë.

Grupi breakdance i “Knochenbrecher Crew” nga Reinickendorfi, javën e kaluar vallëzoi para Departamentit të Senatit për Çështjet e Brendshme dhe Sporteve. Ata kanë dashur t’i dorëzojnë një listë të firmave politikanit Andreas Geisel (SPD). Këtu nuk bëhej fjalë për sport, por për vendimin e tij për të refuzuar aplikimin në rast të vështirë, të familjes Turtulli nga Shqipëria.

Edhe vajza 13-vjeçare, Marsilda, është pjesë e kësaj ngjarjeje. Ajo duhet të dëbohet së bashku me prindërit e saj. Autoritetet për të huajt kohët e fundit kishin premtuar vetëm një shtyrje të qëndrimit prej disa javësh. Babai tani është në spital. Për shkak të heqjes kirurgjikale të tumoreve të trurit, ai ka shumë probleme dhe i është i varur nga trajtimi psikologjik dhe mjekësor, si dhe kontrollet hetimore në Charité. Megjithatë, autoritetet e të huajve atë e kanë klasifikuar si të përshtatshëm për udhëtim, shkruan “Tagesspiegel”, përcjell Albinfo.ch.

Familja shqiptare në Gjermani kishte ardhur në vitin 2015, por kërkesa e tyre për azil u refuzua në mars të vitit 2017. Dy fëmijët e rritur të familjes, të cilët aktualisht janë duke u trajnuar në Berlin, mund të qëndrojnë në Gjermani. Kërcimtarët e breakdance kanë grumbulluar më shumë se 28.000 firma për Marsildën dhe prindërit e saj, që në fund të shfaqjes t’ia dorëzonin sekretares së Departamentit të Senatit. Politikani i SPD, Geisel nuk ka dashur të prononcohet personalisht për “raste individuale”, për arsye të të dhënave personale dhe privatësisë së familjes shqiptare.

Të huajt që duhet të largohen nga territori gjerman, tek anëtarët e Komisionit të rasteve të rënda mund të aplikojnë dhe fillimisht të kërkojnë këshilla. Më tej, komisioni shqyrton nëse ekzistojnë rrethana që justifikojnë një qëndrim të mëtejshëm për “arsye humanitare ose personale”. Pastaj, si në rastin e familjes Turtulli, ata lëshojnë një peticion tek senatori i brendshëm. Ai nuk është i detyruar ta ndjek opinionin e komisionit, por vendos në bazë të dokumenteve që i janë dhënë atij. Vendimi i tij nuk është subjekt i shqyrtimit gjyqësor.

Në rastin e familjes Turtulli, Geisel ka vendosur të dëbojë familjen shqiptare. Përpjekjet e integrimit të familjes konsiderohen jo të mjaftueshme. Dosjet e autoriteteve të emigracionit thonë se azilkërkuesit nuk kishin kërkuar punë, as nuk kishin ndjekur kurse të gjuhës gjermane, angazhimi në shkollë i 13-vjeçares nuk ishte i mirë. Në fund, Shqipëria vlerësohet si vend i sigurt i origjinës.

Trajneri i breakdance i Marsildës dhe studenti i doktoraturës nga Potsdami, Saman Sebastian Hamdi, ka kundërshtuar. “Vajza është e integruar mirë dhe flet gjermanisht. Herën e fundit ajo ishte zgjedhur edhe si kryetare e klasës. Prindërit kishin marrë pjesë nëpër kurse të gjuhës gjermane, por për shkak të sëmundjes së tij, babai nuk ka qenë më në gjendje t’i vijojë. Më pas, bashkëshortja e tij duhej të kujdesej për shumë gjëra në spital. Edhe ajo kishte punuar si pastruese, deri në momentin që iu ndalua për shkak të lejeqëndrimit të caktuar. Në këtë moment, gruaja ende ka oferta për punë”, thotë Hamdi.

Drejtori i departamentit të neurokirurgjisë së Charité, i është drejtuar me një letër zyrës së emigracionit më datë 31 gusht. Me kërkesën “për të kuptuar situatën aktuale për zgjatjen e mëtejshme të qëndrimit” të familjes Turtulli në Berlin. Tumori kishte shpërthyer sërish dhe ishte “potencialisht kërcënues për jetën”.

Babai në asnjë rast nuk duhet të transportohet. Trajtimi mund të bëhet vetëm në një qendër me përvojë, siç është Charité. Por kjo letër ishte e pnajohur për Departamentin e senatit të brendshëm, shkruan Albinfo.ch. Vendimi i Geisel kundër këtij rasti të vështirë ishte marrë para 31 gushtit.

Administrata e senatit në fillim refuzoi të komentonte mbi letrën e mjekut. “Për shkak të situatës së re, senatori Geisel duhet të rishikojë vendimin e tij”, thotë trajneri Hamdi. Komisioni i peticioneve të dhomës së përfaqësuesve tani i ka kërkuar Departamentit të senatit për punë të brendshme dhe sport një mendim lidhur me rastin.

Personazhi që më shoqëron të përpjetave të Lumit të Vlorës është nga kreshtat e Matogjinit, rrëzë malit të Tartarit. Njihet si njeri i thjeshtë, s’ka lidhje me ndonjë deputet, ministër apo me bashkiakët e Vlorës. Nuk është i zgjedhur në ndonjë forum, s’troket për punë nëpër zyra e nuk vrapon si militant nëpër mitingje për të përfituar ndonjë thërrime. Ai gjithashtu nuk rropatet pas hashashit e pas pasurimit brenda natës. Nuk është vidh i vetëm në mal, por lis në pyllin me lisa. Mikun  e quajnë Resul Bullaj, por për emrin e mirë që ka mbiemrin ia kanë zëvendësuar me emrin e fshatit Matogjin nga e ka origjinën. Këdo që të pyesësh të jep të njëjtën përgjigje. Lart në mal është Resul Matogjini. Resuli ka tufën me dele, rrit 400 gjela deti në vit, mban lopë, kuaj e punon tokën që e ia ka dhënë ligji.

E gjeta përpara stanit ku kishte rreshtuar të gjitha zilet dhe këmborët e bagëtive. Resuli më la pa mend me punën që po bënte. Ai po vaiste, pastronte gërvishtjet e fshinte me peshqir pluhurin e këmborëve dhe të zileve. E pyeta dhe mu përgjigj se delja është delikate. Ajo jep më shumë qumësht kur meloditë e këmborëve dhe të zileve nuk e bezdisin tufën me tringëllimën e çakorduar. Orkestra e “violinave” e qetëson tufën në kullotë. Kurse një gërvishtje e gjuhëzës e “trishton” dhe delja jep më pak qumësht. Delja e tremb qumështin edhe kur përballë saj vjen tufa me korba. Më çuditi detaj i këtij blegtori të apasionuar. Resuli ka një jetë që ushtron zanatin e blegtorit. Më parë ka pasur qindra krerë. Edhe tani ka një tufë të mirë. Ai furnizon me dhjetëra lokale që e mbajnë  klientelën me mish të pjekur. Udhërrëfyesi ka botën e tij. Nuk ka mbaruar për filozofi, por është i tillë.

Duke udhëtuar për në Matogjin ai nuk është i një mendje me ata që thonë se “Fajin e ka qeveria”, “Shteti të vërë dorë”, “Të gjithë këta janë kusarë”, “Edi Rama nuk punon”, e të tjera. Jo, thotë ai i revoltuar. Ne në Lumin e Vlorës themi “punoni o duar, të hani byrek e lakruar”. Për mua është e vërtetë që një qeveri e mirë e kthen Shushicën lart nga burimet, se ministrat, deputetët dhe të gjithë “përçorët” duhet të bëjnë shumë e më shumë, por sikur s’vete gjithmonë kënga që e kemi në majë të gjuhës: “Fajin e ka qeveria”. Tufën e deleve dhe të demave në Matogjin nuk do t’ma ruaj deputeti i zonës. Drejtoreshë e Bankës së familjes time është ime shoqe, Adivia. Unë Resul Matogjini jam vetë Edi Rama. Nga shkëmbinjtë e malit të Tartarit e nxjerr lekun. Gota e rakisë nëpër klube nuk të sjell mirëqenie. E lanë njerëzia fshatin dhe dremisin nëpër trotuaret e Vlorës e të Tiranës.

***

Udhëtimi nëpër fshatrat e lumit të Vlorës është baladesk. Si Resuli ka me dhjetëra e me qindra të tjerë. Ka biznesmenë që kanë dhe nga 1000 krerë bagëti. Tregtarët kanë punishte qumështi, vreshta, fabrika të përpunimit të vajit e të fruta perimeve. Mbledhësit e bimëve medicinale janë gjithashtu me qindra. Ndërtimi i rrugës i ka bërë fshatarët që qysh tani të mendojnë për fronte të reja të biznesit. Edhe një zall në Lumin e Vlorës është flori. Jeta po ndryshon. Herë pas here i kërkoj Resulit t’më rrëfejë ngjarje nga të Lumit të Vlorës. Ai më tregon shumë, por një e shënoj në bllok.

Gratë labe në raste fatkeqësish vinin një brez të leshtë për mesi. Brezi i leshtë i mbronte kur qanin. Gjatë lëngimit brezi i mbronte që të mos u pushonte zemra, të pësonin hemorragji në stomak, apo t’u plasaritej mëlçia e zezë. Për këtë brez kishte dhe nja dy vargje: /Mjerë, mjerë ato nëna/ Mjerë, mjerë o BREZVËNA”. Për BREZVËNAT folëm shumë. Brezvënat u shumuan në vitin e zi 1977. Kemi lënë pas Peshkëpinë, Drashovicën, Mavrovën, Kotën, Vajzën dhe kemi ndaluar në të majtë të fshatit Ramicë. Freskohemi tek një gurrë me ujë të akullt. Është ujë dëbore nga mali i Tartarit, më thotë Resuli. Ai më flet për ekonominë e fshatit që po ecën mirë. Kush i rri punës tek koka jeton edhe më mirë se në Evropë. Resuli më tregon legjenda e unë e ndjej se ai e ka një trishtim. Më ka humbur “Çipini” më thotë ai dhe heq në zemër. “Çipini” është kali i tij i bëshëm sa shkëmbinjtë e malit të Tartarit. Një natë me parë e kishin rrethuar ujqërit. Resuli e kishte lidhur në livadh. Tufa e ujqërve nuk e kishin ngrënë dot. “Çipini” është i paçjerrë dhe nuk ka dhëmbë ujku që t’i ngulet lëkurës së tij. Dy milion lekë ia kishte kërkuar një velçiot, por ai nuk e kishte shitur. “Çipini” ishte kalë për të marrë nuset. Burrat e Lumit të Vlorës janë të lidhur shumë me kuajt. Unë kisha me vete librin e autorit Ahmet Demaj nga fshati Velçë me titull: “Amanet kalin”. Tregimi ishte i jetuar dhe fabula gjithashtu qe e thjeshtë. I ati i autorit të librit në një rrethanë të caktuar të jetës kishte qenë i detyruar dhe e kishte shitur kalin, që ai e donte shumë. Kur e kishte përcjell blerësin tek shtegu i avllisë bashkë më kalin e dashur i kishte thënë: “Amanet kalin!”. Të ulur me Resulin në të njëjtin shkëmb në formën e sofrës ai shpreson se “Çipini” do të kthehet në stan. Kali është i shenjtë. Resuli tregon për një komandant të dikurshëm nga Lumi i Vlorës. Komandanti po i çonte asqerët në betejë. Por atij po i mbaroheshin ushqimet. U detyrua të therë kalin e shalës për të shpëtuar asqerët siç e thotë dhe kënga: /Edhe kalin e there/ Asqerëve ua dhe meze/.

Pastaj ai rrëfen një ndodhi me ujqërit. Resuli di shumë të tilla. Ujku shikon shumë natën, dëfton ai. Tregojnë se një ujk që nga maja e malit të Tartarit shikon natën një dele të zezë në shpatin e malit të Stogoit. Dhe ujku fluturon për atje. Por ujku natën nuk shikon afër. Delen e zezë nuk e pikas dot dhe kthehet sërish në malin e Tartarit. Kështu vrapoi tërë natën. Vraponte nga Tartari për në Stogua e kthehej gjersa e zuri dita tek Lumi i Kaurit në Vranisht. Ujku është një lloj “artisti”. Ai di marifete dhe tërheq në “thertoren” e tij gjënë e gjallë. Ulkonja para se t’i ushqejë këlyshët me qumësht i mëson ata që të lëpijnë me gjuhë një pluhur nëpër shkëmbinjtë gri. Ulkonja e kryen veprimin vetë e para dhe pas kësaj e imitojnë këlyshët. Pikërisht kur këlyshët e kanë kapërxyer pluhurin gri ulkonja u jep qumësht gjiri. Qumëshi i ulkonjës i përzjer me me pluhurin gri e vesh me një cipë të çelniktë plëncin e këlyshëve. Prandaj ujku ka plënc të fortë e mban brenda tij mishin e një dashi të tërë. E dëgjoj rrëfimin e matogjinasit e mbetem pa mend. Të tre djemtë Resuli i ushqen me mish të pjekur. Fillimisht u jep të hanë të gjalla shpretkën, zemrën, një pjesë të mëlçisë së zezë dhe ca gjendrra te kripura të qafës së shelegut.

E ndërsa e vazhdojmë udhëtimin për tek oda e atit të Resulit, Isak Bullajt, ai sikur më mbetet pak në hije. Në një shkëmb të thiktë është shkruar me gërma të mëdha emri: “BALLIST MORINA”. Dhe në krah është varur flamuri me portretet e Ismail Qemalit dhe të Isa Boletinit. E çuditshme them me vete.  Ballist Morina lëshoi në stadiumin e Beogradit dronin që e bëri me emër. Shiko se si vjen fama. Krejt rastësisht. Kur Ballist Morina e montoi dronin nuk e kishte imagjinuar se ai do të shkaktonte aq tronditje e bujë. Dhe emri i tij do të shkruhej dhe tek një shkëmb në Lumin e Vlorës, sipër të cilit rrinë si kurorë mali i Këndrervicës, Tartarit, Çipini, Çika dhe Stogoi. Udhës së përpjetë takojmë tregtarë të fuqishëm. Janë blegtorë, baxhierë, bletëritës, gjeologë, mjeshtër të ndërtimit të urave që do të lidhin Lumin e Vlorës me bregun, druvarë, gjurmues të shpellave ku strehoheshin bilbilenjtë, turistë që ngjiteshin për në majat e Tartarit, të Çipinit, të Çikës ,e  kërkues të floririt në Kokorredhën e Plakës në Stogua, por dhe ndonjë kusar droge.

E lë mënjanë bisedën me matogjinasin se më kërkon në celular, Moikom Zeqo. Moikomi më pyet se ku ndodhem. I përgjigjem se jam në livadhin ku është pushkatuar Ramize Gjebrea. Mu mbushën sytë me lot thotë ai. Më porosit që t’i shpie në Tiranë një foto ku është pushkatuar Ramize Gjebrea. Livadhi është plot me lule. “Pushkatimi i lules” më thotë ai një titull poezie. I them Moikomit se kam blerë në Vlorë librin e tij më të ri “Sagë Palimpsestesh Anima Mundi”. Librin e ka në çantë miku që më shoqëron. Ai e ngre i them Moikomit. Shoqëruesi më thotë se libri peshoka sa një sheleg. Moikomi qesh. Disa fragmente do t’i lexoj udhë më udhë, livadh më livadh e hije më hije i them lehtë – lehtë. Moikomi gëzohet. I shtoj gjithashtu se në fshatin Vajzë në lokalin antik “Shpella e Vajzës” festova ditëlindjen e nipit, Alteos, dhe në gërmadhat e shtëpisë, ku ka lindur Ali Asllani mora një gur të bardhë sa një flokë dëbore. Tek gërmadhat e shtëpisë së Ali Asllanit më çoi bashkëfshatari i tij Bego Hitaj, që gjurmon rreth të parëve të Ali Asllanit. Gurin kur të kthehem në Tiranë do t’ia dhuroj Moikomit, që ta stivosë në një qoshe të bibliotekës së tij që është e madhe sa një çatall lisi. E përfytyroj Moikomin që nga rrëza e malit të Tartarit të vetmuar mes librave në këtë vapë që të kollofit si ulkonjë. Por ai nuk është i braktisur. Në këtë pikë vape atë e rrethojnë princat e librave. Dhe ai po lufton ta mposht dramën e sëmundjes. Kush e ka braktisur Moikom Zeqon do të mallkohet shumë shpejt, më thotë një bari nga Bashajt, i cili kishte bërë kurban një dash tek vendi i shenjtë “Kurora e Sevasterit”.

Në mbyllje të bisedës me Moikomin dua ta bëj pak për të qeshur. I them se shoqëruesi im që po djersitë nga pesha e librit të shtëpisë botuese “Zenit” imiton Edi Ramën. Djalin e tretë, të cilit i ka vënë emrin e babait, Isakut, e ka lindur në moshën e Edit dhe Isaku i vogël është në një moshë me Zahon e Edi Ramës. E di që Moikomi nuk do të qeshë. Ai nuk ka asnjë  idhull mbi kokë.

***

Banorët e Lumit të Vlorës shquhen për mikpritje e besë. Në kafenenë e Velçës një i velçiot na tha një fragment drame. Ngjarja ishte e hershme. Babai me të dy djemtë kishin zënë pritë për të marrë hak ndaj një vrasësi me të cilin kishin rënë në bela e në gjak. Vrasësi u kishte borxh. Pritësit e diktojnë në Lugun e Qyqeve vrasësin të hipur në kalë. Ai i binte për qejf cylës dyjare. Djemtë i bën gati manxërrët. Por i ndaloi ati i tyre. Nuk mund të vrasim një njeri qoftë ky dhe hasmi. Ai po udhëton i hipur në kalë dhe po i qan hallet me cylën dyjare. Udhëve herë me makinë e pjesën më të madhe në këmbë ne kuvendojmë me banorët. Të gjithë këta janë filozofë, i them matogjinasit. Në jetën time mes librave më ka qëlluar të lexoj poezi, tregime, novela, romane e tragjedi. Por si kjo që na rrëfeu një peshkatar rrëzë Shushicës nuk kisha dëgjuar. Në socializëm një kooperativist kishte qenë për drekë tek e motra. Kthehet i hipur në mushkë gjysmë i dehur. Në anë të fshatit fshatarët burra e gra punonin, ca në shkuarje duhani, zhvishnin misër, qëronin qepët e bënin kavaletë kashtën e grurit. Burrat ndërtonin një stallë për qetë. Kooperativisti ndaloi aty ku disa gra po hanin bukë misri e gjerbnin dhallë. Ngjitur qenë dhe varrezat e fshatit. Ai hipi mbi një gur të lart dhe thirri me oiii: “Sos jemi më mirë nga Ju o të dekuro”!

U japim gjunjëve të përpjetës për në Matogjin. Lart fluturojnë fajkojtë, gjeraqinat e më lart akoma harbojnë shqiponjat e malit të Tartarit e të Këndrevicës. Shkëmbehemi me qindra njerëz që vjelin thesaret në të dy anët e Lumit të Shushicës. Unë herë pas here mbaj shënime, këngë, balada, fjalë të urta, emra vendesh, shpellën ku rrinin bilbilenjtë, udhën që ndoqi Ismail Qemali nga Vlora për në Vranisht, ku gjeniu çoi një kalë me abetare, rrepet e Mesaplikut nën hijet e të cilëve përgatitej për luftë çeta e Çerciz Topullit dhe cepin e Lumit të Kaurit tek i cili vranishioti Alush Majko varrosi e ruajti trupat e tre gjeneralëve të pushkatuar, Beqir Balluku, Petrit Dume e Hita Çako. Lebrit dhe labushkat na thonë gjëra të bukura. Një grua që kishte shitur të gjithë barrën me çaj, rigon e bimë të tjera e që kishte fituar rreth njëqind mijë lekë na tha se kur i shoqi e kishte parë mushkën të shkarkuar i kishte thënë të shoqes tek avllia: “I shite MORTJE!”.  Mortja është metafora e labit të prapë ku përfshihen në përmbajtjen e fjalës “mortje” mallkimi dhe dashuria. Kur do të ndaheshim MORTJA më foli me sarkazëm dhe ndaj një deputeteje që broçkulliste kot së koti në Parlament. “Buça ha thellë!” tha ajo. E pyeta labushkën për përmbajtjen e kësaj shprehje dhe MORTJA i ra shkurt: “Rrite kutën/ Të hajë kukën!/. Sa do t’i interesonte Eqerem Çabejt ky proverb që unë e dëgjoja për herë të parë. Krijimeve të banorëve të Lumit të Vlorës nuk mund t’ju shtosh qoftë dhe një presje. Çdo fjalë e ka një motër na thotë një bletërritës, që po i shtegton bletët për në Shënmjegull. E megjithatë krijuesi anonim bën “kirurgji” kur ia do mideja me fjalën, frazën e me shprehjet. Që ta shpreh dufin ai sakrifikon, apo e  zëvendëson fjalën.  Mesaplikasi na dha këtë detaj.  Një nëne i kishte vdekur vajza të cilën e kishte të martuar në një nga fshatrat e Lumit. Pas të dyzetave dhëndrri martohet me një vajzë suliote. Nëna shkonte tek varri i të bijës dhe qante me ligje :/Kush e zuri vendin jote/ Belkëputura suliote/.  Nënës gjatë vajit nuk i vjen për mbarë të thotë. “kush e zuri vendin tënd”, “por kush e zuri vendin jote”?/ Zëvendësimi i fjalës “tënd” me “jote” nuk e humb kuptimësinë e vargut dhe as gjuha nuk shkretohet. Metafora të kësaj natyre në Labëri me kuptim të figurshëm janë të shumta. Malet dhe përrenjtë e Lumit të Vlorës grugullojnë filozofi e përcjellin mesazhe të mëdha. Miku që më shoqëron, Resuli, di shumë këngë. Këngët e lebërve sjellin në ditët tona ngjarje dramatike. Dhe matogjinasi më rrëfen për një njeri me emrin Abaz Selimi. Atë e kishin vrarë se kishte shkuar të dhunonte një grua. Lajmërojnë të motrën që qe martuar pas malit. E motra vjen pas disa orësh. E ëma i tregon të bijës se çfarë kishte ngjarë. Dhe e motra e Abaz Selimit e nisi vajin sipas zakonit: /Abaz Selimi vëlla/ Sos mu vrave ndër niza/ Po mu vrave nëpër gra/ Turp më vjen të të qa!”. Pas këtyre vargjeve në vaj e motra nuk kishte marrë pjesë fare në varrimin e të vëllait. I kishte hipur mushkës dhe qe nisur për atje ku qe martuar.

***

Të bën përshtypje fakti që qysh nga Kota e gjer në Ramicë, ku morëm majtas për në Matogjin u kemi dhënë dorën e jemi përshëndetur me disa grupe turistësh. Ata kanë ngritur kampingje nëpër fshatra deri lart në Buronjat e Kuçit. Turistët e bëjnë dhe më interesante jetën në Lumin e Vlorës. I gdhijnë netët anës Shushicës, nën rrepet shekullorë e siç na thanë disa francez ishin ngjitur me mundime deri tek Kokorredhja e Plakës në malin e Stogoit. Jemi futur në bjeshkët e Matogjinit e shohim se prej shpateve të malit zbresin disa turistë të ngarkuar deri në dhëmbë. I pyesim e na thonë se ishin nga Budapesti i Hungarisë. Këmbejmë ca fjalë si nëpër erë. Ata kanë në duar e në çanta kafka ujku dhe ariu, shpendë të vrarë, luhare e cula dyjare, furka, lëkurë kunadhesh, patkonj, xhaketa të vjetra leshi e një palë dylbi të markës gjermane nga ato të kohës së luftës. Do t’i marrin me vete për në Budapest na thanë e disa ngjiten majë një shkëmbi dhe bëjnë fotografi. Ata na flasin mirë për vendasit e për pritjet nëpër stane me “kos dele që pritej vetëm me shpatë”. Nuk gjejnë fjalë për të shpjeguar ëmbëlsirën e kuleçëve të hirit, djathin e napës,  gjalpin pa kripë, trazoren, lakrorët me bajame të egra, lepurin e egër të pjekur në bidon alumini, e mjaltin e porsa vjelë nga zgavrat e shkëmbinjëve të Tartarit. Nga çantat që të kujtojnë zborin e Enver Hoxhës nxjerrin “veshët” çajrat, rigoni, tufa me lule e bar i egër pa asnjë vlerë.  Një djalë i ri si lis Çipini mban në dorë një bllok të veshur me lëkurë dashi. E pyes studentin nga Hungaria dhe ai ma shkoqit mirë e bukur se këtë bllok të trashë e kishte gjetur rasësisht në hyrje të një shpelle kur qe futur për të gjurmuar ndonjë send me vlerë. Unë e mora bllokun në dorë dhe e shfletova shpejt e shpejt. Ishte një ditar i thjeshtë e që autori me emrin Baki kishte dy vjet që e kishte nisur. Lexova sa munda dhe marr vesh se djaloshi me emrin Baki ishte i dashuruar me një vajzë, e cila quhej Edlira. Nuk përmendeshin mbiemrat dhe as se nga ishte ky çift të rinjsh. Në ditar thuhej se Bakiu dhe Edlira takoheshin nën një valanidh. Roje sipas ditarit u bënte një skifter. Ai ishte lajmëtari i të dashuruarve. Me aq sa lexova, Bakiut dhe Edlirës gjithçka u kishte shkuar mbarë. Por befasisht Bakiut dhe Edlirës u kishte ndodhur një ngjarje e tmerrshme. Më datën 3 gusht 2018, siç fiksohej në ditar, në mes të stuhisë, rrufeja kishte vrarë skifterin kur Bakiu dhe Edilira ishin në zgavrën e valanidhit. Pas stuhisë ata të dy e kishin varrosur skifterin në vendin e quajtur Livadhi i Gjarpërit. Bakiu që siç lexohej në ditar ishte ai që mbante shënimet dhe paçka se nuk e thoshte kuptohej se ishte bari me dele, kurse Edlira do të qe e bija e ndonjë stanari, që nëpër mal ishin të shumtë. Bakiu shkruante në ditar se “qysh në 3 gusht të vitit 2018 nuk ka NGRAN dhe se ishte një DHIAR  fatzi”. Shkruesi i ditarit nuk kishte ndonjë kulturë. Por Bakiu në ditar stivoste ngjarje të çuditshme. I thashë Resulit se do të qe gjë e madhe nëse këtë bllok me shënime ditari do t’ia merrnim hungarezit. Dhe unë nuk përtova. I thashë djaloshit nga Budapesti se ky ditar nuk i hynte në punë. Por hungarezi më kundërshtoi ashpër. Ky bllok nesër fluturon drejt Budapestit më tha ai. U ndava me hungarezët i trishtuar. Kisha zbuluar një ditar pothuajse anonim, por ai më iku nga duart. Ishte një fabul për Heminguejin, i cili e kishte vrarë veten 57 vjet me parë e  do të kujtohej në këmbët e malit të Tartarit nga udhëtar shqiptar.

***

Pa dalë tek Livadhi i Çecos, Resuli, më thotë se po na ndjek një gjarpër. Nuk dua ta besoj megjithëse udhëve të përpjeta pash gjarpërinj e nepërka. Pastaj Resuli ndaloi. Të njëjtën gjë bëra dhe unë. Në udhën e gjerë të “asfaltuar” me bar ngjyrë ari, Resul Matogjini, nxori nga çanta një shami të bardhë dhe e la në mes të udhës. Resuli mu shkoqit se shaminë  e bardhë e la për gjarprin që sipas tij po na ndiqte. Gjarpri me ta parë shaminë e bardhë shkon dhe e kafshon. Në fletët e shamisë lëshon helmin vdekjeprurës, i zbutet tërbimi, ndërron udhë e bëhet i parrezikshëm për çdo qenie të gjallë. Ishte hera e parë që e dëgjoja “sekretin” me shami për t’i shpëtuar kafshimit të gjarprit. Sa tregime fsheh Lumi i Vlorës thashë më vete.

Udhëtojmë dhe një orë tjetër e ndalojmë poshtë sarajeve të Isak Bullajt. Që nga çuka me pamjen e një kali i hedh sytë nga Bratajt. Prej Bratajve është aktori Lisenko Malaj, i cili nuk ka shumë kohë që është ndarë nga jeta. Aktori i talentuar më shumë sesa për vdekjen do të kujtohet për mungesën e varrit të tij. Miku im Mumtaz Dhrami sa ka përfunduar bocetin e parë ku ka hedhur linjat e aktorit të pashëm. Mbase më vonë në ndonjë shesh të qytetit të Vlorës të miratuar nga Bashkia do të vendoset busti i Lisenko Malajt dhe sheshi të përurohet me emrin “Sheshi i Lonit”. Lisenko Malaj ka shkëlqyer në rolin e Lonit tek “Karnavalet e Korçës”.

Dielli po i afrohet kreshtës më të lart të malit të Stogoit ku pas pak do të perëndojë. Tek e shihja diellin, i cili po përqafohej me Stogoin mu kujtua nëna e studiuesit dhe e poliglotit Zeno Jahaj nga Mesapliku. Nëna e Zenos kur betohej thoshte: “Për atë diell që vete lodhur!”. Na duhet të nxitojmë shton Resuli. Vëllai Ymeri e ka vënë gjingjin në hell. Nëna, Vitoria, që është 90 vjeçe i mban sytë tek pragu. Dhe ai më mollois se ku janë mishërat më të shijshëm. Gjatë bregut të detit bagëtive nuk u hedhin kripë. Bagëtia e merr kripën në kullotë nëpërmjet jodit të detit. Më lart në shpate e male, ku barinjtë u hedhin kripë tufave, ka rëndësi zgjedhja e kullotës, faqet e maleve me diell, vërrit, uji i burimeve, “odat” në stane, e sjellja e bariut me tufën si një psikolog.

Të udhëtosh këto ditë të gushtit nëpër Lumin e Vlorës është kënaqësi e veçantë. Bën freskët dhe nëpër pyje të deh era e mishit të pjekur. Paçka se në stanin më të afërt mishi mund të jetë pjekur para një jave era e trëndelinës së tij nuk shqitet nga ormanet. E gjithë lugina vjen era mish i pjekur. Të gjithë banorët nëpër fshatra e stane janë të zënë me punët e stinës. Në sytë e tyre nuk shikoj ankth, as urrejtje, as klithma për qeverinë dhe as pasiguri. Klubet janë bosh. Nga mbjellja e hashashit kanë hequr dorë. I pyet e të përgjigjen se i përçmojnë ata që braktisin shtëpitë në fshat e nëpër kafenetë e Vlorës pinë raki, dhunojnë gratë, mallkojnë e i përzënë fëmijët që të shndërrohen në skllevër të Evropës. Kjo bën që të ketë krime, humbje të lekëve në bixhoz, vjedhje, vrasje, vetëvrasje e humbje të shpresës. Sytë i mbajnë nga qielli. Po qielli s’të jep as punë dhe as para. Kallot e duarve të burrave dhe të grave të Lumit të Vlorës janë floriri i mundit të tyre. Mjerë ata që i kthejnë krahët punës.

Më në fund mbrrijmë tek shtëpia e Isak Bullajt në Matogjin. Portën na e hap i vëllai i Resulit, Ymeri. Tek pragu del me shkop në dorë e zonja e shtëpisë, Vitoria. Por pa e kaluar mirë pragun tek Ara e Thekrrës dëgjohet hingëllima e fuqishme e një kali. Erdhi “Çipini” tha Resuli. Më nuhati e më ndoqi çap pas çapi. Unë ktheva kokën. Dhe “Çipinit” i bëra një fotografi. Mu duk sikur kali i Matogjinit doli nga një luginë baladash. Unë nuk e kisha gabim. Lumi i Vlorës në vetvete është një baladë.

Fondi Arkivor Online i ministrisë së Jashtme me rastin se shenjtërimit të Nënë Terezës ka publikuar dokumentet, shkresa dhe letra të shenjtores shqiptare e cila ka kërkuar të vizitojë varret e nënës dhe motrës së saj që preheshin në atdhe.

Nënë Tereza nuk u lejua nga regjimi të merrte pjesë në ceremonitë e tyre mortore, por prej 1985 në Shqipëri nisi të kishte disi ndryshime. Sipas dokumenteve të kohës, kërkesa e parë u përcoll në ambasadën shqiptare në Romë, nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve Arbëresh. 

Në dokument bie në sy përgjigja e saj në intervistën e dhënë për gazetaren e televizionit shtetëror shqiptar pyetjes lidhur me përshtypjet nga vizita e saj e parë në Shqipëri, ku rëndom dëgjoheshin vetëm vlerësime pozitive, Nënë Tereza do përgjigjej “ Nuk kam ditur më parë ç’ka qenë Shqipëria dhe nuk jam në gjendje të bëj një krahasim dhe të jap ndonjë përshtypje”. Pas largimit nga Shqiperia Nënë Tereza iu drejtua me një letër presidentit Alia për të lejuar hapjen e një shtëpie në Tiranë për Misionaret e saj të Bamirësisë. Përgjigja vonoi gjatë.

Vizitat e Misionareve të Nene Terezës që prisnin në Romë, por edhe të vetë Nënë Terezës vazhduan në ambasadën shqiptare në Romë edhe në muajt në vijim për të marrë një përgjigje nga pala shqiptare.

Pas vizitës së Sekretarit të Përgjithshëm të OKB Haver Perez De Kuelar në Shqipëri në maj 1990 dhe ngjarjeve të korrikut në 1990, në tetor 1990 Alia përgjigjet se së shpejti do kishte një përgjigje pozitive për vizitën e Nënë Terezës në Shqipëri. Po në tetor 1990, në Tiranë kopshtit të fëmijëve që u vizitua nga Nënë Tereza gjatë vizitës së saj të parë në Shqipëri i vihet emri i nobelistes per paqe “Kopshti Nënë Tereza”. Në këtë periudhë pati zhvillime të reja politike në Shqipëri dhe po flitej zyrtarisht për lirinë e praktimit të besimit dhe për veprimtarinë e institucioneve fetare. Këto rrethana lehtësonin edhe hapjen e Misionit të Nënë Terezës në Shqipëri. Përgjigjia nga shteti shqiptar vjen në nëntor 1990 sipas të cilës Nënë Tereza ishte e mirepritur për një vizitë të dyte në Shqipëri, ndërsa për aktivitetin e Motrave të saj Misionare të Bamirësisë në Shqipëri duhej të ndryshonte në fillim legjislacioni ekzistues shqiptar që të lejonte këtë veprimtari. Vizita e dyte u zhvillua 1-5 dhjetor 1990.

Shtëpitë e Misionit të Bamirësisë së Nënë Terezës në Shqipëri do të fillonin aktivitetin e tyre në mars 1991 në Tiranë e në Shkodër./njekomb

Plisi – simbol i të zgjedhurve të Zotit! 

Sipas mitit, Moisiu udhëhoqi drejt tokës së premtuar, një përzijerje popujsh, ku bënte pjesë edhe fisi Levi, të cilët nuk kishin përfituar toka si fiset e tjera hebreje. Arësyeja ishte se ky fis merrej me shërbimin ndaj kultit të Zotit (JHWH) dhe ishin të vetmit që kishin të drejt të ishin priftërinj.

Sipas Bibles, vete Zoti pohon: ” Unë kam zgjedhur levitët, ndërmjet Izraelitëve (…) levitët do të jenë të mi” (Numeri 3:11). Piktori ka përdorur Plisin, për t’i dalluar levitët nga njerëzit e fiseve të tjera hebraike (fig.1,lart). E bardha, e kuqja dhe e zeza ishin ngjyrat e përkatësisë ndaj fisit të Moisiut. (2) Sipas etnografëve, këto janë tre ngjyrat kryesore në veshjen e traditës së shqipetarëve dhe deri në shk 19-20, Plisi që përdorej prej tyre ishte i bardhë, i kuq dhe i zi. Megjithatë, tek shqipetarët në veshje, mbisundon ngjyra e bardhë , ngjyra e ndriçimit hyjnor e Krijuesit.
Në pikturën (fig.2, lart) (3) autori paraqet vetë profetin Mojsi (120 vjeçar), i vetmi që foli sy më sy me të Plotfuqishmin. (Nu 12:3; De 34:10; At 7:20; Eb 3:2-5). Xh.Tissot nuk ka lënë ndonjë shpjegim se përse Mojsiu paraqitet në të gjitha pikturat e tij me Plisin historik të shqipetarëve dhe është i vetmi portret në botë, ku ka këtë pamje. Lind pyetja : A ka patur Mojsiu origjinë iliro-shqipetare?
Të gjithë e njohin historinë e Mojsiut. Sipas Biblës, ai lindi më 1571pk në Egjipt, (4) por disa studiues mendojnë më 1391/1386 pK( 7 Adar 2368 ) duke e cilësuar si bashkohës të faraonit Akhetaton. (5) Ai u birësua nga motra e Faraonit dhe si pjestar i familjes mbretërore, Mojsiu ishte prift dhe ishte paisur me të gjitha dituritë e shkencës dhe besimit të shkollës së Thotit, (6). Në Egjiptin e lashtë, Faraonët dhe familjarët e tyre mbanin disa emra , sikurse edhe Perënditë pellazge të hyjnizuar në Olimp (Niko Stillo“Etruskishtja-Toskërishtja”). Historikisht njihen disa emra të Moisiut (Hosorsiphit), por kryesori mbeti ay që përdoret edhe në ditët tona.
Sipas Biblës, emri Moisi (në hebraisht מֹשֶׁה – Môsceh) do të thotë “i nxjerrë jashtë”, por rrënja “ms” është egjiptiane e do të thotë “fëmijë”(Esodo 2,10). (7) M.Eliade (historian i besimeve, mitolog dhe filozof, 1907-1986) gjithashtu emrin e Moisiut e shpjegon si egjiptian me kuptimin “i lindur, fëmijë”.(8)
Në lashtësi i kushtohej një rëndësi të madhe emërtimeve dhe tek pelazgët emri, sidomos i figurave kryesore të historisë së tyre, lidhej me mitet e besimit. Shpjegimet e mësipërme në Bibël nuk dëshmojnë rolin e Moisiut si profet dhe si figurë qëndrore, në besimin Ebraik, Kristian dhe Islam. Por një legjendë e traditës gojore hebreje na ndihmon të zbulojmë kuptimin e emrit dhe gjuhën së cilës i përket. Kur Zoti i diktoi Moisiut ligjet sipas të cilave duhet të silleshin hebrejt me njeri-tjetrin dhe me popujt e tjerë (Torah) për të gëzuar vendin e një populli të zgjedhur, “Fëmijët e Izraelit i thanë Moisiut: Moisi, mësuesi ynë, na e mëso … na e shpjego Torah-un” (Midrash Tanchuma; Menachot 29b; Sotah 13b). (9) Kjo legjendë përputhet me emrin shqip “mësues” dhe tregon profesionin e priftërinjve dhe sot e kësaj dite.
Poeti dhe eruditi shqipetar, Pashko Vasa (1825- 1892) pohon se “emri i Moisiut , nipit të Ramsesit të II dhe përhapës i krishtërimit, ka qenë tjetër dhe më vonë u quajt “Moisi” dmth mësues. Muse, shqip mësoj dhe musoj, do të thotë : unë mësoj ,unë jap mësim. Musois është ai i cili jep mësim, i cili na frymëzon dijen, që lindi shkencën”. (10)

Përfundimi i parë: Kur tek një fjalë, kuptimi mitik përputhet me atë gjuhësor , origjina e emrit i përket popullit që e flet atë gjuhë. Për rrjedhojë emri i Moisiut është i gjuhës shqipe dhe tregon detyrën e tij si profet.
Por përkatësinë e tij etnike, nuk e dëshmon vetëm emri …

Dhjetë urdhëresat e marra nga “ goja”e Zotit, Mojsiu i ka shkruar në gjuhën pellazgo-shqipe. 

Në ditën e parë të muajit të tretë që nga largimi nga Egjypti, izraelitët e lodhur dhe plot dyshime për fjalët e Moisut dhe fatin e tyre, mbritën në këmbë të malit Sinai. Sipas urdhërit të Zotit, mbas tre ditë “pastrimi”, Moisiu i vetëm, ju ngjit malit Sinai ku qëndroi dyzet ditë dhe netë, për të marrë nga goja e të Plotfuqishmi dhjetë Urdhëresat ( Es17,8-13) , dy prej të cilave të shkruara “me gishtin e tij” mbi dy rasa guri që njihen me emrin TORAH. (11) Vendosja jo e rastësishme e ngjarjes, mbi një mal me emrin e Perëndisë hënore Sin të panteonit sumer, babilonez dhe të asirëve,( 12) dëshmon jo vetëm besimin hënor të pellazgëve në këto vënde, por dhe origjinën pellazgë, të mitit kristian.

Torah (në hebraisht תורה) personifikon vetë figurën e Zotit dhe përmban 613 urdhëresa. Sipas studiuesve është një fjalë e vjetër hebraike që tregon “mësimin” dhe shpesh përkthehet si “ligje”.( Stephen M. Wylen, Settings of Silver : An Introduction to Judaism, Paulist Press, 2001, p. 16) Siç vihet re, për këtë fjalë nuk kemi një përkthim gjuhësor. Sipas P.Zheit, Gjuhët e para kanë qenë simbolike dhe simboli është gjuha më të cilën E (Qëndra, Zoti) shprehet. (13)

Bazuar mbi të njejtin parim, albanologu Xhuzepe Katapano (Thot Parlava Albanese, Bardi Editore, Roma 1984) sqaron se : “ TORA ka të bëjë me çdo çast të jetës, me krejt ekzistencën njerëzore (…) rrjedh nga tingulli TR (tërë) , ku e para (t-shën im) tregon cakun dhe e dyta lëvizjen (r-rrota, rrethi -shën im) (…)

Ngaqë Zotit nuk mund t’i jepet një emër, që të shprehte thelbin e tij, realitetin përmbajtësor, Thoti e emërton : TËRË : i tëri, i ploti, absoluti (…) Pra TORA-HA është Arbërisht, përmbledh gjithë urtësinë, tërë dijen e drejtësisë ! „ (14)
Ky shpjegim është shkencor dhe i bazuar mbi faktet gjuhësore, por janë trashëguar edhe fakte grafike. Mund të themi se, para përdorimit (ose krahas) të fjalës, njeriu „ka folur“ nëpërmjet gjesteve dhe vizatimit. Psikologu i njohur Karl Jang (Carl Gustav Jung ,1875 -1961) pohon se njeriu përdor fjalën, për të shprehur kuptimin e mendimit që do të trëgojë. Gjuha e tij është plot me simbole , por për të dhënë thelbin e mendimit, ai shpesh përdor vizatimin. (15)

Emërtimi në gjuhën shqipe Torah / Tërësi, i Zotit është shprehur gjatë mijëra viteve, me të njejtin gjest-simbolik: duart e hapura që tregojnë gjithësinë (gjithë horizontin, nga lindja në perëndim, nga Alfa deri tek Omega). Ky simbol, nga mitologët kristian iu përshtat mitit të sakrificës së Krishtit, për t’i dhënë popullit idenë e të dërguarit të Zotit. Në fotot poshtë, shihet përcjellja e simbolit besimtar në kohë.

BRAHIM NAMAN TOQANI(1910-1944)
(Në 74 vjetorin e vrasjes se gjyshit tim, në fshatin Deve të Gjakovës, nga sllavo-komunistët,si pjestar i formacionit SS “Skenderbeg”, formacion ky që u përpoq dhe luftoi për Shqipëri Etnike.Dhe në vigjilje të 75 vjetorit të Lidhjës së Dytë të Prizrenit,16.09.1943 .)I

Regjimenti 21 i këmbësorisë malore shqiptare SS ”Skanderbeg”.
Në 8 shtator te vitit 1943,Italia kapitulloi.Gjermania u detyrua të pushtonte Shqipërinë.Gjermanët dërguan nga Greqia divizionin 100 Jaeger dhe divizionin 297 te këmbësorisë nga Serbia si dhe divisionin e I-re Gjerman alpin.Keto trupa u organizuan nen -XXI trupat alpine- E cila ishte nen komanden e Gjeneralit Paul Bader.
Forca te tjera duheshin perseri dhe si rrjedhoje u mor vendimi per te krijuar nje division SS(schutzstaffeln),divizion malor.

Në prill të 1944,filluan rekrutimet për në SS-në shqiptare te drejtuara nga Partia Naziste e Shqiperisë. Duke vepruar sipas urdherave te Reichsfuehrer SS Henrich Himmler,filloi ndertimi i nje divizioni SS alpin me vullnetare Shqipetar me date 17 prill 1944. Ne krye te kesaj detyre u vu Josef Fitzhum.Komanda e larte e SS-ve planifikonte te krijonte nje divizion alpin me 10.000 ushtar.SS-ja dhe komanda e larte e shqiperise kishte rregjistruar 11.398 vullnetar te cilet deshironin te benin pjese ne kete divizion.Shumica e ketyre vullnetareve ishin nga Kosova nga veriu i shqiperise dhe nga maqedonia.

Gjermanet sponzorizuan Xhandarmerin Shqiptare,policinë speciale dhe trupat para-luftarake.Te gjithe keta ishin nen kontrollin e drejtperdrejte te ministrit te brendshem Shqiptar Xhafer Deva.
Divizioni i Skenderbeut u formua dhe u stervit ne Kosove.Nga 11.398 vullnetar qe deshironin te hynin ne divizion, 9.275 plotesonin kushtet per te hyre ne Waffen SS dhe filluan stervitjen.Si perfundim 6.491 Shqipetar vullnetare te zgjedhur u bene pjese e Divizionit te Skenderbeut.Ketyre trupave Shqiptare ,ju bashkangjiten trupa Gjermane nga Gjermani dhe nga Austria,te cilat kishin sherbyer me pare ne divizionin e 7 alpin “Prinz Eugen”i cili ishte vendosur ne Bosnje.

Divizioni 21 Alpin i Waffen SS “Skenderbeu” kishte gjithsej 9000-9500 trupa.
Emri origjinal i divizionit:21 Waffen Gebirds Division der SS. “Skanderbeg”(Albanische Nr.1).Zyra qendrore e SS-se vizatoi nje simbol te veçante per divizionin,qe ishte simboli i Shqiperise shqiponja me dy koka,dhe fjala “Skanderbeg” e shkruar me te bardhe ishte siper Shqiponjes.Ky simbol mbahej ne krahun e majte.Kurse ne jakat e xhaketave vendosej nje helmete qe permbante perkrenaren e Skenderbeut.Dhe ne koke ne pergjithsi Shqiptaret mbanin qeleshen e bardhe tradicionale shqiptare dhe refuzuan te mbanin beretat qe sollen Gjermanet dhe qe kishin simbolet naziste te Totenkopf(Koka e vdekjes) dhe shqiponjen e bardhe siper svastikes.Shumica e Shqiptarëve ne divizion ishin Mysliman nga sekti Bektashi dhe Suni.Por gjithashtu divizioni kishte edhe qindra Shqipetar te fese katolike.
Divizioni SS Skenderbeg luftoi kundra sërbeve-forcave partizano-çetnike te cilet kishin pushtuar Kosoven deri atehere kur Gjermania kapitulloi.Pas shkrirjes se divizionit SS-shumë Shqipetar ju bashkuan divizionin te 32-te Panzergrenadier…..! (përgatiti.Sh.Toqani)