Jürgen Habermas, çfarë zbulon kjo krizë shëndetësore globale, nga pikëpamja etike, filozofike dhe politike?
Nga pikëpamja filozofike, më bën shumë përshtypje fakti që pandemia po i detyron të gjithë drejt një reflektimi që më parë e bënin vetëm ekspertët. Sot të gjithë qytetarët po mësojnë se si qeveritë e tyre duhet të marrin vendime, duke i ditur mirë limitet e dijeve të vetë virologëve me të cilët konsultohen. Rrallëherë, terreni i veprimit në kushte pasigurie, ka qenë ndriçuar në mënyrë kaq të fortë. Ndoshta kjo eksperiencë e pazakontë do të lërë shenjë në ndërgjegjen e jetës publike.
Po cilat janë sfidat etike?
Shoh mbi të gjitha dy raste të mundshme që shkelin paprekshmërinë e dinjitetit njerëzor, që Kushtetuta gjermane e garanton në preambulën e saj dhe e shpall në nenin e dytë ku thuhet që “Çdo person ka të drejtën e jetës dhe të integritetit fizik”. I pari ka të bëjë me të ashtuquajturin triazh, tjetri me zgjedhjen e momentit të duhur për ndërprerjen e distancimit social. Rreziku i mbingarkesës së reparteve të terapisë intensive në spitale, që u vu re në Itali dhe të cilit i tremben në vendin tim, të kujton skenarët e mjekësisë në katastrofat që zakonisht ndodhin vetëm gjatë luftërave. Nëse numri i pacientëve të shtruar është më i lartë se sa ai i strukturave të kujdesit shëndetësor të disponueshme në repartet e terapisë intensive, mjekët do të duhet që pashmangshmërisht të marrin një vendim tragjik, sepse është në çdo rast imoral. Prej ku lind tundimi për të hequr dorë nga parimi i barazisë së trajtimit të çdo qytetari, pavarësisht nga statusi, origjina, mosha e të tjera, dhe në rastin tonë, për të favorizuar të rinjtë kundrejt të moshuarve. Kjo gjë mund të kërkohet nga vetë të moshuarit, në një akt altruizmi moralisht të admirueshëm. Po cili mjek do të “peshonte” “vlerën” e një njeriu përballë “vlerës” së një tjetri, duke u bërë kështu zot i jetës dhe vdekjes?
Gjuha e vlerave nxjerrë nga ekonomia shtyn drejt “kuantifikimit objektivizues” që varet nga perspektiva e vëzhguesit. Por kjo perspektivë nuk mund të jetë mënyra për të trajtuar autonominë e njerëzve: kur i drejtohem një personi të dytë (ti, ju), vetëvendosja e tjetrit ose duhet të respektohet, ose të mohohet, domethënë ose të pranohet ose të injorohet. Etika profesionale mjekësore është në përputhje me Kushtetutën dhe ndjek parimin sipas të cilit një jetë njerëzore nuk mund të vihet përballë një tjetre. Në fakt, parashikon që, në rastet kur detyrohet të marrë vendime tragjike, mjeku duhet të gjykohet ekskluzivisht nga dispozitat shëndetësore që lidhen me shanset më të mëdha për sukses të trajtimit klinik.
Dhe rasti tjetër?
Vendimi për momentin e duhur kur duhet përfunduar izolimi – një masë e kërkuar moralisht dhe ligjërisht për mbrojtjen e jetës – mund të bjerë ndesh, për shembull, me vlerat e përfitimeve. Politikanët duhet t’i rezistojnë “tundimit utilitarist” për të peshuar dëmet ekonomike apo sociale nga njëra anë, dhe vdekjet që mund të shmangen, nga ana tjetër. Duhet të pranohet risku i mbingarkimit të sistemimt shëndetësor, dhe si pasojë të rritet përqindja e vdekshmërisë, për të rivënë sa më shpejt në lëvizje ekonominë dhe reduktuar kështu, edhe mjerimin social që shkaktohtet prej krizës ekonomike? Në këtë pikë, rekomandimi specifik i Këshillit gjerman të etikës ka mbetur fatalisht i paqartë. Të drejtat themelore u ndalojnë organeve shtetëore që të marrin çfarëdolloj vendimi, që të pranojë mundësinë e vdekjes qoftë edhe të një njeriu të vetëm.
A nuk ekziston rreziku që kjo gjendje e emergjencës të transformohet në një rregull “demokratik”?
Natyrisht, kufizimi i një numri të madh të lirive të rëndësishme duhet të mbetet një përjashtim rreptësisht i izoluar. Por ky përjashtim është në vetvete, siç e thashë, i kërkuar nga e drejta parësore për mbrojtjen e jetës dhe integritetit fizik. Në Francë dhe në Gjermani nuk ka arsye për të vënë në dyshim besnikërinë ndaj Kushtetutës, nga ana e atyre që qeverisin. Nëse Viktor Orban e rrok krizën e Covid19 si një shans për t’i mbyllur përfundimisht gojën opozitës, kjo duhet të shpjegohet me një rrugëtim të gjatë autoritar të regjimit hungarez, që Këshilli Evropian dhe mbi të gjitha kristian demokratët evropianë e kanë parë me përkëdheli.
Për çfarë duhet BE, nëse në kohën e Koronavirusit, nuk demonstron që evropianët janë bashkë dhe luftojnë për një të ardhme të përbashkët? Kështu keni shkruar në një apel kolektiv në Die Zeit, në 2 prill.
Unë dhe miqtë e mi e ngritëm këtë pyetje për qeverinë tonë: ia drejtuam Kancelares dhe ministrit të Financave të SPD. Të dy më kanë lënë të shastisur. Vazhdojnë me kokëfortësi t’i përmbahen menaxhimit që i kanë bërë krizës në favor të Gjermanisë dhe vendeve veriore, pa e vrarë mendjen për kritikat e vendeve jugore. Pjesa më e madhe e politikanëve gjermanë i druhet reagimit të zemëruar të zgjedhësve gjermanë, në rast se dorëzohen. Ekzistojnë të dhëna empirike që tregojnë se si qeveria jonë, me këtë nacionalizëm “i ka kërkuar shumë pak” popullsisë së vet. Nëse Macron ka bërë një gabim në marrëdhëniet e veta me Gjermaninë ka qenë nënvlerësimi, qysh në krye të herës, i ngurtësisë së prirjeve nacionaliste të Angela Merkelit, e cila ka cilësi të tjera.
Kina ka qenë epiqendra e pandemisë dhe duket se tani kjo epidemi favorizon fuqinë e saj në Evropë dhe në botë. Bëhet fjalë për një zhvillim gjeopolitik, një rilançim i supremacisë së saj politike dhe ekonomike?
Kjo tendencë po ndodh prej kohësh dhe është duke përshpejtuar një ndarje të Perëndimit, që nisi me presidentin e luftës Bush. Ndaj do të ishte edhe më e rëndësishme, sikur Evropa të shihte tek tronditja e koronavirusit, një shans të fundit dhe të mobilizohej për të vepruar në mënyrë solidare.
Kjo krizë shëndetësore globale rrezikon të rrisë ndikimin e forcave nacional-populiste, të cilat që tani e kërcënojnë Evropën. Si mund t’u rezistojmë këtyre forcave?
Kjo pyetje nuk varet nga situata aktuale e emergjencës dhe duhet të gjejë një përgjigje të ndryshme në çdo shtet. Në Gjermani, e kaluara naziste na ka afruar me më shumë forcë kundër rishfaqjes së mendimit ekstremist të djathtë. Për këtë arsye parti dhe qeveri mundën që, nën antikomunizmin dominues, të mbyllnin një vesh ndaj të djathtës. Që nga kohët e Adenauerit – dhe ribashkimit me Gjermaninë Lindore – ky antikomunizëm fasadë u ka mundësuar aytre që të fshehin komponentët fatalë të të kaluarës së tyre politike. Ndërsa në Francë, ekstremizmi i djathtë ishte i organizuar prej kohësh, por me rrënjë ideologjike të ndryshme nga tonat: nuk është etno-nacionalist, por statalist. Tani edhe një pjesë e të majtës franceze, që në origjinë është universaliste, po zhytet në urrejtjen ndaj BE.
Çfarë narrative të re duhet të krijojnë evropianët për të ringritur në fluturim një bashkim evropian që nuk e deshën dhe nuk u koordinua kurrë?
Kundër pakënaqësisë nuk vlejnë argumentat dhe fjalët e bukura. Duhet vetëm aftësia për të përballuar dhe zgjidhur së bashku problemet, nga ana e bërthamës së fortë të kontinentit, që është Gjermania dhe Franca. Vetëm në një “ring” të tillë do të bëhej realiste të luftoje për shtypjen e një politike botërore të dominuar nga neoliberizmi. Sot po e kuptojmë që, kur shfaqet nevoja, vetëm shteti mund të na ndihmojë.
Intervista e filozofit gjerman Jürgen Habermas, i është dhënë Nicolas Truong për Le Monde / Bota.al
