Histori

KORCE- Zbulohen materiale të neolitit të hershëm në Vashtmi të Korcës. Ka qenë ekspedita shqiptare-amerikane ajo e cila gjatë fushatës së tretë të gërmimeve në këtë zonë ka zbuluar nga kërkimet vegla prej kocke, guri, stralli dhe gjurmë të shtrojeve të kasolleve që asaj kohe përdoreshin për banesa të cilat datojnë 6.500 vjet para Krishtit.

Arkeologët kanë gjetur gjithashtu gjatë gërmimeve edhe mbetje të enëve në qeramikë dhe objekte të tjera të cilat japin detaje mbi jetën e banorëve në këtë periudhë.

Drejtuesit e ekspeditës kanë vlerësuar si mjaft të rëndësishme zbulimet, pasi sipas tyre Vashtëmia konsiderohet si vendbanimi më i hershëm në Shqipëri.
Zbulimi tregon se në Vashtëmi, në juglindje të Shqipërisë, ishte një nga fermat e para, rreth 6500 vjet përpara Krishtit.
Eshtë emri; “Vashtmi” që më bëri të shkruaj dy rreshta përsëri, për më të bukurën gjuhën shqipe, për më të pasurën gjuhë margaritar, perlë e vërtet, gjuhë, e rrallë e plot vlera për mbarë qyteterimin – njerëzor mbi këtë Dhe, mbi këtë Tokë lindur e krijuar së bashku si dy krijesa “mëm e bijë”.
Kujtoj se në shumicën e rasteve tek fjalët e hershme, emra, vendbanime, e të tjera, gjenden shumë zvendësime të gërmave të së njëjtës linjë midis tyre, ashtu si gërma “B” buzore në këtë rast ndoshta e paqëllimtë, por që sjellin largimin e kuptimit të vërtet apo me të parë të saj.
Linjë të gërmave buzore, kemi; B; P; M; e më pas përkatësisht kemi gërmat; V dhe F; (Ph)Fillimisht po sjell një emër për të cilin kam shkruar në një artikull të shkurtër disa ditë më parë, pikërisht për lumin; “BARDHAR” në Maqedoninë e sotme, dhe vetëm duke e zvendësuar greekfolsit, apo edhe serbo- sllavët gërmën; “B = V” lumi “BARDHAR” humbet kuptimin e saj të vërtet e aq shumë kuptimplotë, nga: Bardhar = Vardar, pavarsisht se ky emertim i ri ngelet përsëri si sinonim i emrit më të parë dhe që do të thotë; I “vrullshëm” “i pandalur”, por jo më “i Bardhë” ashtu shpesh here, për hipokrizi te tyre gjejmë në tekste greqisht po për të njëjtin lumë quajtur; “Aspro/potami = Lumë i Bardhë” e në sllavisht: Вардар.
VASHTMI
Tashme duke e rikëthyer të njëjtën gërmë në vendin e vet gërmën “B” pra, shikoni sa bukur, qartë e kuptueshëm, del emri ashtu quajtur (ndoshta bullgaro-sllave), VASHTMI =
BASHTMI.
Në gjuhën shqipe, me fjalën “Basht’ kuptojmë vendin tokën – arë, punuar për tu mbjellë sigurisht sipas nevojave tona, kryesisht për perime fruta e zarzavate, gjithashtu aty pregatiten edhe “farnat” quajtur ndryshe “Farishte”
Dikush mundet të thotë se “Bashtë ose Baçe” është turqisht, ashtu si në shumicën e rasteve, ku filogrekë, e pa lënë mënjane edhe filo-latine, e kanë kollaj të thonë; se janë fjalë; latine, greeke, apo turke, pa e ditur as vetë atë gjuhë, e jo më tepër të japin shpjegim etimologjik mbi fjalën përkatëse ne tekste shkruar.
Në gjuhën standarte shqipe, “Bashta” quhet “Kopësht” e cila në fakt është përsëri thjeshtë një sinonim në anagramë i vet fjalës; BAC<->COP – KOP/ësht, ashtu e njëjtë kjo fjalë edhe në greqishte, ku, kopshti quhet po kështu; Kipos (κήπος). (si mendoni që gjuha turke të jetë edhe më e vjetër se gjuha «greeke», apo nga gjuha shqipe deklaruar, e njohur prej kohësh si gjuhë e parë direkt nga rrënjët e pemës gjenetike të të gjithë gjuhëve.
Emrit “baç” vetëm duke i futur gërmën “parazite; – H’ ajo mer trajtën si fjalë «turke» “Bahçe” por jo se është e tillë, rrënja apo burimi i kësaj fjale tepër të lashtë madje, qëndron gjetiu …>Mundem në këtë shkrim tu sjell një emër apo fjalë të lidhur ngushtë po me emrin “Baç” e cila është pikërisht vegla e punës e njohur mirë nga Far-merët ajo vegël që mundëson, që tokën-arë punon, “Që-‘Ap = Çap’ sot ajo ndryshe quhet edhe; “shatë” (cat catun-katun’d) Pra, vegla që punon “tokën e punuar – arë” në gjuhën shqipe quhet; “Qap – Çapë”.
Lexoni nga fjalori i pastër, i gjuhës më të bukur, të bekuarës gjuhë – shqipe!
CAPË II f.
Shtresë e fortë e tokës nën shtresën e butë që punohet; taban. I qiti capën tokës. Kuptojmë se, vegla “Që h’ap”, punon dheun e punuarë më parë, pra shtresën e butë “çapin” e tokës ajo që punohet, kjo vegël quhet po kështu, “Çap’ e pas kësaj, kjo tokë-arë e punuar mirë ndryshe quhet “BAÇ” Baça.
Në gjuhë të tjera gërma; “Ç” gjendet e zvendësuar me gërmat; “ts = ç” ashtu si në greqishte, ku “Çapën”e quajnë; “tsápa” (τσάπa),
Fshati “Vashtmi” (Bas’tmi) gjendet në tokën më pjellore në fush-gropën e rrethit të Korçës, e jo rastësisht aty gjendet një nga “farmat” (fermat) më të vjetra rreth 6500 vjet para eres se re.
Eshtë përsëri dialekti Geg, i cili na ofron si përherë, sa më pranë të parës shqipe folur, ku ende sot, në vend të gërmës “Ç” shqiptojnë, gërmën; “Q”

Në disa dokumente të deklasifikuara të CIA-s thuhet se amerikanët përdorën të gjitha teknikat e mundshme për të rrëzuar Enver Hoxhën. Po ashtu thuhet se një agjent i saj pati një bisedë me ish-Mbretin Zog. Më 1951 ai kërkoi ndihmë nga SHBA-ja nga ku pati edhe biseda me shërbimin sekret sa i takon regjimit të Enver Hoxhës. Sipas “SOT” ai kërkoi ndihmë nga amerikanët për të rrëzuar Enver Hoxhën, nga ku më pas premtoi edhe një qeveri demokratike.

23 gusht 1951

U takova me mbretin Zog në hotelin Mayfloëer më 15 gusht 1952 sipas takimit që kishim lënë, dhe i shpjegova se isha ngarkuar nga ju të dërgoja komplimente dhe të flisja për çështje që mund t’i interesojnë. Prezantova shoqëruesin tim … si një koleg i interesuar në çështjet shqiptare. Mbreti ishte i sjellshëm dhe miqësor. Thelbi i bisedës është si më poshtë. Mbreti shprehu sikletin në lidhje me pozitën gjeografike të Jugosllavisë, pasi sipas tij, Beogradi nuk kishte bërë hapa konkretë për t’u përkushtuar në partneritet me Perëndimin.

Ai përmendi në mënyrë specifike faktin se Jugosllavia nuk ka kërkuar akord dypalësh miqësie me Greqinë e Turqinë, që normalisht duhet të ishim miqtë e saj kryesorë nëse do të ishte kundër bllokut sovjetik. Me gjithë rinisjen e marrëdhënieve me Greqinë, Jugosllavia mbetet armiqësore ndaj saj, ajo nuk ka kërkuar traktat miqësie me SHBA dhe disa individë pro-Tito mbeten në poste të fuqishme në qeverinë e Shqipërisë. Mbreti mendonte se pozita e Titos mund të jetë e dobët në qeverinë e tij pasi ka një numër të madh jugosllavësh pro-sovjetikë në qeveri dhe se shumica e popullit është anti-komuniste.

Fuqia ushtarake jugosllave është e dëshirueshme për Perëndimin edhe nëse cilësia e tyre nuk është e lartë. Prandaj ai tha se Jugosllavia duhet detyruar të qartësojë qëndrimin e saj me njërën palë apo me tjetrën dhe se veprimi i shpejtë në Shqipëri mund t’i shërbejë kësaj kauze sepse përmbysja e regjimit të Hoxhës mund të thyejë rrethimin sovjetik. Një tjetër avantazh do të ishte nxitja e revoltës anti-sovjetike në vende të tjera.

Në lidhje me Shqipërinë mbreti tha se janë katër pika specifike që donte të sillte në vëmendjen e gjeneralit Smith, të cilat janë me rëndësi dhe nga këndvështrimi evropian dhe amerikan. Sipas tij, e para ishte forca e ushtrisë shqiptare prej rreth 100 000 njerëzit prapa kurrizit të Jugosllavisë. Së dyti, sovjetikët po zgjerojnë dhe riparojnë shtatë aerodromet ekzistuese në Shqipëri dhe po ndërtojnë dy pista të tjera.

Fushat ajrore sigurisht që nuk janë për aktivitete kundër Jugosllavisë, pasi për operacionet ajrore ata mund të shfrytëzojnë Bullgarinë e Rumaninë, por supozohet se impiantet ajrore në Shqipëri i shërbejnë funksioneve në detin Mesdhe dhe drejtohen kundër bazave amerikane në Afrikën e Veriut. Më tej Zogu tha se baza Vlorës mund të përdoren për operacionet detare në Adriatik dhe Mesdhe. Ishulli i Sazanit ka mundësi të shfrytëzohet si bazë nëndetësesh me të cilën sovjetikët mund të paralizojnë transportet në Mesdhe dhe në Adriatik.

Si hap të parë në nisjen e veprimit kundër regjimit të Shqipërisë, mbreti sugjeroi dy lëvizje diplomatike nga ana e Shteteve të Bashkuara. Ai tha se SHBA duhet të bëjë një deklaratë publike për ruajtjen e pavarësisë dhe integritetit territorial të Shqipërisë dhe duhet të nxisë Greqinë, Italinë dhe Jugosllavinë të deklarojnë se nuk kërkojnë pjesë nga territori i Shqipërisë me forcën e armëve dhe se nëse kanë pretendime territoriale do i ezaurojnë ato vetëm me mekanizmat ligjorë dhe të pranuar në Kombet e Bashkuara.

Operacionet

Në lidhje me operacionet në Shqipëri, mbreti sugjeroi tre kurse të mundshme veprimi: I pari ishte pushtimi i vendit nga forcat e armatosura të SHBA, i cili ishte jorealist dhe mund të eliminohet. Më tej ai sugjeroi pushtimin e Shqipërisë me anë të një force të mbledhur dhe drejtuar nga mbreti. Ai tha se mund të mbledhë 8000 deri në 10.000 njerëz nga grupe të ndryshme shqiptare të shpërndara nëpër botë. Por kjo mundësi nuk ishte shumë e dëshirueshme pasi do të interpretohej nga sovjetikët si një akt agresioni nga ana e vendeve nga ku vijnë këta elementë, ose nga vendet ku janë stërvitur e pajisur. Më tej ai tha se regjimi komunist në Shqipëri mund të përmbyset nga një revoltë e zhvilluar nga brenda vendit, e drejtuar nga mbreti.

Në këtë rast të gjitha shenjat do të tregonin për aktivitet spontan të brendshëm që nuk mund të quhet nga sovjetikët ose të tjerë si ndërhyrje apo agresion, prandaj është dhe mënyra më e dëshirueshme për zgjidhjen e problemit shqiptar. Në lidhje me situatën aktuale në Shqipëri, mbreti përmendi interesin sovjetik në fushat ajrore dhe shpjegoi se informacionet e tij janë sipërfaqësore pasi kishte hasur vështirësi në dërgimin e agjentëve.

Ai shtoi se ka një numër të madh trupash sovjetike në vend dhe kur u pyet për to tha se ishin specialistë të ndryshëm dhe trupa taktike. Ai llogariste se trupat e ushtrisë shqiptare llogariten në rreth 50.000 dhe përveç tyre kishte një brigadë të vogël komunistësh grekë, një brigadë kroate dhe një brigadë malazeze me komunistë anti-Tito. Ai tha se njësitë jugosllave janë sa një batalion megjithëse quhet brigada. Në forcat e armatosura kanë një numër të madh oficerësh besnikë të Zogut që do të dezertonin në rast revolte dhe do të ktheheshin kundër regjimit.

Ai sinjalizoi se në vend ka rreth 2000 rezervistë me eksperiencë lufte dhe që do të mund të drejtonin operacionet kundër qeverisë. Zogu tha se një numër zyrtarësh të administratës së Hoxhës janë në fakt besnikë të tij dhe do të ktheheshin kundër regjimit nëse i kërkohej. Në lidhje me komitetin e shqiptarëve të sponsorizuar nga Jugosllavia, Zogu tha se grupi kontrollohet nga komunistët por jugosllavët nuk po ushtrojnë presion politik mbi anëtarët për momentin. Ai përmendi një letër të marrë nga një prej ndjekësve të tij Nik Vukashin, i cili është një prej drejtuesve të brigadës “Koçi Xoxe” diku në luginën e Vardarit.

Zogu tha se komiteti jugosllav i shqiptarëve përbën një problem serioz dhe përsëriti mbështetjen e tij për punën e Komitetit Kombëtar Shqipëria e Lirë në Romë dhe Nju Jork, duke deklaruar se dëshironte të mbante lidhje me të. Biseda u zhvillua në disa linja të tjera të përgjithshme, teksa mbreti deklaroi se kishte folur me disa zyrtarë të lartë amerikanë për urgjencën e veprimit në Shqipëri. Zogu përmendi nevojën për të vepruar kundër Kinës, e cila nën udhëheqjen sovjetike përfaqëson një masë të madhe ushtarake që mund të përdoret kundër SHBA dhe Perëndimit, prandaj ai sugjeroi asistencë ndaj opozicionit të Çang Kai Shi.

Për Lindjen e Mesme ai sugjeroi se duhej vepruar për zgjidhjen e çështjes mes Izraelit dhe Palestinezëve, pasi SHBA ka fuqinë për të vendosur për zgjidhjen e konfliktit. Më tej ai kërkoi ndihmë për kurdët e sudanezët kundër lëvizjeve sovjetikë drejt Lindjes së Mesme dhe Kanalit të Suezit. Ai përmendi nevojën e ndihmës për kurdët në rajonin e Gjirit të Iskanderon, para se komunistët të depërtojnë zonën. Në konkluzion mbreti më kërkoi të siguroj eprorët se interesi i tij ndaj veprimit amerikan në Shqipëri nuk bazohet në dëshirën e rivendosjes së fronit, por thjesht në interesin patriotik shqiptar dhe në bindjen e tij se mund të japë kontribut.

Ai merr përsipër të ftojë një grup të sponsorizuar nga OKB për krijimin e regjimit të pas-revoltës, të zgjedhur nga popull shqiptar. Ai tha se është në dispozicion të qeverisë së SHBA për ndihmë. Në lidhje me arsyen e vizitën këtu, Zog tha se kishte ardhur për të zgjedhur një shkollë për të birin, i cili është 12 vjeç dhe dëshiron të studiojë në SHBA.

18 prill 1952

Rinisja e operacioneve ajrore të propagandës në Ballkan

Si pjesë e operacioneve të luftës psikologjike të projektit në Shqipëri, BGFiend, CIA ka nisur një program lëshimesh ajrore fletushkash dhe furnizimesh mbi Shqipëri, me rezultate shumë të mira. Lëshimet po kryhen nga avionë klandestinë, të cilët përveç fletushkave të propagandës hedhin dhe disa artikuj shtëpiake apo ushqimore në emër të Komitetit Shqipëria e Lirë. Lesimet janë konfirmuar nga brenda vendit dhe janë evidentuar gjithashtu nga sulmet verbale të udhëheqësit Enver Hoxha në kongresin e fundit të partisë komuniste, ku ai foli për “kriminelë lufte dhe reaksionarë që duke përdorur mjetet e vëna në dispozicion nga imperialistët anglo-amerikanë lëshojnë fletushka të ndyra dhe ushqim të helmuar”.

Megjithëse referenca ndaj “ushqimit të helmuar” ka si qëllim të dekurajojë shqiptarët të marrim artikujt e lëshuar në emër të Komitetit Shqipëria e Lirë, koha e bërjes së akuzave nga Hoxha koinçidon me fushatën e sponsorizuar nga sovjetikët të luftës bakteriologjike, prandaj ne besojmë se do të ishte mirë që fushata e lëshimeve të propagandës të pezullohej për dy apo tre javë, në mënyrë që bëhet vlerësimi i situatës dhe të përcaktohet se kujt i leverdisin më shumë këto operacione. Vendimi për pezullimin e operacioneve ka qarkulluar vetëm gojarisht.

Më shumë se dy javë kanë kaluar nga pezullimi i operacioneve ajrore të propagandës në Shqipëri. Meqenëse planet operacionale të projektit për Shqipërinë janë të lidhura ngushtë me projektin britanik, lëshimet e broshurave bëhen në intervale prej 6-8 javësh dhe tashmë nevojiten instruksione nëse programi do të rifillojë apo do të vazhdojë sipas programit fillestar.

Ne besojmë se lëshimi i sendeve si gjilpërat nuk mund t’i japë argument udhëheqjes komuniste shqiptare të ngrejë akuza kundër nesh në kuadër të propagandës së luftës bakteriologjike. Çdo vendim nga ana jonë për të shtyrë më shumë operacionet do t’i jepte atyre mundësinë për të na detyruar të ndalojmë një veprim nga i cili ata tmerrohen dhe sikletosen shumë.

Prandaj propozohet rinisja e operacioneve të lëshimit të broshurave të propagandës dhe artikujve jo-ushqimore në zonën e Ballkanit, sipas planeve aktuale. Për këtë kërkojmë miratimin tuaj. Presim që mundësia e lëshimeve të sendeve ushqimore të qartësohet brenda dy ose tre javësh. Do të komunikojmë me ju për rekomandime për të ardhmen.

Një gjë është e qartë, kjo është fakti se duke ngritur çështjen e ushqimit të helmuar dhe fushatës në vazhdim të luftës bakteriologjike, komunistët ia arritën të ndalonin operacionin klandestin i cili po kthehej në nj problem shqetësues për ta.

1 prill 1953

Broshura e lëshuar nga Komiteti Shqipëria e Lirë

Pakti turko-greko-jugosllav, lajm i mirë për Shqipërinë! Që të qëndrojnë në fuqi Enver Hoxha me këlyshët e tij, ata e dinë se duhet të ruajnë gjendjen e frikës dhe të pasigurisë së jashtme. Për këtë ata mundohen t’i mbushin mendjen popullit se rrëzimi i tyre do të ishte rrëzim i atdheut tonë të dashur. Ata bëjnë gjithçka për të bindur të gjithë botën se fqinjët tanë kërkojnë të dhunojnë kufijtë e Shqipërisë, të aneksojnë tokat tona dhe të shuajnë kulturën tonë. Ata duan të bëjnë që populli të besojë se rënia e tyre do të ishte vdekja e Shqipërisë, por kjo është një gënjeshtër me bisht.

Ardhja e tyre në pushtet i ka sjellë veç mjerim për popullin tonë dhe është pengesa e vërtetë që populli ynë të shpëtojë nga paqja. Kohët e fundit o bashkë-atdhetarë, gënjeshtrat e tyre janë shtuar edhe më shumë. Ata po përpiqen të nënvlerësojnë rëndësinë e paktit turko-greko-jugosllav, duke ju bërë të besoni se është në dëm të Shqipërisë, dhe se qëndrimi i tyre në pushtet është i vetmi shpëtim për atdheu tonë. Kjo është një gënjeshtër e madhe. Pakti ballkanik i nënshkruar nga Turqia, Greqia e Jugosllavia në Ankara me 28 shkurt 1953, dhe është një garanci më shumë nga fqinjët tanë për të respektuar pavarësinë e Shqipërisë dhe integritetin e kufijve tona kombëtare.

Le ta shqyrtojmë me vëmendje dhe me urtësi këtë çështje: Tre fqinjët tanë, me gjithë mosmarrëveshjet mes tyre, u kuptuan së fundmi se duhet të jenë të bashkuar për t’u mbrojtur nga një agresion i mundshëm rus. Solidariteti mes tyre shton shpresat e kombeve fqinje që ndodhen nën zgjedhën e kuqe.

Duke mbajtur dhe duke mbrojtur identitetin e tyre vetjak, ata u hapin rrugë miqve të tyre të shtypur për të thyer prangat e skllavërisë që po i mbajnë të lidhur dhe të krijojnë një mburojë kombesh të forta që mund t’i tërheqin me vete. Marrëveshjet tregtare mes vendeve të lira ballkanike sjellin përfitime materiale për të gjithë, sjellin kushte më të mira jetese dhe më shumë punë. Pakti mes Turqisë, Greqisë dhe Jugosllavisë ka sjellë efekte të mira për vendet e Perëndimit të lirë. Këto vende e pranojnë se marrëveshja i bashkon miqësisht vendet në ruajtjen e identitetit të tyre kombëtare. Motra e vëllezër shqiptarë!

Mos u mashtroni nga shërbëtorët që kanë si qëllim t’i shërbejnë vetëm padronëve të tyre të Moskës. Pakti i nënshkruar nga Turqia, Greqia e Jugosllavia është i mirë për shqiptarët liridashës, dhe është hapi i parë i krijimit të një atmosfere rajonale ku mund të rikthehet liria e Shqipërisë. Vdekje Komunizmit! Komiteti Shqipëria e Lirë

Polakët dhe hungarezët përmbysën klikat e Kremlinit

Ndërhyrja e armatosur sovjetike dënohet nga Kombet e Bashkuara

Shqiptarë, motra e vëllezër!

Përpjekjet e klikës Hoxha-Shehu për të mbajtur njerëzit në errësirë kanë dështuar. Shqiptarët e dinë tashmë për përpjekjen e lavdishme të polakëve dhe hungarezëve, kundër imperializmit sovjetik. Më 28 qershor punëtorët e Poznan u ngritën dhe kërkuan liri dhe bukë. Klika e Kremlinit refuzoi t’i dëgjonte ankesat e tyre legjitime, prandaj punonjësit U REVOLTUAN! Njerëzit e vazhduan rezistencën e tyre derisa qeveria pranoi se punëtorët kishin të drejtë dhe premtuan të korrigjonin padrejtësitë. Por udhëheqja nuk bëri asgjë. Kështu që më 20 tetor,e gjithë Polonia u ngrit si një e vetme dhe ushtria refuzoi të zbatonte urdhrat e oficerëve sovjetikë. Ata larguan me forcë klikën e Kremlinit të drejtuar nga gjeneral Rosokovski.

Udhëheqësi anti-sovjetik Gomulka i lirua nga burgu dhe mori drejtimin e vendit. Presioni i vazhdueshëm i popullit detyro sovjetikët të tërheqin trupat e tyre nga Polonia. Udhëheqësit fetarë u liruan nga burgu dhe u rivendosën në postet e tyre. Presioni i popullit vazhdon! Më 23 tetor populli hungarez, duke parë fitoren e popullit polak, nisën demonstratat për bukë dhe liri. Klika e Kremlinit dhe trupat sovjetike tentuan të nënshtronin turmat demonstruese dhe shpërtheu lufta. Ushtria dhe forcat ajrore hungareze iu bashkuan popullit kundër trupave sovjetike, dhe populli fitoi një betejë të përgjakshme por të lavdishme!

Qeveria kukull e sovjetikëve me Geroe dhe Hegedus u përmbys. Në pushtet erdhën Nagi e Kadar. Hungarezët e vazhduan presionin e tyre dhe sollën në pushtet koalicioin e ri me parti anti-komuniste. Ata anuluan fuqitë e policisë sekrete, anuluan kooperativat dhe rivendosën pronën private! Anëtarët të penduar të partisë dënuan të kaluarën e tyre dhe ndihmuan në luftën e popullit për liri. Por teksa populli po konsolidonte frytet e fitores së tij, forcat e armatosura sovjetike hynë tradhtisht në Hungari.

Kjo vërtetoi se komunizmi është vetëm një maskë e imperializmit sovjetik. E gjithë bota shprehu admirimin e saj për kurajën e hungarezëve dhe polakëve. Presidenti amerikan Ajzenhauer, udhëheqësit e botës së lirë, këshilli i sigurimit të OKB, të gjithë dënuan ndërhyrjen e BRSS në Hungari. Bota perëndimore po dërgon ndihma mjekësore dhe ushqimore. Hungarezët dhe polakët preferuan të luftonin në vend që të ndiznin në skllavëri! Sakrifica e tyre nuk ishte e kotë sepse ka siguruar fitoren e plotë të njerëzve mbi skllavërimin sovjetik. Shqiptarë! Liria fitohet vetëm me përpjekje të vazhdueshme!

Më 5 prill të vitit 1816 topi krisi njëzet e një herë nga kulla në bashin e kalasë së Kastros. Gjëmuan këmbanat në Janinë dhe në tërë Greqinë: Ali Veziri 73-vjeçar martohej me Vasiliqi Kondakçiun tetëmbëdhjetvjeçare.

Nuk do të bëhej dasmë, po një celebrim brenda sarajeve dhe nuk do të pranoheshin peshqeshe. Edhe kjo ishte një gjë e re, sepse për herë të parë Veziri nuk shikonte anën tregtare të një krushqie.

Po e fshehta e kësaj martese mbetet shkaku i saj, që askush nuk arrinte të kuptonte. Hamendja të çonte te ndonjë nga ato trillet e moshës së vonë që diku e pushtojnë njeriun. Veziri kishte qenë gjithnjë i dhënë pas grave, megjithëse e mbante sa më mbuluar këtë anë të jetës së tij.

Po edhe kjo hamendje binte, po të kujtoje se Vasiliqia ishte një robinë në haremin e tij dhe ai, si njeri që nuk shpenzonte kurrë diçka pa ndonjë qëllim, s’kishte pse të kërkonte dashurinë e saj me anë të martesës. E vërteta mbetej e groposur ndërmjet atyre të dyve.

Katër vjet më parë Aliu kishte shkuar në Plishevicë të Filatit për të kapur ca njerëz që bënin para kallpe me makina të dërguara nga francezët e Korfuzit. Kjo ishte një nga ato mjetet e fshehta të rrezikshme të luftës që synojnë prishjen e konomisë së kundërshtarit.

Aliu i gjeti në punë e sipër, u preu kokat jo vetëm atyre, por dhe tërë meshkujve të lagjes, ndërsa zjarri përpinte fshatin. Po jepte një ndëshkim që të dëgjohej larg.

Ai ishte duke ecur nëpër rrugët e fshatit në flakë, kur u shfaq para tij një vajzë e njomë, që bridhte si një kaproll i ndjekur. Vajza u ndal duke kërkuar me mendje drejtimin që duhet të merrte, sepse nga çdo anë kishte ushtarë.

Po nuk vrapoi, eci si në ëndërr drejt Vezirit, si e vetmja pikë ku mund të mbështetej, pa ditur me të cilin kishte të bënte.

Dridhej e tëra dhe me njërën dorë mbulonte rrobën e grisur në ijë. Veç tmerrit, Aliu pa në sytë e saj diçka që kishte të bënte me pastërtinë dhe thjeshtësinë e shpirtit.

Sytë e një vajze katërmbëdhjetvjeçare gjithnjë të bëjnë të mendohesh, të kujtojnë një udhëtar që ndalet një hop në udhëkryq.

Ajo vajzë e kishte të shkruar në sy rrugën e saj:ajo do të ishte gjithnjë e mirë, e butë, e dhembshur, pa asnjë shtirje me një bukuri të pashoqe.

Kjo bindje, e sajuar aty për aty, i shkoi Aliut në shpirt, ia mori vajzës fytyrën në duar dhe e pa nga afër, zuri t’i fliste, duke harruar veten dhe të tjerët.

Ajo ndjeu ngrohtësinë dhe mbrojtjen që i jepnin ato duar dhe hapi sytë e mëdhenj të shihte më mirë. Ai njeri ishte shpëtimi në një botë që po përmbysej në krisma, në britma e gjak.

Aliu po i thoshte se çdo gjë e keqe kaloi. Vajza u kthye me mendje tek ato që kishte parë, tek koka e prrë e të atit, tek ushtarët, të cilëve u iku nëpër duar, dhe zuri t’i merrej fryma.

Po në të njëjtën kohë dëgjonte zërin e mirë, të vërtetë e sundues të njeriut të habitshëm që po i fliste. Që ky ishte i rënë nga qielli, kuptohej edhe nga heshtja e thellë rreth tij: askush nuk bënte asnjë lëvizje.

Në ato çaste u lidh ndërmjet tyre një miqësi që do të kalonte nëpër rrugë të panjohura, por që nuk do të këputej kurrë. Vit pas viti Aliu pa se Vasiliqia ishte njeriu që i duhej.

Shpirti i tij, krejt i vetmuar dhe gjithnjë në shtrëngata të mëdha, duhej të kapej diku. E bëri vajzën dhe sekretaren e tij të besuar dhe aq më mirë që prehja e shpirtit pajtohej dhe me politikën, se me këtë martesë ai shpallte bashkimin e myslimanëve e të krishterëve.

Aliu e pyeti Vasiliqinë nëse donte të ndërronte fenë, që ta kishte më të sigurt të ardhmen.

-Një grua që heq dorë nga Perëndia e saj, s’mund të jetë besnike e një Perëndie tjetër imzot,-u përgjigj ajo.

Aliu qeshi. Këtë e kishte thënë vetë për njerëzit që ndërrojnë zot. Vinte re me gëzim se ajo nguliste në mendje çdo gjë të dëgjuar prej tij. I la të drejtën të falej e të kungohej në dhomat e saj, të mbante kryqe e ikona.

Bënin shaka në kafenetë e Janinës, thoshin se kryemyftiut gati i qe shkrehur të vjellët, ngaqë Veziri mbante erë temjani. Po ai I kalonte me ndonjë tallje këto shaka. Gjithnjë ishte tallur me fanatikët fetarë të paditur.

_Tani i ke të gjitha, si një mbret, imzot,- i tha Vasiliqia Aliut.

Kishte parë pallatet e tij në qytete e në vendet e pushimit, xhevahiret e stolitë që të verbonin, salltanetet që të merrnin mendjen.

Ajo ishte truphollë, po me një shëndet të mirë. Vishte shpesh një fustan mëndafshi ngjyrëvjollcë deri në fund të këmbëve, me jakën e mbyllur të qëndisur rreth grykës e me dantella të qëndisura edhe rreth duarve, kurse në mesin e ngushtë mbante një brez me fije argjendi. Lëkundej lehtas në ecje, po ashtu ishin të ecurit e saj.

Me ndjesinë e hollë të gruas së zgjuar kishte kuptuar se i shoqi i gëzohej me gjithë shpirt ashtu siç dhe ajo duhej të bënte kujdes të ishte e bukur, po pa asnjë shtirje. Flitej nën zë edhe nga të huajt se ishte gruaja më e bukur e Greqisë.

Ishte si një mirësi e qiellit, sepse orët e lira Aliu ia kushtonte asaj dhe ra në qetësi nga epshet e forta, që më parë i hanin një pjesë të mirë të kohës e diku i hapnin dhe telashe.

-Ta dinin njerëzia sa më rëndon gjithë ky salltanet, do t’u vinte keq për mua,-tha Aliu duke nënqeshur, me rrudhat pak të thelluara në fytyrën e madhe.

–Po ti e di,-tha prapë me shpirtin në prehje:’gjëja më e çmuar e më e rrallë është të kesh pranë një grua që i di dhe i kupton të gjitha.

Ajo njihte tani të kaluarën e tij që nga fëmijëria, pa zbukurime e hollësi të trilluara, dhe shihte të sotmen:burri i saj jetonte dramën më të thellë që mund të jetojë njeriu, duke e mbajtur të gjithë vetë. Ai ishte përherë në kundërshtim me të tjerët, me familjen, me vetë Perëndinë.

Nga njëherë ngasja e nevoja e kishin shtyrë të bënte dhe atë që nuk donte, dhe paguante për to, duke rënë në kundërshtim dhe me vetveten. Shpirtin e burrit të saj ajo e shihte në netët e tij, jo njëherësh, por përherë nga pak dhe sa më tepër e njihte plakun, aq më fort lidhej me të… /Konica.al

Në një studim nga prestigjiozja amerikane “The New York Times” gjuha shqipe radhitet në mesin e 3 gjuhëve më të vjetra të botës. E përditshmja amerikane paraqitet fakte se gjuha shqipe është ndër gjuhët më të vjetra të botës, madje si gjuhë është praktikuar që në kohën e Greqisë së lashtë.
Sipas saj, gjuha më e vjetër në botë është armenishtja, e dyta është greqishtja e më pas vjen shqipja, prej nga rrjedhin shumë gjuhë të tjera.

Ky vlerësim përforcon tezën e albanologëve shqiptarë, të cilët gjithnjë kanë argumentuar se gjuha shqipe burimin e ka në gjuhën indoevropiane, e cila ka gjetur përdorim që në kohën para lindjes së Krishtit, respektivisht para epokës së re.

Kërkuesit studiuan evolucionin e fjalëve mes 103 gjuhëve moderne dhe të zhdukura nga familja e gjuhëve indoevropiane dhe krijuan një pemë të marrëdhënieve mes gjuhëve të ndryshme.

Gjiri Durrësit ka qënë një gji strategjik në të cilin që nga lashtësija janë zhvilluar beteja detare të fuqishme. Këto beteja, përveç atyre të lashtësisë, kanë qënë prezente në këtë  teatër  ushtarak edhe gjatë luftës se parë dhe të dytë botërore.

Ne thellësite e detarve shqiptare ndodhen rreth 14 anije të mbytura ne konfrontimet detare ose nga aviacioni. L

idhur me këtë problematikë me ngarkesa të medha historike , historiani ushtarak Shefqet Kërcelli thotë: Sa herë diskutohet kjo temë më vjen në mëndje një shprehje e historianit Tozer, i cili ka thënë se, “Kur të shkruhet historia e përgjithëshme e lundrimit botëror, ujërat e brendshme të Shqipërisë, do të japin material shumë interesant që u përket kohërave më të lashta të historisë së lundrimit”…

Tashmë është vërtetuar konkretisht se, ashtu si nëntoka jonë që është e mbushur me dëshmi historike, ashtu dhe thellësitë e ujërave Joniano-Adriatikase strehojnë anije, mjete detare dhe materiale që dëshmojnë ekzistencën e një trafiku detar dhe tradite detare të spikatur të kombit shqiptar.

S’dua të zgjatem me këto histori, sepse i kam trajtuar gjerë e gjatë në tre vëllimet e “Antologjisë së Detarisë së Popullit Shqiptar”, por vlen të theksojmë se qysh në antikitet, në mesjetën e vonë, Luftën e I-rë dhe të II-Botërore,  në hapësirat detare të vendit tonë, për arësye të trafikut detar, piraterisë, dyndjeve apo luftrave të ndryshme, ka anije të mbytura ose mbetje të tyre të cilat janë një pasuri e cmueshme për popullin shqiptar, shpesh herë të krahësueshme me atë në tokë.

Gjej rastin të përshëndes punën plot pasion të ekipit shqiptaro-amerikan, bashkë me ekuipazhin e anijes “Herkules”, të cilët hodhën dritë mbi trafikun detar të antikitetit në ujërat tona.

Ndërkohë duhet inkurajuar dhe përkushtimi i mjaft studjuesve tanë si M.Zeqo, H.Ulqini, A.Anastasi dhe zhytësave profesionistë të këtyre viteve, që kanë eksploruar një pjesë të pasurisë nënujore të vendit tonë.

Madje ata kanë hedhur idenë e krijimit të hartës së anijeve të mbytura në pjesën adriatiko-joniane të vendit tonë, me koordinata të sakta, të cilat të arkivohen dhe ruhen nga shteti shqiptar. Dhe ato nuk janë pak, ndaj duhet krijuar një database i vecantë.

Natyrisht, në këtë histori, anijet e mbytura gjatë dy Luftrave Botërore zenë një vend të vecantë.  Fuqitë ndërluftuese në trojet shqiptare, shpesh herë e kanë zhvendosur luftën në det, kështu qysh në Luftën e parë botërore kemi prezencën e anijeve franceze, italiane dhe austrohungareze, përfshi dhe nëndetset.

Lufta e parë botërore: Tragjedia e “Bregenz”
Viti 1918. Në gjirin e Durrësit, në përfundim të Luftës së Parë Botërore, ka ndodhur një tragjedi.

Një avullore austro-hungareze me 1200 ushtarë në bord, ndërsa po i afrohej portit të Durrrësit, është siluruar në mesnatë nga torpedot italiane të cilat kanë ardhur befasisht nga porti i Brindizit.

Mjeti detar është mbytur shumë shpejt për shkak të dy silurave që kanë goditur në shenjë, ndërsa mjetet goditëse të imbarkuara në një destrojer që qëndronte në distancë janë larguar drejt bazës së nisjes.

94 vite më vonë anija fatkeqe “Bregenz” do të zbulohej në thellësi të gjirit të Durrësit nga një ekspeditë e përbashkët italo-shqiptare.

Pesë vite më parë shtypi italian ka pasqyruar kërkimet nënujore.Mjeti i mbytur është zbuluar nga  shqiptari Igli Pustina dhe nga zhytësi Mauro Pazzi me ekipin italian. Zbulimi është publikuar nga portali asso-net.

Zbulimi i anijes së mbytur
Avullorja “Brengenz” është mbytur në një përballje detare më 13 maj 1918. Një ekspeditë nënujore  ka bërë zbulimin e madh të anijes që gjendet prej vitesh nën ujrat e Adriatikut. Për gjetjen e tij ekspedita ka kryer zhytje dy ditore.

Identifikimi është bërë gjatë zhytjeve të kryera në datat 25 dhe 26 qershor 2012. Relikti u identifikua që i përkiste anijes austriake “Bregenz” që në momentin e goditjes po kryente transportin e 1200 trupave ushtarake.

Ai u fundos nga njësia detare italiane MAS, theksonte njoftimi i bërë 99 vite më parë në shtypin italian.

Zbulimi i rëndësishëm, i  realizuar nga  Igli Pustina dhe Mauro Pazzi, kreu  i kompanisë BLUSUB, i cili ka njohuri të thella mbi ujrat e bregdetit shqiptar dhe është  fotografi i dytë i specializuar në reliktet nënujore, ka qenë rezultat i kërkimeve disamujore, dhe studimeve në arkivat italiane dhe austriake të Luftës së Parë.Pustina ka konfirmuar se avullorja nuk ishte identifikuar deri në ditët tona.

Realisht fakti që në këto thellësi ndodhej një relikt, prej kohësh dihej nga peshkatarët shqiptarë, por asnjëherë nuk ishte arritur të identifikohej se cila anije ishte për shkak të kushteve të këqija në të cilat ndodhej objekti.

Vetëm gjetja e bërë gjatë një zhytjeje eksploruese, të një dylbie të prodhimit austriak të përdorur nga një oficer, bëri të mundur fillimin e zbërthimit të misterit të identitetit të anijes duke u nisur edhe nga koordinatat e ngjarjes, karakteristikat teknike.

Të gjitha këto bënë që të arrihej siguria se objekti i zhytur ishte avullorja austro-hungareze “Brengenz”, e goditur nga një njësi detare MAS e Marinës Mbretërore Italiane. Në këtë tragjedi kanë humbur jetën 234 ushtarë austro-hungarezë.

Gjatë eksplorimit, fotografi Mauro Pazzi  ka grumbulluar një dokumentacion të rëndësishëm fotografik të cilin e ka krahasuar  me imazhet e periudhës së luftës dhe ka arritur të bëjë identifikimin korrekt të anijes së zbuluar.

Avullorja “Bregenz” është prodhuar në tetor 1908, me porosi të marinës ushtarake austro-hungareze. Ajo ishte e gjatë 108 m, me 15 m gjerësi dhe tonazh rreth 3905 tonë. Ishte e pajisur me një motor me avull  fuqi prej 3,350 HP,  që i lejonte një lundrim me një shpejtësi maksimale prej 13.5 nyje.

Beteja e mesnatës dhe mbytja nga MAS
Në mesnatën mes datës 12 dhe 13 maj 1918, avullorja i ishte drejtuar Durrësit dhe po transportonte rreth 1.200 ushtarë austro-hungarezë, por pak para hyrjes së tij brenda fortifikimeve të portit, një shpërthim shkaktoi një të çarë të madhe dhe pak çaste më vonë anija është tronditur nga një tjetër shpërthim në kazanat e kaldajës, të cilat sollën fundosjen e pashmangshme me një pjesë të trupave që ndodheshin në bord.

Anija u mbyt nga silurueset TBT 84 dhe 98 dhe kaçatorpedinieri Dukla menjëherë rekuperoi 958 ushtarë në ujrat e detit, ndërsa viktimat rezultuan 234 vetë të mbytur.

Aksioni u realizua nga lejtnanti italian Mario Azzi që komandonte MAS 99 së bashku me komandantin Gennaro Pagano Melito dhe më pas kaluan në bordin e MAS 100.

Anijet MAS ishin vetëm disa metra të gjata, me autonomi të vogël, por me aftësi të mëdha manovruese, për shkak të fuqisë së madhe motorike kundrejt peshës së kufizuar me shumë pak karburant.

Për shkak të autonomisë së kufizuar të lundrimit,  dy mjetet MAS janë larguar nga Brindizi për në Durrës nga destrojerët italianë Nievo e Bronxetti dhe më pas, duke lundruar në mes të natës, arritën fortifikimet e jashtme të portit.

Pasi kryen sulmin MAS 99 që komandohej nga Pagano Melito mbeti viktimë e një dështimi, ndërsa komandanti Azzi në bordin e njësisë tjetër ishte në gjendje për të lëvizur rreth 200 metra afër anijës së armikut dhe lëshoi 2 silurat në objekt.

Anijet siluruese që shoqëronin anijen “Bregenz” identifikuan mjetet italiane dhe hapën zjarr menjëherë, por Azzi shfrytëzoi mjetin e vogël  të tij , duke kaluar me shpejtësi rrezen e zjarrit armik dhe doli në det të hapur.

Ndërkohë edhe MAS 99, pasi eleminoi shpejt difektin, lë zonën ku rrezikohej, për të arritur te destrojerët të cilët ishin duke pritur, për t’i kthyer në Brindizi.

Të dy komandantët italianë patën kohë për të parë goditjen në shenjë të silurave dhe zhytjen e shpejtë të anijes. Ishte ora 2.30 e datës 13 maj 1918.

Pas pak, jashtë portit të Durrësit u bashkuan me konvojin ushtarako-detar italian dhe dy anijet u imbarkuan dhe arritën në Brindizi në orën 7.30 të mëngjesit.

Gjatë Luftës së II-Botërore. Histori e shkurter e mbytjes së anijes Antonjetta Costa në vitin 1940
Deri ne fillim të viteve 70 banoret e Durresit mbajne mend direkët e një anije te mbytur 2 milje larg portit.

Ishin direket e anijes  italiane Antonjetta Costa, e cila u godit nga nendetësja britanike “ Regent”  që komandohej prej Kapiten Hugh Cristofer  Brajën.Ngjarja ka ndodhur ne oren  17:37 më 4 tetor, 21 milje në perëndim të Durrësit.

Lidhur me këtë ngjarje, historiani  ushtarak  Shefqet kercelli, autor i nje enciklopedie detare të vendit tonë thote në intervisten e tij eksluzive  për “ Te sheshi” se anija  Antonjeta Costa është goditur 60 milje larg Barit dhe është rimorkiuar dhe afruar rreth 2 milje ne afrësi të  portit te Durrësit pasi mendohej se mund të shpetonte, por me pas u braktis.

Anija u mbyt në më pak se dhjetë metra e ujit, duke lënë  mbi siperfaqe vetëm pak meter oxhak si dhe direket.

Tashmë sipas verifikimeve të bera anija Antonietta Costa  gjendet dy milje nga bregu i Durrësit, tre metra nën sipërfaqen e ujit.

Kercelli: Adriatiku dhe Joni sheshbeteja të fuqishme detare
Duke i u referuar historianit ushtarak Kërcelli, mesohet se detet periferikë dhe ngushticat u shndrua në një betejë të vërtete midis të gjithë fuqive ndërluftuese.

Në këto beteja flota britanike, italiane, franceze, gjermane, amerikane, ruse, etj, morën pjesë me të gjitha mjetet detare që posedonin.

Vlen të theksojmë se, operacionet e flotës britanike kundër anijeve dhe konvojeve italiane që furnizonin ushtrinë italiane gjatë pushtimit të Shqipërisë dhe më pas sulmit mbi Greqi, ishin një faktor kyc në dështimin e ushtrisë italiane.

Janë bërë disa studime për konfliktin italo-grek, por po ti hyjme shifrave, thekson Kercelli, dëmi që i shkaktoi flota britanike flotës italiane në njerëz, armatime e logjistikë, që në vendbazimet e saj në Toronto, Bari, Brindizi dhe lëvizjes së saj në Jon e Adriatik ishte i pallogaritshëm.

Kjo ndryshoi raportin e forcave në dobi të grekëve dhe për pasojë fitoren e tyre të përkohëshme, deri në ndërhyrjen e gjermanëve. “Viktimë” e këtyre operacioneve ishte dhe anija e transportit “Antonietta Costa”.

Sipas burimeve britanike, që citon Kërcelli,  anijen e transportit, 5900 t “Antonietta Costa”, e goditi ND e Marinës mbretërore britanike HMS Regent {N41}, më 4 tetor1940, në kordinatat 41o05’’N dhe 17o45” E, rreth dy milje nga porti i Durrësit.

Itinerari i Betejes
Nëndetesja britanike HMS Regent lëvizi nga porti i Aleksandrisë më 23 shtator 1940. Më 3 tetor 1940, ajo mori urdhër të lëviste në Adriatikun e Sipërm. Më 4 tetor HMS Regent ndiqte kursin Bari-Durrës.

Po këtë ditë një konvoj anijesh italiane i përbërë nga “Antonietta Costa”, “Oreste” dhe “Premuda”, shoqëruar nga kryqëzori RAMBIII, po lundronte nga Durrësi në Bari. Por konvoji ishte i pafat, sepse në orën 03.30 të mëngjesit, sapo u larguan nga porti i Durrësit, anija “Antonietta Costa” u godit nga një silurë e lëshuar nga HMS Regent.

Sic e përshkruajnë të mbijetuarit e anijes në fjalë, menjëherë mbas goditjes së silurës ndodhi një shpërthim nënujor që tronditi krejt anijen. Pjesë të trupit të anijes u zhvendosën dhe ranë në ujë. Ndërsa tronditjen e ndjenë dhe anijet e tjera të konvojit.

Pamvarësisht përpjekjeve e manovrave të kapitenit të anijes për ta nxjerrë në cekinë, ishte e pamundur, “Antonietta Costa” u zhyt në thellësitë e Adriatikut për tu bërë pjesë e trashëgëmisë nënujore të këtij deti sa të bukur, aq dhe të frikshëm. Shpëtuan rreth 56 detarë dhe pasagjerë, kryesisht ushtarakë me uniformë.

Kercelli vëren se që nga ajo dite tragjike, “Antonietta Costën”, e përshëndesin dhe e përdorin si pikë referimi detarët dhe pilotët që kalojnë shpesh në atë drejtim, duke i bërë homzhe dhe viktimave të saj, të atij agim tetori të vitit 1940.

Ndërkohë që Kërcelli  thekson përsëri  domosdoshmërinë e krijimit të hartës me të gjitha anijet e mbytura në ujërat shqiptare, të cilat duhet të arkivohen, vëzhgohen dhe ruhen nga autoritetet përkatëse të shtetit shqiptar, pasi jane pjesë kulturore e historike e shtetit tonë/Njekomb

Në vitin 1938 qeveria e mbretërisë jugosllave ka nënshkruar një konventë me qeverinë e Republikës së Turqisë për emigrimin e popullatës turke (në të vërtet ishte fjala për shpërnguljen e popullsisë shqiptare të konfesionit mysliman, transmeton kp), nga pjesa jugore e Serbisë, gjegjësisht nga Kosova dhe trevat tjera shqiptare që shtriheshin në 3 banovina: në banovinën e Zetës, Moravës dhe të Vardarit.

K O N V E N T A

Mbi rregullat e emigrimit të popullatës turke * (*Fjala është për shpërnguljen e popullsisë shqiptare të konfesionit mysliman) nga regjioni i Serbisë së Jugut në Jugosllavi.
Qeveria e Republikës së Turqisë dhe Qeveria e Madhërisë së Mbretit të Jugosllavisë konstatojnë:
– Emigrimin (shpërnguljen) e myslimanëve nga regjioni i Serbisë së Jugut, dhe

– Njëheresh vlerësojnë se kjo popullatë nga ana tjetër, në përgjithësi, i ka humbur të drejtat e regjimit të lirë në Jugosllavi, dhe së bashku janë përcaktuar ta braktisin territorin e Mbretërisë, me dëshirën e tyre legjitime, në mënyrë që t’u bashkohen etnikëve të tyre natyral në Turqi.

Ata shfaqën dëshirën që të nënshkruajnë Konventën sipas së cilës caktohen mënyrat e shpërnguljes si dhe pre-impotencat e tyre përkatëse të:

Madhërisë së tij, Mbretit të Jugosllavisë;

M.

Ekselenca e tij, Zoti Kryetar i Republikës së Turqisë.

M.

Ato do të komunikojnë dhe do t’i përmbushin dëshirat e tyre, sipas mënyrave të caktuara me dispozitat vijuese:

Neni 1.

Me këtë konventë identifikohen shtetasit jugosllavë me fé, kulturë dhe kombësi myslimane dhe që flasin gjuhën turqishte.

Ndërsa, me këtë Konventë nuk identifikohen, personat për të cilët hyrja në Turqi është ndaluar sipas ligjeve dhe rregullave të Turqisë, të cilat janë në fuqi, edhe atë: popullata nomade dhe ajo jevge.

Neni 2.

Regjionet, të cilat i nënshtrohen emigrimit sipas kësaj Konvente, janë si vijon:

1. Rajoni i Banovinës së Vardarit:

Rajoni i Malit Sharr (Prizreni); Gora (Dragashi); Podgora (Suha-Reka); Nerodimja (Ferizaj); Donji Pollog-Pollogu i Ulët (Tetova); Gornji Pollog-Polloga i Sipërm (Gostivari); Galica (Rostusha); Dibra (Dibër); Struga (Strugë); Graçanica (Prishtinë); Kaçaniku (Kaçanik); Gjilani (Gjilan); Presheva (Preshevë); Prespa (Resnja); Poreçi (Juzhni Brod-Makedonski Brod); Prilepi (Prilep); Bitoli (Manastiri); Kavadarci (Kavadari); Marihovo (Manastiri-Marihovë); Negotin Na Vardaru (Negotini i Vardarit); Skopje (Shkupi), Kumanova (Kumanovë); Velesi (Velesi); Ovçe Pole (Ovçe Pole); Radovishte (Radovishte); Strumica (Strumicë); Dojrani (Valandova); Gjevgjelija (Gjevgjelija); Kriva Pallanka (Kriva Pallanka); Kratovo (Kratova); Carevo Sello (Carevo Sello); Malesi (Berovo).

1. Rajoni i Banovinës së Zetës, përfshin:

Pejën (Pejë); Istokun (Istog); Mitrovicën e Kosovës (Mitrovicë e Kosovës); Gjakovën (Gjakovë); Podrimjen (Rahovec).

1. Rajoni i Banovinës së Moravës përfshin:

Llapin (Podujevë); Vuçiternën (Vuçitërnë); Drenicën (Sërbicë).

Qeveria jugosllave do të caktonte se nga cili regjion do të fillonte emigrimi (shpërngulja).

Neni 3.

Numri i familjeve, për të cilat Qeveria turke merr obligimin që t’i pranojë nga regjionet e përmendura në Nenin 2, sipas kushteve të kësaj Konvente, përbëhet prej 40.000 familjesh.

Këtu përfshihen familjet e përbashkëta dhe anëtarët e tyre (personat) dhe fëmijët e një gjaku, të cilët në momentin e nënshkrimit të kësaj Konvente, jetojnë në një bashkësi familjare të pandarë dhe nën një kulm të përbashkët.

Neni 4.

Riatdhesimi i këtyre 40.000 familjeve do të realizohet për gjashtë (6) vjet, sipas këtyre proporcioneve:

1. Në vitin 1939 4.000 familje

2. Në vitin 1940 6.000 familje

3. Në vitin 1941 7.000 familje

4. Në vitin 1942 7.000 familje

5. Në vitin 1943 8.000 familje

6. Në vitin 1944 8.000 familje

Nëse ky numër i familjeve nuk mund të realizohet sipas viteve të parapara për shkak të pengesave-vështirësive eventuale, dy palët kontraktuese, do të bëjnë marrëveshje sipas dispozitave përkatëse ligjore mbi numrin e të emigruarve (të shpërngulurve), të cilët do të evakuohen nga njëra anë, dhe do të pranohen nga pala tjetër, tre muaj para fillimit të emigrimit.

Por, kuptohet se këto ndryshime eventuale të numrit të të emigruarve (të shpërngulurve) në vit, nuk mund të zgjatet më tepër se një vit gjatë gjashtë (6) viteve të caktuara -të fiksuara për emigrim (për shpërngulje). Koha e emigrimit (shpërnguljes) për çdo vit do të zgjasë (do të fillojë) prej muajit maj deri më 15 tetor, pos kontingjentit të vitit të parë, i cili do të fillojë në fillim të muajit korrik të vitit 1939.

Neni 7.

Qeveria jugosllave duhet t’i paguajë Qeverisë turke shumën prej 500 lirash turke për një familje, ndërsa shuma e tërësishme do të jetë 20.000.000 lira turke për 40.000 familje, në bazë të së cilës shumë, këto familje do të merren në konsiderim.

Përkundër kësaj pagese globale, të gjitha pasuritë e patundshme fshatare që u përkasin të shpërngulurve, në pajtim me Nenin 6, mbeten pronë e Qeverisë Jugosllave. Sa i perket pasurisë së tundshme dhe të patundshme fshatare, e cila i takon kombësisë myslimane ose Evkafit (Vakëfit), kuptohet se kjo Konventë nuk i dëmton dispozitat e Ligjit ekzistues, i cili i rregullon ato.

Neni 8.

Qeveria jugosllave më 1. prill dhe më 1. tetor të çdo viti do të kryejë (bëjë) pagesën periodike (semestrale), e cila do të jetë në proporcion me familjet që shpërngulen, të cilat do të evakuohen gjatë vitit, e që mund të zvogëlohet ose të rritet në proporcion me numrin e tyre. Pagesa, shuma e së cilës është caktuar me nenin e mëparshëm (Neni 7) do të bëhet në 12 kiste e ndarë për gjashtë (6) vjet.

Neni 9.

Qeveria jugosllave, secilën pagesë do ta bëjë në këtë mënyrë:

30% në deviza, të cilat duhet t’ia lejojë në dispozicion Qeverisë së Republikës së Turqisë përmes Bankës Popullore të Jugosllavisë;

70% në dinarë, duke i deponuar në Bankën Popullore të Jugosllavisë, në dobi të xhirollogarisë – në favor të Qeverisë së Republikës së Turqisë.

Banka Popullore e Jugosllavisë, për secilën pagesë do ta njoftojë menjëherë Legatën e Turqisë në Beograd, se depozita është bërë në xhirollogarinë e tyre.

Neni 10.

Për shndërrimin e dinarëve në lira turke, Banka Popullore e Jugosllavisë dhe Banka Qendrore e Republikës së Turqisë do të realizojnë, në marrëveshje të përbashkët, sipas kursit të ndërrimit në lira turke, i cili vlen ditën e ndërrimit, përkatësisht në ditën e secilës pagesë.

Neni 11.

Shumat (fondet) e deponuara në Bankën Popullore të Jugosllavisë do të shfrytëzohen nga ana e Qeverisë së Republikës së Turqisë, qoftë në të gjitha format ose pagesat dhe shpenzimet, të cilat do të bëhen në Jugosllavi, qoftë për blerje në tregun jugosllav, përveç mallrave, eksportimi i të cilave është i ndaluar dhe i kushtëzuar me pagesat e tyre në deviza (siç janë): bakri, leshi, prodhimet nga lëkura, prodhimet nga druri i arrës, frutat e vajrave, ullinjtë, gruri dhe misri.

Blerja e të gjitha këtyre mallrave do të realizohet, duke ia destinuar ato Turqisë. Këto mallra do të lirohen nga çdo tatim, taksë ose nga çdo ngarkim tjetër i eksportimit.

Kuptohet se, për eksportim nuk do të zbatohen dispozitat e parashikuara në bazë të marrëveshjeve komerciale (tregtare) të lidhura ose që do të lidhen, por ajo do të bëhet në pajtim me dispozitat e kësaj Konvente.

Neni 12.

Personat që do të evakuohen gjatë periudhës së shpërnguljes, të cilët do të shpërngulen sipas listës vjetore, duhet të japin (paraqesin) deklaratë me shkrim para autoriteteve jugosllave në bazë të nenit 53 të Ligjit mbi shtetasit jugosllavë që është në fuqi, se heqin dorë nga shtetësia Jugosllave me dëshirë.

Këta persona do t’i kenë cilësitë dhe do t’i gëzojnë të drejtat e të shpërngulurve sipas ligjeve turke, që nga momenti kur përfaqësuesit e Turqisë, të cilët do të emërohen për këtë çështje, do t’i nënshkruajnë listat vjetore të emigrimit në Turqi.

Neni 13.

Të shpërngulurit, në përgjithësi, do të jenë të lirë t’i likuidojnë ose t’i bartin me vete të gjitha mallrat (e pasurinë) e veta të tundshme të të gjitha llojeve, me të cilat posedojnë (si pronë personale), pastaj shtazët e shpezët nga fermat e tyre, instrumentet, makinat etj. të cilat përdoren në punë bujqësore ose industriale ose për ushtrimin e zejeve e profesioneve të tjera.

Megjithatë, për transportin e mallrave dhe të pasurisë së tyre të tundshme, veglave bujqësore, pastaj nga 4 kafshë të trasha dhe nga 10 kafshë të vogla, duke mos i llogaritur të vegjlit e tyre, vjetët etj.; Qeveria Jugosllave merr përsipër që ato t’i transportojë gratis deri në limanin e zbarkimit të tyre në Selanik.

Për transportin e mallrave, të shpërngulurit gëzojnë zvogëlimin e taksave sipas tarifës në fuqi. Megjithatë, nuk gëzojnë zvogëlimin e taksave për kafshë, si p.sh. gjashtë kafshë të trasha dhe 20 kafshë të imëta (të vogla) duke mos i llogaritur të vegjlit e tyre, për secilën familje që shpërngulet.

Eksportimi i kafshëve bëhet sipas dispozitave të Konventës ekzistuese veterinare dhe në bazë të certifikatës së veterinarit, të cilat do të sigurohen gratis për ata që shpërngulen.

Neni 14

Ata që shpërngulen janë të autorizuar, që në mënyrë të barabartë të importojnë: ekskluzivisht stolitë e tyre personale, pikërisht qaforet ose pjesët e tyre, gjerdanët nga ari, argjendi, të cilat i mbajnë në qafë femrat, si dhe secili nga ata nuk mund të importojnë më shumë se një sosh.

Përkundër kësaj, secili kujdestar i familjes është i autorizuar që lirisht të importojë, në të dalë nga Jugosllavia, shumën prej 2.000 dinarësh, si dhe shumën prej 4.000 dinarësh të shndërruar në kundërvlerë në deviza. brendshëm, pas likuidimit të pasurisë së tyre të tundshme dhe të patundshme në qytet e në fshat, mallrat, eksportimi i të cilave nuk është i kushtëzuar në deviza ose i ndaluar në Jugosllavi si dhe importimi i të cilave nuk është i ndaluar në Turqi. Të gjitha këto mallra do t’i nënshtrohen taksave dhe ngarkesave të tjera të eksportimit dhe të importimit.

Neni 15.

Banka Popullore e Jugosllavisë do të hapë xhiro-llogarinë speciale në emër të Qeverisë së Republikës së Turqisë në Bankën Qendrore të Republikës së Turqisë, në të cilën secili i shpërngulur do të ketë mundësinë të deponojë të gjitha shumat që i takojnë dhe me të cilat disponon, në pikëpamje të garantimit të transferimit përmes blerjes së mallrave në Jugosllavi, Banka Popullore e Jugosllavisë do ta njoftojë Legatën e Turqisë në Beograd për secilën pagesë të bërë në efektiv, me udhëzim të detalizuar të deponuesit.

Këto shuma, kështu të transferuara në Turqi, përmes mallrave të blera në Jugosllavia, do t’u kthehen të interesuarve nga ana e Bankës Qendrore të Republikës së Turqisë.

Neni 16.

Fondet, mallrat, vlerat, mobilet dhe të gjitha objektet e tjera, të cilat u përkasin të miturve dhe anëtarëve të tjerë të familjes, të cilëve ua ka besuar kujdestari i familjes dhe të besuara nga organet kompetente jugosllave, do t’i paguhen ose do t’i lejohen Qeverisë së Republikës së Turqisë, që në të ardhmen do t’i sigurojë administrata dhe mbrojtja e tyre, deri sa të rriten ata, ndërsa shpagimi i tyre do t’i bëhet kryetarit të familjes, i cili e gëzon këtë të drejtë në pajtim me ligjet e Turqisë.

Neni 17.

Të gjithë të rinjtë myslimanë, familjet e të cilëve janë regjistruar në listat vjetore të shpërnguljes, e të cilët ende gjenden në radhët e armatës jugosllave, menjëherë do të lirohen nga shërbimi ushtarak i mëtejmë, dhe në të njëjtën kohë do të shpërngulen së bashku me familjet e tyre.

Nën të njëjtat kushte, nuk do të përfshihen, të rinjtë myslimanë turq që jetojnë në regjionet, popullsia e të cilave është caktuar të emigrohet gjatë vitit vijues.

Neni 18.

Nga ana e Qeverisë jugosllave do të emërohet një Komision special, i cili do të angazhohet për hartimin e listës vjetore për të shpërngulurit, duke e detalizuar me të gjitha shënimet e nevojshme mbi kushtet, profesionin dhe zejet e emigrantëve. Listat duhet t’u prezantohen përfaqësuesve të Qeverisë turke, dhe njëherit duhet të zbatohen nga ana e tyre, ato do të shërbejnë si bazë për lejimin e dhënies së pasaportit turk, si dhe për llogaritjen e numrit të familjeve të të shpërngulurve.

Ky Komision jugosllav do të mbajë bashkëpunim të përhershëm me të deleguarit turq, dhe në kërkesë të tyre, duhet t’u ofrojë atyre të gjitha informatat për të cilat ata kanë nevojë.

Neni 19.

Nisja dhe ngarkimi i të shpërngulurve do të bëhet në bazë të pasaportave turke kolektive, të cilat do t’u lejohen atyre nga autoritetet konsullore të Qeverisë së Republikës së Turqisë në Jugosllavi.

Pasaportat kolektive turke si dhe të gjitha dokumentet e tjera të nevojshme, të cilat vlejnë si dëshmi, përgatitja e listave vjetore dhe e vizave përkatëse në pasaporta për të dalë nga Jugosllavia, absolutisht do të bëhen gratis.

Neni 20.

Në zonën e lirë të Jugosllavisë, në Selanik, do të konstituohet një komision mikso turko-jugosllav i përbërë nga nëpunësit, të emëruar nga të dy qeveritë, i cili do të angazhohet, në marrëveshje të përbashkët, për të ndërmarrë të gjitha masat e domosdoshme, sipas rrethanave dhe kushteve të ngarkimit dhe të zbarkimit të të shpërngulurve.

Neni 21.

Kjo Konventë hyn në fuqi ditën e ratifikimit të saj nga ana e të dy qeverive.

Njëherit, nënshkruesit, këtë Konventë do ta vërtetojnë me vulat përkatëse.

E hartuar në gjuhën frënge në vitin 1938./Njekomb