Zbulimet e fundit arkeologjike në Shqipëri që i përkasin shek VII kanë tërhequr vëmendjen e medias prestigjioze amerikane si gazetës “The Washington Post”dhe ”abc NEWS” ,duke i konsideruar këto të fundit si zbulim për Europën.
Në një pellg bujqësor të pasur në afërsi të qytetit të Korçës në Shqipërinë juglindore, puna e ndërtimit të tubacionit të gazit u ofron arkeologëve një pasqyrë unike për 5.000 vjet histori në një vend që ishte jashtë radarëve të ekspertëve gjatë dekadave të sundimit komunist.
Gërmimet në afërsi të fshatit Turan, që përfundoi të premten pas 18 muajsh, kanë zbuluar një nga varrezat më të mëdha të lashta në Shqipëri, me rreth 1,000 varrime të shtresuara, disa prej të cilave ishin të mobiluara me shumë gjasa.
Dhe nën shtresën e poshtme janë gjurmët e një vendbanimi të rrallë neolitike të demarkuar nga vrima në tokë që mbështetën skeletet e kaluara të shtëpive të vogla .
Më shumë se 20 vende neolitike janë gjetur në Shqipëri, që datojnë përafërsisht nga shekulli i VII deri në shekullin e III të cilat janë disa prej vendbanimeve më të hershme bujqësore në Europë. Por sipas arkeologes Iris Pojani, puna e tubacionit siguroi mundësinë dhe fondet për të gërmuar një zonë të pazakontë të banuar nga ajo epokë.
Ishte “qershia në tortë”, tha Pojani, pedagoge në fakultetin e historisë në Universitetin e Tiranës, për “Associated Press”.
Mbi tavernat mijëvjeçare, ekipi i saj prej 50 arkeologësh që gërmonin një sipërfaqe prej 4000 metra katrorë, gjetën tre varreza nga Epoka e Hekurit, në fund të Romës dhe Mesjetës. Nuk ka gjurmë të vendbanimeve që kanë shërbyer këto varreza, por Pojani tha se është e lehtë të shihet pse njerëzit zgjodhën të jetonin atje.
“Edhe sot kjo është një zonë e begatë bujqësore,” tha ajo.
Sendet e gjetura përfshinin unaza, rrathë, vathë,rruaza qelqi, monedha ari, shumë qeramikë duke përfshirë edhe kopjet lokale të shekullit të XI apo të X, enët e verës të popullarizuara në Greqinë fqinje, doreza dhe rroba mesjetare prej druri të punuar me fije argjendi, si dhe shtiza,thika dhe shpata.
Turan, 180 kilometra në juglindje të kryeqytetit të Tiranës, është më e rëndësishmja nga rreth 30 vende që janë gjetur gjatë shtrimit të gazsjellësit nëntokësor Trans Adriatik, ose TAP, që do të sjellë gaz natyror nga Azerbaixhani përmes Turqisë, Greqisë dhe Shqipërisë, dhe në të gjithë Adriatikun në Italinë jugore.
Në Shqipëri kalojnë 215 kilometra, por zyrtarët thonë se gërmimi është pothuajse i plotë dhe nuk priten më shumë gjetje arkeologjike.
“Ne do të lëmë diçka që nuk është vetëm një kalim momental i gazit, por trashëgimi kulturore që njerëzit do të kalojnë,” tha zyrtari i Monitorimit të Trashëgimisë Kulturore TAP, Arbër Kadia./atsh
