Histori

Ajo që e mbushi me lavdi Bibë Dodën, qe lufta Ruso-Turke, që u u quajt ndryshe, Lufta e Krimesë, në vitin 1854.

Bibë Doda me Mirditën, në këtë luftë, mbajtën anën e aleatëve:Turqi, Angli, Francë dhe Piemonte. Me një qëndresë që i dalloi miditasit mes gjithë të tjerëve, Mirdita fitoi një vend të lavdishëm në historinë Evropiane, nderimin e Perandorisë Otomane dhe simpatinë e Francës, e cila që atëherë e mbrapa mbajti nën mbrojtje Mirditën dhe prijësit e saj.

Është koha pra,, kur Bib Doda dhe Mirdita arrijnë kulmin e lavdisë, brenda por dhe jashtë Perandorisë Osmane.

Dom Ndoc Nikaj një nga personalitet më të rëndësishëm të Kulturës dhe Historisë tonë kombëtare në dorëshkrimet e tij të përmbledhura në librin “Kujtime të një jete të kalueme”, përcjell për Bib Dod Pashën informacione tepër interesante:

“Në luftën që u ba në Sebastopull, Bib Doda  si kapidan i Mirditës ishte gjetë aty me trimni…Këtë pjesë historie, më ra ma vonë kur kjeshë i rritun, me e ndigjue me veshë të mij nga tata jem, qi aso kohe, kjo gjetë dhe ai në Sevastopull në shërbim të ushtrisë francezë.

Mirdita që ishte kenë mbrapa me ushtritë turke n’atë ditë e pshtoj ushtrinë turko-frënge me një taktikë lufte të përdonun nga kapidani i tyne Bib Doda, i cili tu vërejt se rust vijshin tue afrue rreshtoi 4000 mirditasit e vet përballë rusëve me shpejtësi të rrufeshme urdhëroi:’Në shpinë mecë.

U larguen njani pas tjetrit dhe të gjithë njiherë ranë në shpinë përdhe. Bataret e pushkëve të rusve kalonin përpjetë nuk mund t’i merrnin ato të shtrimë përtokë, ndërsa ato mbushën pushkët shtrimas në njënën bri dhe porsa ato çojshin kryet pushkatojshin ushtarët rusë që ishin në kambë. Kjo dredhi bëri që të binin në tokë rreth 4000 rusë.

Pasi i eleminuan morën varkat dhe dolën në anën tjetër të Danubit, duke u pritur me brohori prej gjithë ushtrisë sikur mirditasit të ishin Sulltani i Stambollës dhe Napoleoni i Tretë i Francës”. Bib Doda e mirditasit patën nderime të veçanta. Sulltani e emëroi Bibë Dodë Pashën Princ  dhe qeveria turke e njoftoi Pashë e princ të Mirditës”.

Por Turqisë nuk i pëlqeu ky sukses i madh i Bibë Dodës, pasi ai, në fund të fundit, përfaqësonte një krahinë, që nuk i ishte bindur Turqisë dhe shpejt mund ta bënte Mirditën bërthamën e një shteti të pavarur shqiptar.

Gjithsesi për merita të veçanta në Luftën e Krimesë:, Bibë Dodës Turqia qe e detyruar t’i jepte titullin pashë. Ishte hera e parë që një titull të tillë ta merrte një katolik shqiptar. . Më vonë marrëdhëniet e Bibë Pashës, përkëqesohen në vijimësi.

Po pikërisht në këtë kohë Turqia përdori një dredhi. I hoqën mirditasve kostumin kombëtar dhe i dhanë urdhër të vishnin veshjen turke.

Këtë gjë Bibë Doda quajti si fyrje të madhe dhe nuk e pranoi. Aq e madhe u bë ngjarja sa konsulli francez formoi një komision ndërkombëtar i përbërë nga konsulli francez, ipeshkvi i Lezhës si dhe përfaqësues të Qeverisë Turke.

Anëtarët e komisionit për të parandaluar krizën, u nisën për në Orosh, për të takuar Bib Dodë Pashën. U mblodhën në kuvend burrat e Mirditës dhe pasi morën garancitë prej Komisionit Ndërkombëtar, morën vendimin për pezullimin e çdo aksioni luftarak.

(Antologji historike, Gjet Ndoj) /konica.al/

Kur luftohet për atdhe, vdekja është e shenjtë, ajo  s’shtë asgjë kur luftohet për clirim, pra ajo mbrohet edhe me të shtrejtën jetë.

Fitorja e arritur nga i madhi i lavdishmi i popullit shqiptare Gjergj Kastrioti –

Skenderbe ne kete beteje, i trembi armiqte ku ata mendonin ta e shuajne gjakun e arberit, vetem menquria e zemra e guximshme e prijesit te shqiptareve Gjergj Kastrioti i mundi pushtuesit barbar otoman, i la te vrare, i zu rober, u tregoj hordhive otomane se shqiptaret dine si te luftojne dhe fitojne, kur luftohet per atdhe dhe fitohet sado qe te jete numri i permasave  i luftetareve ne beteje.

Keshtu Arberia vazhdoi te mbetet e lire.

/njekomb

Është një letër e shkruar për gazetën franceze “La Croix”‘ (“Kryqi”), nga i dërguari i posaçëm i saj në Athinë jo më larg se tre ditë pas fillimit të mbledhjes së Konferencës të Ambasadorëve në Londër, më 16 dhjetor 1912, kur Shqipëria e Ismail Qemalit kishte shpallur tashmë pavarësinë e saj de facto et de jure që prej një muaji, duke i shpëtuar mrekullisht vorbullës përpirëse greko-serbe-malazeze për ta gllabëritur.

Megjithëse ishte nënshkruar armëpushimi i luftës së parë ballkanike, përsëri, përplajsa e interesave të fuqive të kohës në Ballkan, si dhe shovinizmi greko-serb gjithnjë e më agresiv po paralajmëronin tashmë tallazet dhe furtunat e Luftës së parë botërore. Sakaq, vitale për Shqipërinë, si shtet i ri i pavarur, ishte përcaktimi i kufijëve të saj gjeografikë, për t’i dhënë fund copëtimit të trojeve historike e etnike shqiptare, filluar që me traktatin e Shën Stefanit dhe pasuar me Kongresin e Berlinit, kur Shqipëria etnike u masakrua.

Nuk kemi gjer më sot të dhëna se kush është gazetari Louis Arnaud (ndoshta është dhe pseudonim), por nga sa shkruan, ka njohuri disi të sakta për kombin historik iliro-shqiptar, megjithëse brenda optikës së tij të kufizuar, pa i shpëtuar paragjykimeve të kohës, interesave politike të caktuara dhe qëndrimeve gjoja diplomatike në dy karrige, po ku, për fat të keq, të shkon skiç prapanica. Thotë ca të vërteta, thotë dhe ca të pavërteta.

Dhe në fakt, nuk i zë në gojë pashalliqet e mëdha historike shqiptare nga Janina në Shkodër, me vezirët e tyre që ishin mbretër e shkuar mbretërve në tokat shqiptare, ndonëse këta nuk “e menduan” hollë e gjatë të bashkonin Shqipërinë gege e toske në katër vilajetet shqiptare të Turqisë europiane (vilajetet e Shkodrës, Kosovës, Manastirit dhe Janinës) që përmbanin kufijtë e Shqipërisë së vërtetë etnike dhe jo Shqipërinë e Madhe, sikundër shpallet ende edhe sot nga propaganda sllavo-greke.

Po ashtu, duke dashur të kundërshtojmë pretendimin e Louis Arnaud se shqipja e kohës së tij nuk është ende një gjuhë e shkruar, po kufizohemi në faktin e thjeshtë se shqipja e shkruar me germa latine është përuruar me “Formulën e pagëzimit të Pal Engjëllit më 1462” (në periudhën e epopesë kastriotase), ndërkohë që murgu frëng Guillaume Adam fakton se që më 1332 (në Directrium adpassagium… ) “Albanienët (shqiptarët) në librat e tyre përdorin shkronjën latine”, pikërisht në po atë periudhë të Mesjetës së hershme kur po fillonte të shkruhej edhe vetë gjuha frënge.

Nuk po zëmë këtu në gojë “Mesharin” e Gjon Buzukut dhe veprat e Budit, Bogdanit, Kristoforidhit me shokë. Sa për çështjen e alfabetit dhe të librit shqip, i qenësishëm ky me pikatore para pavarësisë, ai ka të drejtë, duke patur këtu parasysh rolin e madh të librit në zhvillimin historik të kombeve të zhvilluara.

Një tjetër ide e autorit në atë mbarim fatlum e rilindës të 1912-ës shqiptare tërheq vëmendjen: Shkupin, ai e quan trevë shqiptare dhe kurrfarë dyshimi po ashtu për Himarën shqiptare, ndonëse aty flitet edhe greqishtja kur, në fakt, më shpirtërorja e vetë atij populli, kënga e famshme himariote, vallja, veshja, vetë historia e dokumentuar flasin për etnogjenezë të mirëfilltë shqiptare të gjithë asaj treve të famshme të Bregut, aq shumë e lakmuar historikisht me “Malet e Shqipërisë” të tablove të famshme të Lear parë që nga Korfuzi.

Sot, në Europën e Bashkuar dhe drejt saj, kufijtë e Shqipërisë, kufijtë e Kosovës as që vihen më në dyshim, tokë e det bashkë. Në dyshim përgjues vazhdojnë të mbeten lakmitë, lëpirjet dhe jargavitjet nostalgjike greko-serbe mbi trevat e lashta shqiptare, si dhe krejt bagazhi i rëndë i paragjykimeve historike që ato mbartin me vete.

Letër nga Athina e Louis Arnaud

Athinë, 19 dhjetor [1912]

Shqiptarët që lexojnë Shekspirin – njoh nja katër a pesë -, prej disa javësh e kanë patur të pamundur për të mos sjellë e risjellë në mendje monologun e famshëm të Hamletit To be or not to be, that is the question. Për ta çështja që shtrohej ishte: A do të jetë Shqipëria një mbretëri e pavarur, apo serbi a greku, pavarësisht nga përpjekjet e Vienës apo Konsultës [Italisë] do të vërsulen për të copëtuar territorin e saj?

Por, së pari, ç’është në të vërtetë Shqipëria? Pyetje e çuditshme, të themi. Por jo dhe aq sepse, megjithëqë hasen shqiptarë kudo në Ballkan, nga perëndimi i Vardarit gjer në rrethinat e Athinës dhe në pjesën veriore të Peloponezit drejt Kanalit të Korinthit, Megarës dhe ishujve, ku që prej tre shekujsh ata përbëjnë bazën e popullsisë, prapë është tepër e vështirë të përcaktohen teorikisht kufijtë e një vendi që do të mbante emrin Shqipëri.

Me përjashtim të kohës së Skënderbeut, shqiptarit Gjergj Kastrioti i Krujës, që luftoi si hero epopesh kundër turqve të Muratit, nuk ka patur kurrë mbretëri shqiptare. Dy a tre vjet pas vdekjes së tij, që ndodhi në Lezhë më 1466 [1468], trupat turke rinisën pushtimet e tyre.

Po ashtu, sa më thellë të futemi në histori, do hasim shqiptarët. Janë banorët më të hershëm të gadishullit dhe dorët, që pushtuan Greqinë në shekullin XII [p.e.s.] duke i dhënë fund qytetërimit kretë me themelimin e fuqisë së Spartës, ishin, brenda të gjitha gjasave, një fis shqiptar zbarkuar nga Epiri drejt Jugut. Mbreti Pirro ishte shqiptar. Dijetari Momsen i përafron me pellazgët dhe me fiset italoste. Në atë kohë të largët, ata mbushnin krejt Maqedoninë.

Dhe maqedonët, që shtinë në dorë, me Aleksandrin në krye, Greqinë e Jugut, Egjiptin dhe Azinë, për aq sa njihej kjo e fundit, ishin pasardhësit e tyre. Por, mjaft t’i thuash një heleni, as më shumë e as më pak që “Filipi, Aleksandri dhe Aristoteli ishin shqiptarë”, e veç kur do ta shohësh të iki nga mendja apo të arrijë kulmin e shovinizmit.

Një mbrëmje, kur isha në Apirantos për ekskursion, i lodhur pas një marshimi tërë ditën nën diell dhe nëpër dhiare, apo në shtigje mushkash, me potinat që m’u bënë copë, pyeta një naksiot: “Ishulli juaj është i banuar që prej tremijë e pesëqind vjetësh, apo jo? – Oh, ma ktheu, shumë më tepër! Naksiotët janë bij të pellazgëve, të atyre pellazgëve hyjnorë, siç thotë Homeri. – Bukur, thashë, po si shpjegohet atëhere që, pas kaq e kaq shekujsh, ju ende nuk keni ndërtuar në ishull as edhe një rrugë të vetme?” Më nguli ca sy të çuditshëm, por jo gjatë, për të më thënë: “Po ne këtu s’jemi në Europë dhe s’kemi nevojë për rrugë!”

Kurse tek shqiptarët, ca më keq akoma. Që prej katër mijë vjetësh a më shumë, ata flasin gjuhën e tyre dhe ende nuk e shkruajnë atë. Shqiptari kurrë nuk ka shkruar dhe kurrë nuk ka patur një libër të tij, si fshatari grek apo muzhiku sllav. Nuk po flas për libra modernë botuar nga propaganda italiane, greke, madje edhe turke me synim politik.

Folkloristë të Athinës dhe Epirit kanë botuar me germa greke këngë shqipe dhe rrëfenja popullore. Por alfabeti grek i përdorur në shqip është i pamjaftueshëm sepse i mungojnë dy a tre germa, j dhe v, për shembull. E njëjta vërejtje vlen edhe për turqit në përpjekjet e tyre.

Po e njëjta vërejtje dhe për librat shqip të shtypur me germa latine. Shqiptarë të greqizuar, që flisnin me lehtësi pothuaj të barabartë frëngjisht, greqisht e shqip, si lexuan një faqe të një broshure shtypur në Siçili, më thanë: “E kuptojmë si gjuhë, si të kuptonim greqisht me germa franceze. Për ne është një ortografi artificiale dhe shumë nuanca të shqiptimit shqip nuk jepen. Por librat shqipe që përdorin germat greke janë shumë më të vështira për t’u kuptuar”.

Dhe kësaj mungese të një alfabeti praktik shqip i duhet shtuar dëmtimi i kësaj gjuhe gjatë tridhjetë shekujsh nga ndërhyrje dukurish të tilla që e ndryshojnë pa kuptuar fonetikën, si dhe nga prurja e vazhdueshme e fjalëve greke, turke, serbe, italiane apo nga të gjithë popujt me të cilët shqiptarët kanë qenë në lidhje. Nga Shkodra në Himarë, gjuha vjen e ndryshon, ose të paktën në drejtim të prapashtesave dhe të shqiptimit, sepse Himara pothuaj është greqizuar. Po kush do të jetë gjuha e vërtetë? Ja pra vështirësitë për ortografinë. Dhe vetë kjo fjalë, “ortografi”, a është shqip? Shohim kështu të kapen pas njëri-tjetrit filologë, gjuhëtarë dhe gramatikanë.

E megjithatë, gjuha shqipe ekziston, e pasur me poezi shpërthyese, me përralla gjithë fantazi, me këngë djepi gjithë ngrohtësi, me këngë vaji, satirike a humoristike, si në llojin e pastishit të famshëm të Prosper Merimesë, apo me këngë dashurie e luftarake, që kujtimet e çmuara i kanë regjistruar prej shekujsh të paprekura në kujtesën e këtyre fshatarëve dhe malësorëve kaçakë që kurrë nuk kanë shkruar a lexuar një rresht të gjuhës së tyre. Ja pse ekziston nje Shqipëri.

Por këtë, nuk duhet t’ua kërkosh as grekëve që, ashtu si serbët e reduktojnë në një shirit toke midis liqenit të Ohrit dhe detit Adriatik, as diplomatëve të Romës apo të Vienës, që kanë arsyet e tyre për ta zgjeruar sa më shumë. Më treguan një hartë austriake ku fjala “albanien” fillon në zemër të Malit të Zi, kur ky vetë aq i ngushtuar, dhe përfundon në det, më poshtë se ishulli i Korfuzit. Me një fjalë, krejt bregu nga gjiri i Kotorrit në gjirin e Artës.

Ç’përfitim për Austrinë sikur sulltani të kishte njohur me një marrëveshje të fshehtë protektoratin e saj në tërë këtë breg mbi treqind kilometra të gjatë!

Shqiptarët e idesë së madhe, sepse ka gjithashtu një ide të madhe shqiptare nuk do të guxonin të pretendonin aq shumë. Shqipëria e madhe për ta është një territor i kufizuar nga një vijë shumë e çrregullt, me pikënisje Artën e Epirit, për t’u ngjitur në drejtim të Manastirit, pastaj drejt Shkupit, Gjakovës, dhe që andej drejt Shkodrës, kryeqyteti i tyre i vërtetë.

Dhe pretendimet e tyre mbështeten mbi një arsyetim shumë të habitshëm: “Gjithë vendi ku flitet shqip, është i yni, më thotë G., një shqiptar himariot. Në fakt, gjuha jonë, si më e vjetra, përherë e më shumë është prapsur nga gjuhët e reja, duke i lënë vendin greqishtes ose serbishtes. Nuk po flas për turqishten, ndaj së cilës është e kollajtë për t’u mbrojtur. E megjithatë, në Artë e në Janinë, madje edhe në perëndim të Manastirit e në Shkup flitet në radhë të parë shqip…”, thotë G., dhe këtu kuptohet përfundimi.

Nisur nga ky arsyetim, unë mund edhe t’i përgjigjesha: “Dafni, dhjetë kilometra larg Athinës, Menidhi, Eleusias [Elefsina] dhe ishujt më grekë nga vetë Athina, Salamina, Egineja dhe Porosi, ku vdiq Demosteni, qenkan ahere shqiptare”. Po a ia vlente? Më mirë të dëgjoja. Sepse të paktën, kështu mëson diçka.

Një tjetër, me mendim më të moderuar, që kërkon thjesht Shqipërinë, dhe jo Shqipërinë e madhe, përshkon me gisht një vijë mbi hartë. “Shqipëria, thotë ai, kufizohet nga një vijë që do duhej të nisej nga pika më veriore e liqenit të Shkodrës, drejt Prizrenit, dhe që andej drejt Shkupit, dhe nga Shkupi shqiptar, duke lënë në të djathtë Manastirin, do t’i binte qark nga Jugu dy liqeneve të Ohrit e të Prespës gjer në jug të Haxhii-Sarandës përmbi detin Adriatik [Jon]. ”

Po mua nuk më takonte në këtë mes të flisja, për më tepër që, për mendimin tim të ndrojtur, vetë Shqipëria nuk e di ku ndodhet me saktësi brenda kufijëve të saj, ndonëse ekzistenca e saj është mëse e sigurt.

Veçse është për të ardhur keq për paqen europiane dhe për zhvillimin industrial e tregtar të popujve të vegjël ballkanikë që Austria, e mbështetur nga ambiciet e pashpallura të aleates së saj, megalomanes Itali, dhe nga bajonetat gjermane mbron dhe nxit pretendime të tilla.

Që pas sukseseve të tyre të para dhe para se Austria ta shpallte tabu bregdetin adriatik, aleatët, për fat të keq, zunë e hallakateshin përherë e më shumë. Dhe, së bashku me ta, edhe ne. Malazezët merrnin vijën Alesio [Lezhë] – Skutari – Gjakovë, serbët vijën Shkup – Prilep – Durrës dhe grekët vijën Manastir – Vlorë. Shqipëria vazhdonte të ekzistonte me Elbasanin dhe fushën e tij të pasur vaditur nga Genusosi [Shkumbini], me Beratin, apo me Beogradin e arnautëve, aq shumë e tkurrur. Dhe ja ku Shqipëria shpall sot pavarësinë e saj dhe Austria ua ndalon serbëve dorën mbi Durrësin, dhe Italia, nga ana tjetër, grekëve mbi Vlorën. Të plotëfuqishmit e Londrës do kenë kështu një problem të koklavitur për t’u zgjidhur.

Si përfundim, Shqipëria ekziston në perëndim të Ballkanit. Është më e lashtë nga vetë Europa dhe prapë s’ka histori të vetën [si Shqipëri me kufij të përcaktuar]; ka gjuhë, po s’ka alfabet; ka kufij gjeografikë që e shfaqin territorin e saj sipas oreksit të palëve: ose sa një Mal i Zi, ose sa një Greqi. Dhe prapë, në disfavorin e saj. Po me vete, ajo ka Austrinë e fuqishme që e lakmon për të mbajtur Adriatikun, dhe Italinë që e dëshiron me të madhe për të mbajtur nën kontroll edhe flotën austriake. Sigurisht që është shumë nga ana e tyre.

Ne francezët, për qetësinë e Europës, për përparimin e shpejtë dhe të vazhdueshëm të gadishullit, dhe në interesin e vetë katolicizmit – dhe këtu e kam fjalën për Serbinë – ne duhet të urojmë një Shqipëri të vogël, por zotëruese të vetvetes, të mbrojtur dhe të siguruar ndaj tekave të politikës midis një Serbie tepër të zgjeruar dhe një Hellade të fortë e të lulëzuar. (marrë nga Koha.net)/njekomb

E rrallë. Shkollat në Shqipëri që nga viti 1258.

Shkodra që gjithnjë ka qenë një nga qytetet më arsimdashëse dhe të shquar për kulturën qytetare dhe artin ka pasur shkolla që në shekullin e XIII.

Dëshmitë e ekzistencës së këtyre shkollave na vijnë nga arkivat e françeskanëve.

Sipas studiuesit Sami Rrepishti shkollat e para në gjuhën shqipe janë hapur në veri të Shqipërisë nga klerikët katolikë.

Dhe pikërisht në Ulqin në vitin 1258, në Durrës në vitin 1278, në Shkodër në vitin 1345 dhe 1359, në Tivar në vitin 1349, në Pult në vitin 1397, në Drisht 1396 dhe nga shekulli XV deri në XVIII me shkolla të tjera në Shkodër e Lezhë e në shumë qytete të tjera.

Sipas profesorit kisha katolike shqiptare me françeskanët në vijën e parë i zhvillonin të gjitha ritet në gjuhën tonë, ndaj dhe populli i frekuentonte të gjitha kishat e kuvendet e tyre me dëshirë, duke marrë pjesë masivisht në mesha, katekizëm, krezma, celebrimin e martesave, etj.

Sipas të dhënave që jep profesori Lutfi Alia shkollat që janë ngritur në Shkodër në vitin 1416 ishin:shkolla “Santa Barbara, shkolla “Sam Mercurio”, “Kryqi i shenjtë” etj.

Shkolla të tilla do të hapeshin më pas dhe në Kurbin, në Pllanë, në Blinisht dhe në Zadrimë.

Në raportet e etërve françeskanë të kohës theksohet roli i madh që kisha katolike i kushton shkollës dhe nevojës së shkollimit të shqiptarëve.

Sigurisht që në këto shkolla kryesisht shkonin djem, por kisha katolike do i kushtonte një vëmendje të veçantë dhe vajzave duke hapur në vitin 1879 shkollën fillore për vajzat dhe përkatësisht nga motrat stigmatine ku u edukuan vajzat me kulturën bazë dhe mësoheshin si të bëheshin zonja të mira shtëpie.

Në vitin 1882 françeskanët çelën një kolegj fetar që do shërbente për të gjithë ata nxënës shqiptarë që dëshironin të bëheshin fretër.

Mësimet u rregulluan sipas programit të gjimnazit të Austrisë.

Shkollat do të hapen vit pas vitit duke arritur në vitin 1908 kur do të mbahet Kongresi i madh i Manastirit.

Pyetja që është e natyrshme ishte nga mbaheshin këto shkolla. Sipas profesorit ato kryesisht financoheshin nga Austro-Hungaria.

Dhe në fakt ka të drejtë. Austro-Hungaria ka pasur prej shekujsh një interes të veçantë për Shqipërinë duke investuar në shkolla, në studimin e gjuhës shqipe, etj.

Pra nga statistikat që disponojnë françeskanët deri në vitin 1911 katolikët kanë hapur 47 shkolla shqipe, ndër to 10 shkolla për vajza.

Në vitin 1933 me urdhër të Zogut u mbyllën 74 % e shkollave fetare katolike dhe në 1945 ato u mbyllën plotësisht nga diktatura komuniste.

Faik Konica në shkrimet e tij do të lëvdonte punën e madhe të shkollave fetare katolike. Ai do të shkruante:”Kolegji saverian mbahet në një shkallë të lartë dhe të gjithë ato që kanë parë shkollat e Francës e të Evropës mund të dëshmojnë se ajo e Shkodrës është e zonja për punë dhe krahasohet një me të”.

Dhe pikërisht për këto shkolla kanë dhënë kontribut të veçantë klerikët katolikë si At Gjergj Fishta, Dom Ndre Mjeda, At Justin Rrota, Don Ndoc Nikaj, Karl Gurakuqi, Mati Logoreci etj./njekomb

Perandoria Osmane ka qenë një nga perandoritë më të mëdha dhe të fuqishme në rang botëror, e cila ka pasur një territor shumë të gjerë.

Rrjedhimisht edhe vezirët e saj do të ishin të shumtë, por disa nga burrat që vlerësoheshin vërtetë për zgjuarsinë, forcën dhe trimërinë ishin shqiptarët, ndaj edhe i hasim pothuajse gjithmonë në historinë e Perandorisë.

Një nga ata burra që ka bërë diferencën ka qenë edhe Lytfi Pasha. Sipas historianëve  Lytfi nuk ka qenë emri i tij i vërtetë, po një emër i dhënë ndërsa titullin e kishte Pasha, ajo që duhet thënë është se ende nuk mund të hasim emrin e vërtetë të tij të dhënë nga familja.

Lytfi Pasha, ose Damat Çelebi Lytfi Pasha, ka lindur në 1488 dhe ka vdekur në 27 mars të 1564. Lytfiu ka qenë Vezir i Madh i Perandorisë Osmane kur kjo e fundit ka qenë nën sundimin e Sulejmanit të Madhërishëm në vitet 1539 deri në 1541.

 Lytfiu ka qenë me origjinë shqiptare, përkatësisht nga Vlora, por me një vlerësim shumë të madh nga Porta e Lartë për gjithë aktivitetin e tij. Si gjithë të rinjtë devshirme, ai u fut në pallatin e Bajazitit të II, nga ku edhe mori edukimin e duhur për Shkencat Islame.

Detyra e tij e parë jashtë pallatit ka qenë si Sanxhkbej i Kastamunit, gjë që i hapi rrugën për tu bërë edhe Bejlerbej i Karamanit. Vetë Lytfi Pasha ka dhënë detaje rreth jetës së tij në një prezantim që ka bërë për veten tek “Emri Asaf”.

Gjithsesi ai nuk jep të dhëna rreth detyrave të tij të ngarkuar nga Sulltanën, por rrëfen të gjitha detajet e jetës së tij para se të hynte në Pallatin e Bajazitit të II.

Ai gjithashtu mund të ketë shërbyer si saxhakbej i parë në Aydin dhe pastaj në Janinë, pasi Feridun Beu përmend një Lytfi Bej, i cili ka shërbyer në rrethimin e Rodosit në 1522 si Saxhakbej në Aydin (Feridun Bej, Muses al-Selatini, Stamboll në 1857) dhe një Lytfi Bej që shërbeu në rrethimin e Vienës në 1529 si sanjakbey i Yanias.

Këto fare mirë mund të jenë referencë për Lytfi pashën, i cili në të ardhmen do të merrte edhe postin e Vezirit të Madh, pasi që ky i fundit deklaroi se ka marrë pjesë në të dyja këto fushata.

Në librin e tij ai vuri theksin në pyetjen nëse sulltanët osmanë që ishin jo-arabë mund të merrnin titullin e kalifit apo jo. Gjë që do ta ndihmonte atë që fama t’i përhapej edhe më shumë dhe të njihej si një udhëheqës i drejtë dhe i mirë dhe kjo gjë iu shpërblye.  

Në 1534 -1535 ai është bërë veziri i  tretë i Perandorisë së madhe Osmane. Në këtë kohë ai i ka shërbyer edhe Selimit të I, në luftërat kundër Safaëids në Anadollin Lindor dhe kundër Memelukës në Siri dhe Egjipt.

Nën sundimin e Sulejmanit të I, ai mori pjesë edhe në fushatat e organizuara në Beograd në 1521 dhe në Rhodes në 1522-shin.

Ai u bë Veziri i Madh i Perandorisë Osmane në 1539-ën, pas vdekjes së Ajaz Muhamed Pashës (i cili e mbajti këtë post përreth tre vite, pushtet të cilin e kishte marrë pas ekzekutimit të Ibrahim Pashës).

Por gjërat nuk do të shkonin siç duhej për Pashain e Madh pasi në 1541 ka kryer një akt që e kushtëzoi për gjithë pjesën e mbetur të jetës.

Lytfi Pasha pas një zënke të tmerrshme me gruan e tij ka përfunduar duke e rrahur Sulltaneshën Sah-i Huban, njëkohësisht edhe motra e Sulejmanit.

E gjithë kjo ngjarje ndodhi për shkak se Sulltanesha u ankua për dënimin tepër të ashpër të pashës për një grua që kishte shkelur kurorën, pra kishte tradhtuar.

Sulltanesha u divorcua nga Lyfti Pasha me lejen e Sulejmanit, ku ky i fundit edhe e rrëzon Lytfi Pashën nga froni i Vezirit për ta zëvendësuar me Hadim Sulejman Pashën. Këtu mbaron edhe jeta akademike e Vezirit të Madh vlonjat.

Anisa Demiraj/konica.al