Tirana një kryeqytet tërheqës që mund të eksplorohet për shumë më pak se çdo vend tjetër në Europë. Prestigjiozja amerikane “Lonely planet” i ka kushtuar një shkrim të veçantë kryeqytetit shqiptar të cilin e cilëson një mjedis të përsosur për të jetuar e vizituar e që ngazëllon me energji.Sa i përket qendrave të udhëtimit, Tirana është një ambient i përsosur. Kryeqyteti i Shqipërisë është ngjeshur midis plazheve të Bregut të Adriatikut dhe shtigjeve shëtitëse të ashtuquajturave Malet e Varrosura, pjesë e Alpeve Dinare të Ballkanit Perëndimor. Por mos u mashtroni – ky nuk është qytet port.
Vizitorët qëndrojnë për pak kohë sepse qyteti ngazëllon me energji dhe një besim në rritje të ushqyer nga mikpritja e botës së vjetër dhe një estetikë e rigjeneruar. Ndërtesat me ngjyrë gri dhe betoni tani janë kthyer në një kanavacë me një ylber ngjyrash. Udhëtarët inkurajohen të pedalojnë sesa të ngasin makinat, dhe hapësirat e gjelbërta kanë rikuperuar rëndësinë e tyre të duhur ndërmjet arkitekturës eklektike të qytetit.
Sidoqoftë, ato janë vetëm atribute fizike. Ajo që jep aromë urbane është përzierja e shijshme e kulturës dhe e epokave. Ky lidhje shtresash tregon ndikimet dhe historinë ilire, romake, osmane dhe italiane. Qyteti është gjithashtu një studim i kontrasteve ku kujtesat – dhe ri-interpretimi – i një trashëgimie komuniste të hedhur me grushte, pas Luftës së Dytë Botërore, janë shpërndarë rreth një metropoli të mbushur me restorante dhe salla moderne koktejli.
Nga lart, duke u varur në një gondolë të Dajti Express që lidh Tiranën me 1611 metra lartësi të malit të Dajtit që ngrihet sipër saj, mund të shohësh qytetin në pëllëmbë të dorës. Sinapsi qendror është Sheshi Skënderbej, i cili lidhet me bulevardin kryesor dhe përmban brenda tij Muzeun Historik Kombëtar, Xhaminë Et’hem Bej dhe Teatrin Kombëtar. Ndërsa teleferiku rrëshqet më lart, peizazhi i qytetit i jep rrugë, duke u zbehur në pyje të dendura me halore dhe pemë ahu, të cilat mbizotërojnë në Parkun Kombëtar të Dajtit me një sipërfaqe prej 293 km katror.
Pranimi i së kaluarës
Shqiptarët nuk bëjnë asnjë përpjekje për të fshehur historinë. Përkundrazi, ata e përqafojnë atë si një simbol nderi për atë që është kapërcyer. Rastësisht, kur pyeten për pikat tërheqëse që nuk i mungojnë qytetit, ato do të shënojnë me krenari pika që theksojnë regjimin e mëparshëm despotik të vendit, të udhëhequr nga diktatori Enver Hoxha. Hoxha dhe partia e tij mbajtën në izolim të tërë për katër dekada e gjysmë, nga fundi i Luftës së Dytë Botërore e deri në 1991.
Shtëpia e Gjetheve është vendi më i ri për t’u njohur me këtë kohë të vështirë dhe paranojën që përfshiu vendin. Ish selia për Shërbimin e Inteligjencës Kombëtare të Shqipërisë, u hap së fundi si Muzeu i Mbikëqyrjes Sekrete në vitin 2017. Hapësira, dhe qëllimi i saj i mëparshëm – mbajtja e skedarëve, ose “gjethet”, mbi qytetarët – është një kujtesë brutale se sa e kontrolluar dhe burtale ka qenë jeta.Dy muze të tjerë, Bunk’Art dhe Bunk’Art 2, shkëlqejnë një dritë mbi paranojën nga një drejtim tjetër – një në të cilin qytetarët u regjistruan në mënyrë aktive – domethënë përmes qindra mijëra bunkerëve të ndërtuar në të gjithë vendin për të mbajtur shqiptarët të kujdesshëm kundër pushtimit të huaj. Bunk’Arti i parë, i hapur në vitin 2014, është vendosur në strehëzën atomike të ndërtuar për Hoxhën dhe u jep vizitorëve mundësinë e përdorimit të banesave të tij të banimit, si dhe hapësirave të rivarrosura si ekspozita historike. Bunk’Art 2, me qëllim mbrojtjen e Ministrit të Brendshëm në rast sulmi bërthamor, ka 24 dhoma të cilat sot përfshijnë instalime arti dhe ato të dedikuara për periudhën kohore të vendit nga 1913 deri në 1991.
Nga Blloku me dashuri
Lagja e Bllokut, nuk është më shumë se 10-minuta në këmbë në jug të Sheshit Skënderbej përtej lumit Lana. Ajo ofron një tjetër shembull novator të së kaluarës së rigjetur. Dikur ishte e ndaluar për t’u vizituar nga qytetarët dhe rezervohej si një lagje për shefat e korruptuar të të regjimit komunist. Sot rrjeti i rrugëve i zonës së Bllokut është i mbushur me restorante, salla pritjeje dhe butikë të stilistëve të njohur.
Në perëndimin e diellit, porosisni një koktej në katin e 16-të të Kullës “Sky Tower”. Shihni dhe shikoni panoramën e qytetit prej aty dhe zbrisni në nivelin e rrugës për një raund të dytë në Radio, një strehë relaksuese për moshat 30-40- vjeçare, momente ku një grup i bukur i “Whiskys” ndajnë hapësirën me radiot antike dhe ku muzika live dhe e grupeve të ndryshme dhe DJ-ve janë normale.
“Në një farë mënyre, Blloku është një shembull i mirë se si qyteti e përcakton veten”,- thekson Gent Mati, një banor i përjetshëm i Tiranës. Mati është pronar i Outdoor Albania, një kompani me përvojë që drejton ture aventureske në të gjithë vendin. “Qytetarët rikrijuan hapësirën dhe morën diçka që dikur ishte e kufizuar dhe i dhanë asaj një jetë të re dhe një frymë moderne”.
Ushqimi me shpejtësinë e njeriut
Në vitet që nga periudha komuniste, një filozofi e ushqimit nga ferma në pjatë është bërë thelbësore për vetë-përcaktimin e Shqipërisë. Kjo kërkesë për përbërës të freskët ushqimorë ka gjetur formë me lëvizjen Sloë Food, e cila i është kushtuar mbrojtjes së biodiversitetit ushqimor dhe bazuar në respektimin e trashëgimisë lokale.
“Duke qenë të izoluar për 50 vjet, kjo kontribuoi në ruajtjen e farërave dhe specieve shqiptare – megjithëse u kultivuan vetëm ato me rendimente të konsiderueshme – dhe nuk kishte ndikime të huaja në prodhimin e ushqimit”, shpjegon Katia Zene, koordinatorja e Slow Food Chefs Alliance në Shqipëri, e cila beson se mbështetja e prodhuesve të vegjël të ushqimit përfaqëson një lëvizje larg nga industrializimi dhe drejt zgjedhjeve të shëndetshme. Kuzhina shqiptare është tipike e ngadaltë dhe përshtatet vërtet me filozofinë dhe parimet e ngadaltë të ushqimit.
Për të provuar kuzhinën e vërtetë shqiptare, duhet të dalim 11 km nga qendra e Tiranës dhe të shkojmë në Fermën Uka, ku gatuhen përbërësit e rritur në sipërfaqen prej 2 hektarësh të fermës të mbushur me ullinj, pemë frutorë dhe rrush. Porositni pulën e servirur me polenta, perime të pjekura sezonale si kungull i njomë dhe patëllxhanët, dhe sallatat me domate dhe kastravecat të zgjedhura. Pastaj kthehuni përsëri me një shishe Chimaera të vetme, të kuqe të Ukas – një përzierje e Merlot, Cabernet Sauvignon dhe Kallmet të Shqipërisë – dhe ngrini një dolli në Tiranë./atsh
