Histori

Aurenc Bebja

Gazeta franceze, “Le Constituionnel”, ka botuar, të premten e 4 majit 1900, në ballinë, një shkrim në lidhje me arratisjen e Ismail Qemalit dhe tre djemve të tij nga Turqia.

Atdhetari shqiptar, i emëruar nga sulltani në postin e Valit në Tripoli, kishte planifikuar të udhëtonte drejt këtij destinacioni nëpërmjet anijes “Fuad”, por gjithçka ka ndodhur ndryshe.

Në vijim, do të gjeni shkrimin e plotë mbi planin e arratisjes së patriotit shqiptar.

Arratisja e Ismail Qemal Beut vazhdon të jetë objekt i të gjitha komenteve.

Ndryshe nga ajo që u tha më parë, Ismail Qemali, pasi u largua nga “Yildiz Kiosk”, nuk hyri në bordin e “Fuadit”, i cili do ta çonte atë në Tripoli, nga ku do të nisej natën. Ismail Qemali, duke dalë nga “Yildiz Kiosk”, hyri fare thjeshtë në luftanijen angleze “Salamander”, me tre djemtë e tij, dhe kërkoi strehim që iu akordua menjëherë.

Ambasada angleze informoi Portën e Lartë për atë që kishte ndodhur dhe e paralajmëroi se Ismail Qemali dëshironte të strehohej jashtë vendit për të jetuar tashmë atje. Sulltani ishte shumë i habitur dhe u përgjigj se Ismail Qemali, sipas dëshirës së tij, mund të shkonte, ose në postin e tij në Tripoli, ose të largohej jashtë vendit.

Ismail Qemali dhe tre djemtë e tij u larguan sot nga “Salamanderi” për tu nisur me një avullore (anije me avull) të Kompanisë “Rubattini”, e cila do t’i çojë ata në Marsejë.

Ismail Qemali ka reputacionin e një njeriu të drejtë dhe të kthjellët : vendimi që ai ka marrë, për të braktisur vendin e tij, tregon qartësisht se ai e konsideron të pamundur jetesën e çdo individi inteligjent në Turqi

/Albspirit.com

Udhëpërshkruesi francez, Gabriel Lui-Zhare (1880-1964), udhëtoi nëpër Shqipëri në gusht të vitit 1909 dhe, një dhjetëvjeçar më vonë, në gusht të vitit 1919.

Gjatë vizitës së parë u nis nga Shkupi, qytet i madh me një popullsi në atë kohë me shumicë shqiptare, për në Prishtinë dhe Mitrovicë në Kosovë. Nga Mitrovica vazhdoi me karrocë dhe pastaj me kuaj për në Pejë, Prizren dhe Kukës, ku kaloi Urën e famshme të Vezirit, dhe më tej nëpër krahinën e Lumës dhe të Mirditës për në Shkodër dhe Tivar. Nga Tivari vazhdoi me anije për në Durrës dhe Vlorë, para se të kthehej në Shkup.

Lui-Zhareja ishte edhe i pranishëm gjatë Kongresit të Elbasanit në fillim të shtatorit 1909, i cili u mbajt për të protestuar kundër qëndrimit të xhonturqve për arsimim në gjuhën shqipe. Përshkrimet e Lui-Zharesë u botuan në dy vëllime: L’Albanie inconnue (Shqipëria e panjohur), Paris 1913; dhe Au jeune royaume d’Albanie: ce qu’il a été, ce qu’il est (Në mbretërinë e re shqiptare: ç’ishte, ç’është), Paris 1914; si dhe në një sërë artikujsh që dolën në revistat Revue des deux mondes, Revue de Paris, Correspondant, Revue politique et parlementaire dhe Questions diplomatiques.

Këta artikuj u ribotuan gjatë Konferencës së Paqes të Parisit në vëllimin e shkurtër Les Albanais (Shqiptarët), Paris 1920, ku autori u bëri të qartë lexuesve që Shqipëria e pavarur ishte një realitet dhe se një kthim prapa nuk kishte kuptim. Gabriel Lui-Zhareja, i cili punonte revizor në Këshillin e Shtetit në Paris, botoi shumë libra të tjerë në periudhën 1904-1954, mes tyre edhe vepra për praninë franceze në Amerikën e Veriut.

Ky koleksion fotografish, të marra gjate ekspeditës së gushtit 1909, është nga vëllimi i sipërpërmendur L’Albanie inconnue. Shumë foto janë bërë rrugës për nga Kukësi për në Orosh dhe nga Mitrovica për në Pejë, Gjakovë, etj. Bën përshtypje prania e disa grave serbe që jetonin në mes të Prishtinës më 1909, si dhe kushtet e prapambetura të infrastrukturës në Prizren. Po ashtu bie në sy kleri katolik shqiptar në Gjakovë dhe disa shqiptare autoktone që po grinden në një urë në Mitrovicë. Koleksioni fotografik i Gabriel Lui-Zhare (Gabriel Louis-Jaray).

Një bisedë paksa me tone të ashpra duket se është zhvilluar mes Ramiz Alisë dhe Nënë Terezës në takimin e tyre në 1990. Kastriot Dervishi publikon procesverbalin në të cilin është zbardhur biseda mes tyre, ndërsa Nënë Tereza i ka kërkua udhëheqësit të regjimit komunisit të sjellë disa motra misionare në Shqipëri.

Nga Kastriot Dervishi/ Ramiz Alisë-kryetar i Presidiumit të Kuvendit Popullor u takua me Nënë Terezën pak ditë para se të shpallje zyrtarisht plurazmi politik. Në procesverbalin përkatës të datës 4.12.1990 shënohet takimi me “bamirësen e njohur me origjinë shqiptare”. Në rendin e ditës së takimit ishte sjellja e 4 motrave për të hapur misionin bamirës. Misioni bamirës i Nënë Terezë kishte këtë kohë në 94 shtete të botës: 2 mijë motra, 440 shtëpi, por asnjë në atdheun e saj të helmuar nga komunizmi. Ramiz Alia nuk i jepte një shtëpi për misionin e saj. Gjoja e pengonte kushtetuta. Në shtetin më antikushteures të Europës, Ramiz Alia fliste për kushtetutë e ligje. Interesant është se Nën Tereza mbante mend në gjuhën shqipe shprehjen “lutu për mua”.

Ekstrakt nga biseda e Ramiz Alisë me Nënë Terezën: Ramiz Alia: Ju kam ndjekur vazhdimisht sepse jeni jo vetëm Nën Tereza e Kalkutës, por edhe Nënë Tereza e Shqipërisë. Nënë Tereza: Unë jam shqiptare dhe në të njëjtën kohë, lidh Shqipërinë me Indinë. Kam 62 vjet që jetoj në Indi dhe kam shtetësinë indiane. Kam shkuar atje që në moshën 18 vjeç. Ramiz Alia: Po Shqipërinë nuk e keni harruar. Nënë Tereza: Shqipërinë nuk e kam harruar, por atje nuk kam me kë të flas shqip. Ramiz Alia: Fjalë shqip dini? Nënë Tereza: Di, për shembull “lutu për mua”, etj. Ju kam shkruar juve disa fjalë në gjuhën shqipe për herë të parë pas kaq vitesh. Ramiz Alia: I kam marrë letrat. Ju falënderoj shumë. Ishin letra plot dashuri e ngrohtësi për popullin shqiptar edhe për mua.

Më tej debati zhvillohet rreth kërkesës së Nën Terezës për të çelur misionin e saj bamirës. Ajo i kujton Ramiz Alisë se në Moskë kishin organizuar një mision ku i shërbenin 600 të moshuarve apo gjymtuarve. Alia ia kthen përgjigjen se në Shqipëri shteti i bënte të gjitha se kishin kushte, doktorë, infermierë, shëndetësi falas, etj. Vijimi i bisedës: Nënë Tereza: Thjesht për t’u kujdesur e për t’i shërbyer këtyre njerëzve (të sëmurët e fatkeqët-shënim). As para, asgjë tjetër nuk kërkojmë. Jam shumë e lirë.

Ramiz Alia: Edhe ne nuk kemi (të sëmurë e fatkeqë-shënim), jemi të lirë. Prandaj i thashë nënës, më do për president të mirë apo për president të keq? Nënë Tereza: Unë lutem për ju! Ramiz Alia: Që të jem president i mirë unë nuk kam rrugë tjetër. Nënë Tereza: Po të më jepni mua një shtëpi, ju do të jeni një president i mirë, jo i keq. Populli i Shqipërisë, shqiptarët, më duan shumë. Ramiz Alia: E di, por bie në kundërshtim me ligjet. Nënë Tereza: Për punë të tillë bamirësie, dashuria nuk ka ligje.

Ramiz Alia: t’jua them unë ligjin. Sot që u mor vesh që ka ardhur Nënë Tereza në Shqipëri, islamikët e Arabisë Saudite kërkuan të vijnë në Shqipëri të ndihmojnë për hapjen e xhamisë. Si të bëj unë? Nënë Tereza: T’ju them unë, do t’i jap Nën Terezës një xhami për një kishë. Ramiz Alia: Jo, nuk i them do ashtu se nuk më lejon kushtetuta, nuk më lejojnë ligjet. Unë do t’u them atyre kur të ndryshojë ligji. Pse ju thashë juve për më 4 mars, sepse parashikoj që në shkurt do të kemi zgjedhjet dhe do të ndryshojmë kushtetutën. Kështu që edhe ligjërisht unë jam ballëhapur përpara të gjithëve dhe të parën gjë që do e bëj, do të jetë për Nënë Terezën. Domethënë i pari favor do të jetë për Nënë Terezën.

Nënë Tereza: Është kohë e gjatë shumë deri në mars. Ramiz Alia: Janë vetëm 3 muaj. Do ta rregullojmë, ne kemi një institucion për fëmijë e të rritur, të hendikapuar. Ne kemi mjekë e infermierë, po motrat tuaja mund të japin një ndihmë atje. Kjo do të jetë gjë e mirë.

Një rrëfim të rrallë për bashkëshortin e saj vjen nga Xhuli, gruaja e Teodor Kekos, ndërsa ajo tregon amanetin e tij. Ndërsa ka folur për gazetën Panorama, Xhuli ngeli vetëm, me dy djemtë, kur ishte vetëm 42 vjeç. Nga ajo kohë, ka kaluar një jetë tjetër, që ajo e konsideron si të tretën. E para ka qenë me familjen, e dyta me Dorin dhe jeta e tretë pa Dorin! Me amanetin që Keko i kishte lënë djalit të vogël, Elios, “Përpiqu të shkosh edhe ti në Holandë, te Martini, sepse mami është e re dhe duhet të martohet”, vetëm sa qeshi. Jo se nuk e mendoi asnjëherë… Ka nevojë edhe ajo që të dielën në mëngjes të jetë dikush pranë saj, të flasë ose jo, por ta dijë që po bën kafe për dy! Do ta kishte gjetur, me siguri, sikur mos të kishte dy kushte; burri që do të vinte t’i ngjante Dorit dhe babait të saj.

ANI JAUPAJ/ Sot, në ditën që do të ishte ditëlindja e 60-të e Teodor Kekos, kjo është jeta e Xhulit! U takuam për të folur për Dorin, por, a nuk flet ç’ka ngelur për atë që ka qenë?! A nuk njihet dikush më mirë, prej marrëdhënies me dikë tjetër? Dhe jo vetëm me Xhulin. Me fëmijët, me prindërit, me miqtë… Dori ishte përherë mes të gjithëve. Shtëpia e tyre nuk ishte asnjëherë vetëm me ata të katërt e nëse aty nuk kishte më vend për të gjithë, zbrisnin te kafe “Europa”. Kështu ka qenë me të dy që në fillim. Sa kaloi viti i parë i universitetit ku studiuan të dy për Gjuhë Letërsi, u takuan pas një bisede të shkurtër në telefon (Xhuli e mban ende mend numrin e parë të Dorit dhe çdo datë a shifër tjetër që lidhet me të) dhe u puthën pa folur fare, mu në qendër të qytetit. Ishin vitet ’80 dhe asnjëri prej të dyve nuk e ktheu kokën nga koha, por luanin gojët me frymëmarrje të shkurtra dhe qeshnin me vitin e shkuar (dëm) kur secili interpretonte në vetmi ajrin që dendësohej kur rastësisht u afroheshin duart.

Prej kësaj puthjeje të madhe, ata ishin bashkë në të gjithë qytetin. Në ato pak kafene që ishin, por që dukeshin sikur zgjeroheshin në të gjithë qytetin. Me Xhulin u takuam te ’15 katëshi’. Sapo u hap hoteli i ri, ata rrinin aty gjithë kohës. “Dori i kishte shumë qejf lokalet, por atëherë kishte pak dhe rrinim pothuajse gjithnjë te të njëjtët”. Xhuli edhe sot shkon ende aty ku kishte qejf të shkonte Dori. Me të mbërritur në Tiranë, shkon në varreza për të lënë karafilat e saj në varrin e tij. Ai i sillte gjithnjë karafila, sa herë ziheshin, bashkë me një copë të vogël letre ku shkruante ato që vetëm ai mundej të shkruante. Letrat e Dorit drejtuar Xhulit janë të vetmet që ajo nuk ka dashur të ndajë, ende jo, me askënd. I kalon e i vërtit nëpër mend e duar sa herë. Ka shkuar deri në prag të botimit, pastaj zmbrapset. “Janë gjëra të miat, të të dyve, që na përkasin vetëm ne, nuk e kam të lehtë t’i ndaj me të tjerët, megjithatë, bashkë me letrat që unë i kam shkruar atij në gjithë këto vite mungese të gjatë, shpresoj që së shpejti t’i botoj”, thotë Xhuli bashkë me një dyshim që s’i shqitet syve.

Jo dyshime nga ato që po mendoni! Ato i kanë zbutur vitet. Kanë mbetur vetëm (thuajse) gjërat e bukura dhe ca pendesa që do t’i kishte çdokush. Dyshimin e fundit e vrau me gjumin 16 vite më parë, kur shkoi në varreza, pak ditë pas vdekjes së të shoqit dhe i thanë se një grua kishte shkuar të linte lule në varrin e Dorit. Nuk fjeti një javë! Se kush kishte qenë e zbuloi vetëm rastësisht, kur më në fund e nxori dyshimin nga kraharori dhe e ndau me të tjerët. “Një shoqe e Dorit nuk kishte qenë në Shqipëri kur ai u varros dhe kishte shkuar më vonë. Mirëpo, kaloi një javë përpara se unë ta mësoja kush ishte dhe…”, -thotë Xhuli duke qeshur. Atëherë nuk qeshte! Kur Dori e kalonte orën, harronte të kthehej në shtëpi (nuk harronte të blinte karafila në çdo orë që të kthehej) shijonte verë, fliste me miq e gjurmonte personazhin e radhës, duheshin ca ditë përpara se Xhuli të kthehej në gjendje neutrale. Po të ishte edhe ajo poete, mbase do ta kishte kuptuar më mirë, por nuk ishte dhe nuk donte të ishte. Donte vetëm ta donte. Mbase donte ta donte pak më shumë se ç’duhej, por kështu ishte! Donte ta kishte aty, ta shihte.

Kur Dori kalonte orë të tëra te kafe “Europa”, duke shkruar a duke takuar njerëz, Xhuli rrinte në tavolinën e qoshes tjetër. S’ka gjë që s’flisnin, ishin të dy aty dhe kurdo që Xhuli të kthente kokën, mund ta shihte. Në fillim gjendjet që nëpër lexime ngjajnë si poetike mund të jenë edhe të bukura, por pastaj rëndohen. Të dyja palët, me gjithë përpjekjen, vrenjten nga obsesioni. “Kur linda djalin e dytë, Elion, kam ndenjur në maternitet vetëm pak orë. Doja të ikja menjëherë, të dilja, doja të shihja ku ishte Dori, çfarë po bënte”. Xhuli nuk është penduar për mënyrën si e ka jetuar! Po, është e bindur që mund të ‘sillej më mirë’, e di që ashtu duhej, por nuk do ta bënte dot. Sikur sot të kthehej 35 vite më parë, do ta donte njësoj, me urinë që hera-herës e shkatërroi. “Tashmë unë isha bërë nënë, kisha dy djem, shkoja në punë, duhet të bëja edhe gjithë gjërat që duheshin bërë në shtëpi, nuk kisha mundësi që të rrija me Dorin si më parë dhe kjo nuk krijonte gjithmonë situata të pëlqyeshme”. Jo se Xhuli e pëlqente aq sa i shoqi jetën e kafeneve. Do zgjidhte të rrinte në shtëpi, do kishte ritme të tjera, nëse Dori nuk do ishte bohemi që të gjithë njihnin. Mirëpo, nëse Dori do të ishte ndryshe, as ajo nuk do ta donte sa e deshi!

Por sot, ditën që Dori do të ishte 60 vjeç nëse do të ishte gjallë, nuk do të kishte neurone të shfrenuara si më parë. Ata të dy do të ishin pranë Teos, në një të diel me kafe e briosh të ngrohtë. Elio, djali i vogël, prej 9 muajsh është bërë me djalë dhe i ka vënë emrin Teodor. Xhuli ka rilindur! Pret fundjavat të kalojë ca orë me të! “Ne nuk i kemi shijuar fëmijët tanë kaq sa i shijojnë çiftet sot. Mbase nuk dinim, mbase nuk kishim mundësi sepse bënim gjithçka vetë. Sot shoh Teon në sy dhe përpiqem të kujtoj mimika të fëmijëve të mi në moshën e tij. Nuk më kujtohet asgjë!”. Mirëpo, Xhuli nuk harron asnjë mimikë të Dorit. E gjen ende veten duke analizuar rrethana a fjalë që do ishin harruar. Kupton edhe gjëra që atëherë nuk mundej. “Më vjen keq që nuk dita ta shijoja pak më shumë. Pak për fajin tim e pak për të tijin, marrëdhënia ndoshta ishte më shumë dashuri zënke nga ç’duhet të kishte qenë”, por pastaj qesh sepse kujton Dorin se si pas lajmit, se nuk kishte më edhe shumë jetë, mendimi i parë që pati ishte t’i blinte Xhulit një fustan të ri.

SËMUNDJA E PARALAJMËRUAR/ Dori gjithmonë ka vuajtur nga stomaku. Nuk e mbaj mend asnjëherë që të mos ketë vuajtur. Kishte një ulçer që iu agravua me kalimin e viteve e ai vetë ka qenë i pakujdesshëm. Merrte ilaçe aty për aty, por nuk kontrollohej. Mbase kjo ishte një nga arsyet që Dori nuk është më mes nesh. Kur konstatuam sëmundjen, ajo kishte kaluar në mëlçi dhe nuk kishte asnjë kthim pas. Ishte këshilltar i Kryeministrit Meta kur dhimbjet e stomakut iu shtuan së tepërmi. Miku i tij, Vasillaq Kureta, e çon në spital dhe doktori ia kishte thënë se nuk ishte mirë. U kthye në shtëpi dhe si Dori, që i kalonte lehtë gjërat më thotë: Kisha ca njolla në mëlçi, po nuk është gjë. Pasdite më thërrasin në kafe dy mikeshat e mia, Flora dhe Zana Nikolla. Zana ishte doktoreshë dhe kishte qenë gjatë kontrollit në spital të Dorit. Ajo më tregoi se nuk ishte mirë dhe sëmundja ishte e rëndë. Të nesërmen kam shkuar në punë, e paqartë për atë që po ndodhte. Më thërret ministri i Shëndetësisë, zoti Leonard Solis, dhe më tha të vërtetën se si qëndronte puna.

Të pasnesërmen jemi nisur në Greqi, doktor Solis ka qenë i mrekullueshëm, na ndihmoi shumë dhe me urgjencë filluan analizat. U konstatua shumë shpejt që kanceri ishte metastatik dhe nuk kishte shpëtim. Mjekja në spitalin e Selanikut më thirri dhe më tregoi të vërtetën: Nuk duhet të shpresosh, nëse sëmundja bashkëpunon me ne, ka vetëm një vit jetë. Në kokë të vijnë shumë gjëra. Nuk ishte vetëm humbja e Dorit. Ishin edhe fëmijët që duhet të rriteshin dhe të tregohem akoma më e sinqertë, mendova se Dori në atë periudhë ishte në momentin e pjekurisë si shkrimtar. Më vinte shumë keq që po ikte në atë moment. Ishte një humbje e madhe që ai nuk do të mund të shkruante më. Ai shkroi gjatë gjithë vitit të mbetur, por mendoi për të ardhmen. Atëherë e kam kuptuar se kishte ardhur një moment pjekurie në letërsinë e Dorit.

t’ia fshihja sadopak realitetin, por sigurisht që Dori e mori vesh. Kur dikush bën kimioterapi e hyn 7 orë në operacion, e kupton se çfarë sëmundje ishte. Asnjëherë nuk e dha veten. Gjithmonë e trajtoi atë si “Dori i vogël, me një kancer të vogël”…Po të lexosh të plotë letrën amanet që i ka lënë Elios në janar, para se të hynte në operacion, e kupton se ai ishte koshient për gjithë sa po ndodhte. Pasi kam lexuar atë letër, mendoj se kam rënë për herë të dytë në dashuri me të sepse ka lënë amanete kaq të bukura, ishte kaq qytetar…nuk e di, nuk besoj se ndokush mund të shkruante ashtu. Martini në atë kohë studionte në Holandë, Dori shkoi e takoi dhe me Martinin foli ballazi. Ndërsa Elio ishte shumë i vogël dhe ai nuk e bënte dot me të atë bisedë që kishte bërë me Martinin. Ndaj, zgjidhja që bëri Dori ishte lënia në një letër e të gjitha gjërave që do të donte t’i thoshte djalit të vogël.

HOLANDA

Ne ishim të gjithë në Holandë. Unë kisha filluar punën në ambasadë. Kishim 12 ditë që i kaluam së bashku, kur unë u vendosa aty pasi fillova punën në ambasadë. Ishte hera e parë që Dori po udhëtonte pa mua. Por atje, në Selanik, ishte Stiliani dhe ishte një mik i yni i mrekullueshëm. Nuk e di pse e lashë vetëm. Më vjen shumë keq. Atë natë, një ditë para se të nisej, dolëm, shëtitëm, hëngrëm nga një picë dhe në mëngjes Dori ishte shumë në formë kur unë e përcolla në aeroport. Pasi arriti në Greqi, më mori në telefon e më tha se kishte mbërritur mirë e se do të shkonte të pinte një kafe me Stilianin e më pas do nisej drejt spitalit. Mundohej gjithmonë ta shtynte orën e vajtjes në spital. Në ecejaket tona njëvjeçare drejt Selanikut, më kujtohet se kalonim anës spitalit. Më thoshte: më duket sikur ky spital është arkivoli, të lutem kur të kalojmë, më thuaj.

Gjithmonë donte ta shtynte kontaktin e tij me spitalin, edhe pse kishte shumë besim te mjekja që e trajtoi. Me të pati një lidhje shumë të veçantë dhe kam përshtypjen që edhe shpresoi shumë. Ishte koshient për atë që po ndodhte. Por nëse të mbaron shpresa, atëherë ke mbaruar. Por se çfarë ndjente përbrenda, dua të jem shumë e sinqertë, asnjëherë nuk e mora vesh, sepse që të dy, në një farë mënyre, ‘gënjenim’ njëri-tjetrin. Unë që mundohesha ta fshihja realitetin dhe ai që ndonjëherë më gjente duke qarë dhe më thoshte: “Mos u mërzit, unë nuk do vdes, sepse nuk dua të të lë, sepse e di që do ta kesh shumë të vështirë në këtë jetë, shumë vështirë me fëmijët”. Dhe sinqerisht gjithmonë më thoshte: “Po ti ke miqtë e mi që nuk do të lënë vetëm”. Dhe realisht janë miqtë e Dorit, që më janë gjendur gjithmonë pranë.

‘Albania’ u popullarizua nga Anna Komnena (1083-1146), bija e perandorit bizantin Aleks i parë, e cila shkroi në historinë e saj të famshme Alekseida, se njerëzit që banonin në zonën përtej Durrësit e quanin veten ‘Arbanez’

Më 23 korrik të vitit 90 në Aleksandri, provincë romake, Egjipt – lindi Klaudius Ptolemy (Ptolemeu), astrolog, muzikolog, matematicien, shkrimtar dhe gjeograf.

Prejardhja e saktë e tij nuk dihet. Disa thonë se ishte romak, të tjerë thonë, helen, por nisur nga emri ‘Ptolemy’, ai mund të ketë qenë me prejardhje nga Ptolemenjtë e periudhës së Aleksandrit të Madh.

Ptolemeu shkroi shumë libra, traktate shkencore, studime, por shqiptarët e përmendin atë kryesisht për Gjeografinë e tij (rreth vitit 130), ku Ptolemeu sjell për herë të parë të dokumentuar emri ‘Albanian’ me kryeqytet Albanopolis, sa kalon Durrësin, diku midis Tiranës dhe Krujës. (kjo faqe në librin e tij thuhet se ka humbur a është grisur, por të dhënat citohen nga burime të asaj kohe).

Dhe kështu fillon rrugëtimi historik i një emri; ‘Albania’ . Në fillim të shekullit XII normanët në epikën e tyre në frëngjisht, ‘Këngët e Rolandit’ e quajtën ‘Albania’ rajonin nga Durrësi në Vlorë; në shekullin XIV, ata që ikën në Greqi nga këto troje e quajtën veten në dialektin gjuhësor ‘Arbanitë’ – ‘Arvanitë’; në shekullin XV ata që ikën në Italinë jugore e quanin atdheun e tyre ‘Arbana’ dhe veten ‘Arbëreshë’; Gjon Buzuku, një nga shkrimtarët e pare shqiptarë të shekullin XVI, i referohej vendit të vet ‘Arbën’;

Madje Buzuku ishte i pari që e quajti gjuhën e tij ‘Shqip’; ndërkohë bota vazhdon të përdorë emrin e vjetër ‘Albania’ (ndikuar nga Ptolemeu) dhe ‘Albanian’ për gjuhën që flitet, ndërsa vendasit mbështeten në fjalën ‘shqip’ dhe ‘Shqipëri” dhe ‘Shqiptarë’ e quajnë veten e tyre.

“Gjeografia” nga Ptolemeu

Ptolemeu është përgjegjës për disa nga tekstet e historisë më të rëndësishme në astronomi dhe hartës. “Gjeografia”, udhëzuesi i tij për kartografinë, konsiderohet si përpjekja e parë e vërtetë në botë për krijimin e një harte të botës.

Ndërkohë që ideja e Ptolemeut mbi botën mund të mos duket si globi modern ku ne kemi qasje sot, mbetet sërish një punë mbresëlënëse për shekullin e 2-të. Shumë nga teknikat moderne të hartës që përdorim sot ende varen nga risitë e bëra nga Ptolemeu në trajtimin e portretit të tij.

Të vërtetat që janë thënë nga apostujt e Rilindjes sonë Kombëtare, janë të vërtetat që burojnë nga realiteti i pakontestueshëm që u bënë njëherazi edhe frymëzuesit e ndërgjegjes kombëtare.

Shqipëria dhe trojet e saj që përmblidhen në fjalët “Shqipëria e Vërtetë” kanë qenë në fokusin e njerëzve që morën përsipër të flasin për fatet e kombit dhe të thonë haptaz  ato që do të cilësoheshin shpesh si “të vërtetat e pamohueshme”.

Sami Frashëri, njeri nga vëllezërit Frashëri është njeri nga ata që flet me detaje dhe me saktësinë e kohës për Çamërinë, njera nga krahinat shqiptare në jug që në atë kohë ishte nën sundimin otoman turk.

Ka një debat në lidhje me atë se cila është Çamëria, ku shtrihet ajo, ç’pjesë të territorit zë ajo, cilat janë qytetet dhe fshatrat e saj që fatkesësisht sot ndodhen nën sundimin Grek pas ndarjes së kufijëve më 1913, kohë kur edhe u zhvillua Konferenca e Londrës.

Sami Frasheri mbi Çamerinë dhe disa nga qytetet e saj kryesore, marrë nga vepra e tij “Fjalor i përgjithshëm i historisë dhe i gjeografise” (Konstandinopoje 1889). Vepra 2 e Sami Frasherit, botim i Akademisë së Shkencave,1988.

Tesprotia (Çamërinë)

Është një nga krahinat që përbënin Epirin e lashtë. Krahina e lartpërmendur zgjatej nga Ambrakija, pjesa jugore e bregditit d.m.th. nga gjiri i Nartës deri në lumin Thijamis d.m.th Kalama. Me një fjalë Tesprotia ishte emri i vjetër i pjesës jugore të Shqipërisë të quajtur Çamëri.

Kufizohet nga veriu me Mollosinë që përbëhet nga sanxhaku i Janinës dhe me krahinën e Kaonisë që përbehet nga sanzhaku i Gjirokastrës d.m.th nga krahina e Labërisë, nga jugu me Ambrakinë d.m.th. me gjirin e Nartës, nga perëndimi me detin Jon. Kjo krahinë laget nga lumenjtë Akeron dhe Kogjin,që bashkohen para derdhjes së tyre në det.

Këta konsiderohen nga grekët e lashtë si lumenjtë e skëterrës. Ndë rsa lumi Haradros d.m.th. Loros e ndante këtë krahinë nga Mollosia. Qytetet dhe qytezat kryesore janë Pandosja, Kasupa, Allaka, Haradra, Himrion, Efina, Vruka e të tjera.Këto përfshihen midis 80 qyteteve që kryekomandanti romak Pal Emili rrafshoi në Epir. Megjithëkëtë ekzistojnë gërmadhat e disave prej tyre. Flitet dhe besohet se tempulli i famshëm i Dodonës ndodhej në këtë krahinë..Pas kësaj romakët themeluan në skajin jugor të kësaj krahine një qytet të madh me emrin Nikopolis,gërmadhat e të cilit ekzistojnë në një istme te ngushtë një orë larg në veri të Prevezës.

Tesprotianet e vjetër i përkasin thjesht popullit pellazg. Ishin të një gjaku dhe kishin të njëjtën gjuhë me popullin e Kaonisë dhe të Mollosisë.

Përshumë kohë u qeverisën nga krerët e tyre dhe pastaj për një periudhë u qeverisën në formën e një republike. Pas kësaj u pushtuan nga sundimtari i Molosëve, Pirrua dhe më vonë iu aneksuan shtetit maqedonas. Së bashku me Maqedoninë kaluan në duart e romakëve dhe së fundi pas shkatërrimit të shtetit të Bizantit, ashtu si në viset e tjera të Shqipërisë,edhe në këto anë u formuan principata të vogla të cilat u pushtuan në kohën e sundimit të sulltan Mehmetit II dhe të Bajazitit II dhe iu aneksuan tokave osmane.

Ajdonat (Paramithi)

Është një qytezë,qendër kazaje në krahinën e Çamërisë, e cila formon pjesën juglindore të Shqipërisë, varet nga vilajeti dhe sanxhaku i Janinës.

Ajdonati ndodhet afërsisht 40 km në jugperëndim të Janinës dhe 18 km në lindje të limanit të Myrtos, rrezë një mali,në anën e majtë të lumit Vuvo d.m.th ne lindje te tij. Pozicioni i tij është i lartë, me ajër shumë të mirë dhe i rrethuar me vreshta e kopshte. Popullsia e tij arrin në 2500 njerëz, thuajse të gjithë myslimanë dhe shqiptarë.

Kështjella quhet Ajos Dhonatos dhe emri Ajdonat që përdohet në gjuhën zyrtare për qytezën,e cila njihet nga vendësit me emrin Paramithi, është marrë nga emri i sipërmendur. Përreth gjenden rrënimet e qytetit të vjetër Uria.

Është një qytezë ku zhvillohet mjaf tregëti dhe çdo vit me 10 shtator bëhet një panair i madh që vazhdon pesë ditë. Burnot i cilësisë së lartë, i njohur me emrin burnoti i Janinës, prodhohet nga duhani, që rritet në këtë qytezë dhe ne disa vende të kësaj kazaje. Qyteza bashkë me kazanë ka 64 fshatra, 40 nga këto janë në veri të qendrës së kazasë dhe 24 në jug të saj.

Në juglindje të kësaj kazaje ndodhet nahija e Sulit, popullsia e së cilës është e njohur për qëndresën e guximshme kundër Ali pashë Tepelenës. Toka e saj është malore, por ka edhe disa lugina e pllaja të bukura. Toka e saj është pjellore, prodhon drithëra të ndryshme dhe duhan. Ka një popullsi afërsisht prej16.000 njerëzish, shumica e të cilëve janë shqiptarë e afro gjysma myslimane. Brenda kazasë ka 22 xhami e mesxhide, 1 shkollë plotore, një medrese, 4 shkolla fillore kuranike, 3 punishte për regjien e lëkureve,13 ura. Rrethi i kazasë mund të përshkohet për 23 orë.

Janinë

Është një qytet, qendër e vilajetit me të njëjtin emër. Ndodhet në jug të vilajetit të Shkodrës 700 km në jugperëndim të Stambollit e 210 km në jugperëndim të Selanikut, në bregun perëndimor të liqenit me të njëjtin emër. Ka 35.000 banorë, 30 xhami, 6 kisha, 2 sinagoge, 3 teqe, disa medrese, një bibliotekë, një gjimnaz, një shkolle fillore e disa shkolla fillore kuranike (mektep), një gjimnaz me emrin “Zosimea”, disa shkolla fillore dhe një shkollë për vajza vetëm për greket,një shkollë plotore për vllehët, një azil grek për jetim e të varfër si dhe një spital, një spital tjetër të ndërtuar kohët e fundit nga bashkia, treg të bukur, hane e hamame të shumta, një kështjellë të mbetur nga Ali pashë Tepelena, që ndodhet mbi gadishullin që futet brenda në liqen, të rrethuar me hendek; përreth ka disa pendë dheu.

Ne rrethet e qytetit ka vreshta e toka pjellore, punishte lëkurësh; prodhohen sende prej argjendi dhe prej lëkure dhe zhvillohet një tregëti mjaft e rëndësishme.

Janina është ndërtuar nga i quajturi Jani, një nga princat e vendit në kohën e rënies së perandorisë bizantine. Ajo i është dorëzuar paqësisht sulltan Bajezit Jellderemit, pastaj u kishte dalë dorë (osmanëve) dhe në vitin 1431 në kohën e sulltan Muratit II u pushtua përfundimisht. Më vonë në kohën kur sundoi i pavarur Ali pashë Tepelena, qyteti u zhvillua dhe u zbukurua tepër prej tij dhe kishte më shumë popullsi.

Kazaja e Janinës, ndodhet në mes të sanxhakut e të vilajetit që mban të njëjtin emër. Së bashku me dy nahijet e quajtura Zagor dhe Korondos, përfshin 233 fshatra me 87.256 banorë. Toka është e ndryshme, ka fusha pjellore, kullota dhe disa pyje. Shumica e popullsisë së fshatrave është e krishtere dhe përbëhet nga grekë dhe vllehë.

Sanxhaku i Janinës, është sanxhaku qendror i vilajetit që mban të njëjtin emër. Kufizohet nga juglindja me kufirin e Greqisë, nga verilindja me vilajetin e Manastirit, nga veriperëndimi me sanxhakun e Gjirokastrës, nga perëndimi me detin Jon,nga jugu me sanxhakun e Prevezës. Sanxhaku përbëhet prej 6 kazave dhe dy nahijeve me 439 fshatra dhe 166.691 banorë si më poshtë :

Sanxhaku Kazate Nahijet Fshatra

Janinë Zagore   233

Korondos           49

Leskovik           34

Janinë Konicë     3

Mecovë             62

Ajdonat             68

Filat

Vetëm popullsia e Janinës me fshatrat e Mecovës dhe të Konicës është e përbërë nga mysliman, vllehë e grekë, kurse popullsia e tri kazave të tjera është krejtësisht shqiptare dhe shumica myslimane. Të krishterët shqiptarë dëshirojnë të mësojnë në gjuhën e tyre shqipe dhe nuk e mbajnë

veten të kombësisë greke.

Konicë

Është një qytezë, qendër kazaje që ndodhet në sanxhakun e vilajetin e Janinës, 45 km në veri të Janinës, në anët e lumit të Vjosës, në rrëzat e maleve që ndodhen në skajet e një fushe; ka 5500 banorë, nëpër rrethe ka shumë kullota, ku mbahen shumë dhen me qumështin e të cilave bëhet djathë i famshëm shqiptar. Popullsia është shumë e zgjuar.

Kazaja e Konicës,rrethohet nga jugu me kazanë e Janinës, nga perëndimi me sanxhakun e Gjirokastrës, nga veriu me kazanë e Leskovikut, nga lindja me vilajetin e Manastirit. Përbëhet nga 34 fshatra me popullsi afërsisht 35.000 banorë, prej të cilëve gjysma janë myslimanë shqiptarë dhe të tjerët janë të krishterë shqiptarë dhe vllehë.

Toka është malore, më pak vende të përshtatshme për bujqësi. Kullota ka shumë, prandaj mbahen sasira të mëdha dhensh dhe bagëti të tjera. Në fushën e Konicës dhe ne luginën e Vjosës ka shumë drurë arre dhe nxirret një sasi mëndafshi.

Gratë në fshatra prodhojnë corape, fanella, velenxë e të tjera sende prej leshi. Lumi i Vjosës përshkon kazanë duke marrë me vete përrenjtë Vidomati dhe Sarandoporo. Në këtë kaza ka një llixhë squfuri me nxehtësi të madhe, dobia e së cilës është provuar. Një herë në vit organizohet një panair me emrin “Pazaropolo”, ku tregëtohen shumë kafshë dhe prodhime leshi.

Margëlliç

Është një qytezë, qendër kazaje ne sanxhakun e Prevezës të vilajetit të Janinës, ndodhet 50 km në veriperëndim të Prevezës, në një distancë 10 km prej bregut të detit. Ka 3000 banorë, të gjithë janë myslimanë shqiptarë.

Kazaja e Margelliçit së bashku me nahijet e Pargës e të Fanarit ka 71 fshatra me afërsisht 25.000 banorë. E gjithë popullsia është shqiptare, pjesa më e madhe myslimane. Janë të njohur për guxim e trimëri.

Toka e saj është pjellore, prodhohen drithëra, oriz, ullinj e të tjera. Në vendet afër bregut të detit klima është e butë gjatë dimrit, prandaj andej ka kullota të mira dimërore. Përveç Pargës, ka edhe disa skela të vogla, në të cilat mund të hyhet me barka të vogla.

Pargë

Është një qytezë, qendër nahijeje në kazanë e Margëlliçit të sanxhakut të Prevezës të vilajetit të Janinës, në pjesën jugore të bregdetit shqiptar.

Ndodhet 45 km në veriperëndim të Prevezës dhe 55 km në jugperëndim të Janinës. Ka 5.000 banorë, një xhami, një kështjellë të vjetër të ndërtuar mbi një shkëmb të futur në det; përreth ka kopshte me portokalle e limone dhe ullishta të bukura. Ka shumë nerënxa që janë tepër të kërkuara dhe që pëlqehen nga çifutët.

Nga ky prodhim, popullsia ka nxjerrë shumë të ardhura. eksportimet e tjera kryesore janë portokallet, limonat e vaji i ullirit; në qytezë prodhohet një lloj sapuni në ngjyrë gështenjë; e ka ajrin të këndshëm e të mirë, që u sjell mjaft dobi atyre që vuajnë nga sëmundje të mushkërive.

Ka edhe banja deti shumë të dobishme. Megjithëse anijet nuk ndalin aty, ajo është skelë për krahinën e Çamërisë, pasi aty vijnë e shkojnë barka me vela dhe zhvillojnë tregëti me Korfuzin dhe Triesten. Kjo qytezë për shumë kohë ka qenë në dorë të anglezëve, por Ali pashë Tepelena e bleu qytezën nga shteti i lartpërmendur dhe me këtë rast popullsia u shpërngul dhe kaloi në ishujt.

Qyteza dhe toka e saj u bë çiflig i Ali pashës dhe pas ekzekutimit të tij, i kaloi thesarit të shtetit. Në atë kohë u ble prej Rifat pashës që ishte ministër i financave dhe sot gjendet në dorë te trashëgimtarëve të tij. Nga popullsia e saj, ata që janë myslimanë dhe një pjesë e të krishterëve janë shqiptarë, të tjerët janë grekë.

Nahija e Pargës varet nga kazaja e Margëlliçit, që formohet nga pjesa qendrore e krahinës së Çamërisë, së bashku me qytezën përfshin edhe tre copë fshatrash përreth. Më përpara, së bashku me një numër fshatrash formonte një kaza më vete.

Prevezë

Është një qytezë në skajin jugor të Shqipërisë, në fund të një gadishulli që mbyll anën perëndimore të gjiut të Artës, në bregun verior të grykës që mban të njëjtin emër. Është qendra e sanxhakut me të njëjtin emër, të përfshirë në vilajetin e Janinës si dhe e krahinës së Çamërisë. Ndodhet 92 km në jugperëndim të Janinës.

Pozicioni i saj shumë i bukur të kujton atë të Stambollit. Ka 8000 banorë dhe shumë kopshte me portokalle e limona si dhe ullishtë. Në anën nga toka është e mbrojtur nga një kanal, nga deti me dy fortifikata dhe 4 kala, të ndërtuara prej Ali pashë Tepelenës. Në qytet ka dy xhami, njera e ndërtuar prej Ali pashë Tepelenës dhe tjetra prej Ahmet aga Dinos.

Ka gjithashtu dy teqe, disa tyrbe,një shkollë plotore e disa shkolla fillore, dy shkolla fillore greke, një për vajza e një për djem, një mulli me avull, një punishte për regjjen e lëkurës, disa fabrika sapuni e vaji. Prodhohet një lloj pëlhure shumë e preferuar, pambuku e mëndafshi e punuar shumë holl, çorape e të tjera prodhime.

Ka një liman mjaft të frekuentuar, që bën shumë tregti me skelat e Triestes, Korfuzit, të Greqisë dhe të Italisë. Në veri dhe brenda gjiut ka edhe një liman me të madh të quajtur Vati ose me emrin Drin, i cili ka qenë liman i qytetit të lashtë të Nikopolisit. Emri Prevezë rrjedh nga emri i qytetit të lashtë te ndërtuar prej të famshmit Pirro, i cili ka marrë emrin e se vjehrrës së tij, Berenika, e shoqja e Ptolome Lagosit dhe ishte quajtur Berenikia.

Ky qytet ndodhej ose në vendin e Prevezës së sotme ose në atë të qytetit të Nikopolit. Nikopoli, i ndërtuar prej Oktavianit dhe gërmadhat e të cilit duken edhe sot një orë larg në veri të Prevezës, u shkatërrua nga sulmet e bullgarëve dhe të serbëve, kurse Preveza e tanishme u ndërtua prej venedikasve; ajo qendroi për shumë kohë në dorë të francezëve bashkë me ishujt e Dodekanezit.

Në vitin 1798, Ali pashë Tepelena e mori qytezën nga francezët me luftë dhe qysh prej asaj kohe ajo bën pjesë në territorin otoman. Preveza për rëndësinë ushtarakë dhe tregëtare i ka të gjitha mundësitë të përparojë.

Sanxhaku i Prevezës është me i vogli ndër katër sanxhakët që formojnë vilajetin e Janinës.Ndodhet në skajin jugor të Shqipërisë dhe përbëhet nga gjysma jugore e krahinës së Çamërisë. Kufizohet nga veriu me sanxhakun e Janinës, nga lindja me kufrin grek, nga jugu me gjirin e Nartës dhe me grykën e Prevezës, nga perëndimi dhe jugperëndimi me detin Jon.

Pjesa më e madhe e tokës përbëhet nga kodra të ulëta, me kullota të bukura, të veshura me portokalle e limona. Megjithëse tokën e ka shumë pjellore, për shkak të helmimit të ajrit nga kënetat dhe të mungesës së popullsisë, tokat kanë mbetur djerr dhe përdoren vetëm si kullota dimërore.

Lumi i Nartës rrjedh në lindje të sanxhakut dhe ndan kufirin me Greqinë. Në tokat e sanxhakut ka edhe dy lumenj të tjerë, njeri është Lorosi që mbledh ujerat që zbresin prej maleve të Olickës, të cilat ndodhen në sanxhakun e Janinës dhe që derdhet në gjirin e Nartës. Ky lum e kthen në një kënetë fushën që ndodhet midis Nartës dhe Prevezës.

Tjetri është lumi Ferari që rrjedh nëpër kazane e Margëlliçit, buron prej maleve të Sulit pastaj drejtohet nga veriu e duke marrë me vete lumin Vovo, derdhet në detin Jon. ky është lumi Akeron që mitologjia greke e quante skëterrë. Popullsia e tij arrin në 55.000 banorë, shumica janë myslimanë e të tjerët të krishterë e një numër i paktë çifutësh.

E gjithë popullsia myslimane dhe shumica e të krishterëve janë shqiptarë, përveç të krishterëve të vetë qytezës së Prevezës dhe të vendeve kufitare me Greqinë, të cilët janë grekë. Kazaja përfshin 179 fshatra, 48 xhami e mesxhide, dy medrese,30 shkolla (fillore kuranike), 220 kisha e manastire, 450 dyqane, 50 mullinj e të tjera.

Prodhohen drithëra të ndryshme dhe me shumicë ullinj, portokalle, limona, vaj ulliri e pemë të tjera; si sasi e madhe vaj ulliri eksportohet. Ka shumë bagëti, dhentë e shumta që kullosin verës ndër malet e sanxhakut të Janinës dimrit zbresin ndër kullotat e Prevezës. Klima është e butë dhe e këndshme, rralë bie borë. Sanxhaku ndahet ne 3 kaza e dy nahije si me poshtë:

Kaza nahije fshatra

Prevezë ——         38

Loros, Xhemernik 68

Margelliç, Pargë   73

Kazaja e Prevezës ndodhet në skajin jugor të sanxhakut dhe kufizohet nga verilindja me kazanë e Lorosit dhe nga veriu me kazanë e Margelliçit.

Megjithëse kazaja ka toka të gjera më pak banorë, ka vetëm 38 fshatra me një popullsi deri në 13.000 banorë. Shumica e atyre që banojnë në fshatra janë shqiptarë të krishterë. Në këtë kaza gjenden shumica e kullotave dhe e ullishteve të sanxhakut.

Suli

Është një qytezë e vogël në krahinën e Çamërisë në Shqipëri, 45 km në jugperëndim të Janinës, në një vend malor dhe të fortifikuar prej natyre; banorët prej shqiptarë të krishterë.

Këta së bashku me popullsinë e fshatrave përreth kanë ruajtur të drejtën e mbajtjes së armëve, duke marrë përsipër në rast lufte, detyrën për të luftuar në radhët e ushtrisë osmane. Janë njerëz shumë trima dhe të zotët për të ruajtur të drejtat e tyre personale. Ali pashë Tepelena, me qëllim që të shpërngulte suliotët nga vendi, dërgoi në vitin 1790 forca ushtarake kundra tyre, por pësoi humbje.

Edhe në vitin 1792 suliotët qëndruan burrërisht, por në vitet 1800 e 1803 u dërguan përsëri forca të tjera kundër tyre dhe më në fund popullsia e Sulit nuk mundi t’u bëjë ballë dhe u shpërngul në Pargë, e cila në atë kohë gjendej në dorë të Anglisë. Që në atë kohë Suli u shkretua. Edhe sot nuk ka tjetër veçse një kala të ndërtuar prej Ali pashë Tepelenës, e cila është e shkatërruar.

Kur Ali pasha bleu Pargën, suliotët ikën së andejmi në Korfuz dhe më vonë u shpërndanë andej-këtej. Në revolucionin e fundit grek, kryetarët më trima janë suliotët.

Një herë, kur Ali pasha rrethoi Sulin, në të gjendeshin vetëm gratë, të cilat për një kohë bënin qëndresë, por duke kuptuar se do të detyroheshin të dorëzoheshin, të kërcënuara nga Tepelenasi, me guxim të madh pranuan të vetëflijoheshin.

Duke vallëzuar në një shesh që gjendej mbi një shkëmb të lartë, të kapura dorë më dorë, u hodhën së bashku në humnerë dhe vdiqën

Nga Aurenc Bebja*, Francë

Gazeta franceze, “Le Constituionnel”, ka botuar, të premten e 4 majit 1900, në ballinë, një shkrim në lidhje me arratisjen e Ismail Qemalit dhe tre djemve të tij nga Turqia.

Atdhetari shqiptar, i emëruar nga sulltani në postin e Valit në Tripoli, kishte planifikuar të udhëtonte drejt këtij destinacioni nëpërmjet anijes “Fuad”, por gjithçka ka ndodhur ndryshe.

Në vijim, do të gjeni shkrimin e plotë mbi planin e arratisjes së patriotit shqiptar, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania”:

Arratisja e Ismail Qemal Beut vazhdon të jetë objekt i të gjitha komenteve

Ndryshe nga ajo që u tha më parë, Ismail Qemali, pasi u largua nga “Yildiz Kiosk”, nuk hyri në bordin e “Fuadit”, i cili do ta çonte atë në Tripoli, nga ku do të nisej natën.

Ismail Qemali, duke dalë nga “Yildiz Kiosk”, hyri fare thjeshtë në luftanijen angleze “Salamander”, me tre djemtë e tij, dhe kërkoi strehim që iu akordua menjëherë.

Ambasada angleze informoi Portën e Lartë për atë që kishte ndodhur dhe e paralajmëroi se Ismail Qemali dëshironte të strehohej jashtë vendit për të jetuar tashmë atje.

Sulltani ishte shumë i habitur dhe u përgjigj se Ismail Qemali, sipas dëshirës së tij, mund të shkonte, ose në postin e tij në Tripoli, ose të largohej jashtë vendit.

Ismail Qemali dhe tre djemtë e tij u larguan sot nga “Salamanderi” për t’u nisur me një avullore (anije me avull) të Kompanisë “Rubattini”, e cila do t’i çojë ata në Marsejë.

Ismail Qemali ka reputacionin e një njeriu të drejtë dhe të kthjellët: vendimi që ai ka marrë, për të braktisur vendin e tij, tregon qartësisht se ai e konsideron të pamundur jetesën e çdo individi inteligjent në Turqi.

* Burimi: Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania