Histori

Është folur gjatë për udhën e shkronjave shqipe. Ato shkronja të arta që u lyen me gjak dhe për të gjithë shqiptarët janë më të shtrenjta se ari. Në fakt historia shqiptare ato shkronja i ka më të shenjta se vetë besimi në zot sepse ato ngjizën historinë e lashtë shqiptare që rrënjët i ka në djepin e njerëzimit, por që kurrë nuk e dokumentoi historinë e saj me gjuhën e bukur shqipe deri në atë vit të artë kur u mblodh Kongresi i Manastirit.

U zgjodh qyteti i Manastirit sepse ai ka hyrë në histori si qyteti i konsujve të huaj. Pikërisht duke qenë se kjo ngjarje kërkonte ndërkombëtarizim dhe jehonë u vendos si më e përshtatshme që të zhvillohej në Manastirin e bukur shqiptar.

Kongresi i filloi punimet në hotelin “Liria” të Gërmenjëve dhe kishte 160 delegatë të ardhur nga të gjitha anët e Shqipërisë si dhe kishte përfaqësues nga komunitetet shqiptare në Rumani, Itali, Greqi, Egjipt, Amerikë etj.Në kongres mernin pjesë delegatë që i përkisnin fesë myslimane, katolike dhe ortodokse dhe protestantë duke përfaqësuar kështu të gjitha besimet fetare në Shqipëri.

Për arsye të ndryshme në Kongres munguan disa nga penat më të njohura të Rilindjes, në të cilën u vu re veçanërisht mungesa e Faik Konicës por dhe ca të tjerëve, të cilët e cilësuan këtë ngjarje si një nga ngjarjet më të mëdha historike të shqiptarëve dhe në fakt e tillë ishte.

Në kujtimet që janë shkruar për këtë kongres vihen re shumë propozime për disa variante alfabetesh. Kishte përkrahës të alfabetit grek, latin dhe arabo-turk.  Ndër më të flaktët ishte lobi i bazimit të shkronjave tek alfabeti arabo-turk.Pjesa më e madhe e delegatëve që e urrenin në kockë perandorinë osmane dhe që ishin të mërzitur nga futja në hundët e brendshme të Shqipërisë nga fqinjët  përkrahën më shumë idenë që të zgjidhej një fjalor i njv vendi asnjanës. Varianti më i mirë do ishte ai i shkronjave latine.

Përplasje të ashpra mendimesh. Nuk po shkohej asgjëkundi. Gjithësecili kërkonte variantin e tij.  U desh ndërhyrja e Fishtës që të pranoheshin dy alfabete dhe të zgjidhte vetë populli se me ç’alfabet donte ai të shkruante gjuhën e mëmës.

Pas këtij vendimi,pati edhe shumë protesta,të organizuara nga qarqe të ndryshme,përkrahës të alfabetit arabo-turk,që nuk hiqnin dorë aq lehtë nga përdorimi i tij . Dhe do të vinte pak vite më vonë vulosja e këtij vendimi të rëndësishëm më 28 nëntor 1912, kur Ismail Qemali do të lexonte deklaratën e Pavarësisë të shkruar me  shkronja latine. Ishte verdikti i shenjtë i popullit.

Një ndër visaret më të bukura të këtij kongresi të bekuar për shqiptarët është fjalimi i at Gjergj Fishtës. Një fjalim që ka hyrë në histori. Ja ç’kujton Homeri i shqiptarëve…

“Ishim nga të gjitha skajet e Shqipnisë dhe të kolonive shqiptare ndër dhena të hueja. U treguem me të vërtet shqiptarë, sepse kurnjani nuk donte me i lëshue asnji fije penit nga mendimi i vet atij tjetrit.

Kongresi duhej të shpërndahej pa marrë kurrnji vendim.

-U tërbova prej inati. U çova në kambë e u fola: “O burra shqyptarë po a me të vërtetë do t’i lamë marre vedit para të gjithë botës?!

Po a mendoni ndopak se çka do t’u thomi shqyptarëve kur të na pvesin se çka keni ba ju dijetarët atje në Manastir?

Çka do t’u thomi na njerzve të pashkollë që nuk dijnë as me shkrue as me këndue…?

Na jemi që mendojmë me ba Shqypninë e si do ta bajmë atë kur na nuk duem me u marrë vesht ndërmjet vedit se si duhet me u shkrue germa A e ajo I?

Burra po ju flas me zemër në dorë se asht marre, turp e faqe e zezë me i lanë marre vedit para popullit shqyptar e para tanë botës, që pret dishka prej nesh e na të kthejmë pa kurrgja në dorë ndër shpija tona.

Po ulnju burra, ulnju sheshit e pse të kalojmë edhe nji ditë ma shumë në kët vend, mos ta lamë duerbosh popullin që na pret…!

-Aferim! Padër Gjergj…! Aferim të kjoftë! – bërtiti me të madhe nji hoxhë me mjekërr. Ai u çue në kambë e e erdh drejt te un, më puthi në ballë e më tha:

“Kështu flet shqiptari që e din se asht shqiptar…!”

Ulnju burra, -u tha, – ulnju këtu në shesh të zgjedhim nji komisjon e në krye të vemë Pader Gjergj Fishtën, e vetëm komisjoni do të caktojë se shka duhet të bajmë sot – për të mirën e popullit shqiptar nesër…

Fjala e tij u ndigjue me duartrokitje, dhe më caktuen Kryetar të Komisionit të Kongresit të Manastirit, i cili do të delte bosh sikur mos të ishte tregue toleranca e eme që të pranojshim dy alfabete njiherit, atë të Stambollit që kërkonte Mit’hat Frashëri dhe kët që u vendos.

Kjo sjellje e eme në Kongres të Manastirit më ka kushtue mjaft shtrejtë në jetë, sepse Abat Doçi, të cilin un e përfaqsova në atë Kongres m’u idhnue, e kur u ktheva më tha: “Pater Gjergj, un të kam dijtë si nieri që nuk ban kompromis në jetë!”

…Por Shqypnija s’mund të bahej ndrysh…!

At Gjergj Fishta

(Historia e Shqipërisë)

/konica.al/

Të vizitosh Çamërinë është emocion dridhërues. Për më tepër që ditët e fundit po flitet aq shumë për të. Sot, prej politikanëve të lartë grek, duke përfshirë këtu edhe vetë presidentin Pavlopuolos, Çamëria është vënë në mirinë të pushkës, njësoj si në kohën e Napolion Zervës.

Duke ulur e ngritur se çështja e saj nuk egziston, se shteti shqiptar duhet të hesht për të, ndryshe nuk do të bëhet pjesë e Evropës së Bashkuar, Athina zyrtare nuk po bën asgjë tjetër veçse po e përgjak sërish fytyrën e saj martire. Çamëria është dhimbje, është dhimbje krenare.

Ajo vërtet mbetet ende plaga që rrjedh gjak prej shtatit të kombit shqiptar, por Çamëria është edhe vend mitik, është vendi që i këndoi Homeri i pavdekshëm. Çamëria është tokë mbretësh dhe princash.

Është vendi i mbretëreshës Olimbi, nënës së Aleksandrit të Madh, por edhe i Pirro Burrit, mbretit të shquar të Epirit. Eshtë vendi i Gjin Bue Shpatës dhe i Pjetër Loshës që dominuan në mesjetë. Çamëria është vendi i Hasan Tahsinit, i Abedin Dinos, i Muharrem Rrushitit, por edhe i Bilal Xhaferrit e sa e sa martirë të tjerë që bën aq shumë për Shqipërinë. Çamëria është perla e Jonit, valët e të cilit prej më shumë se një shekulli rënkojnë thellë.

Mbi të gjitha, ajo është e pavdekshme. Pra jeton, bues, shpërthen mes shqipes së saj mijra vjeçare, aq më tepër në këtë prag pranvere. Dhe për të vërtetuar katërcipërisht këtë e në të njejtën kohë për të hedhur poshtë zërat që e mohojnë dhe që jehojnë si prej Hadit, perëndisë së vdekjes, do të mjaftonte të bënim veçse një vizitë të shkurtër ne të. Kështu që, dridhmën më të madhe e ndjen kur gjendesh brenda kufijve shtetërorë të fqinjit tonë jugor.

Tej Qafë Botës, sapo kapërcen kufirin shqiptaro-shqiptar gjendesh në Sajadhë, një qytezë bregdetare kjo e njohur për pasuritë e saj qysh prej periudhës mesjetare të princit arbëror Gjon Zenevishi. Ngadalson makinën në udhë e përshëndet në gjuhën shqipe kalimtarë të rastit e të panjohur.

Për çudi e kënaqësi bashkë, ata që të gjithë ta kthejnë në shqip, aq sa për një moment humbet mendjen e kujton se vazhdon të jesh në Shqipëri. Madje ndonjëri prej tyre ta bën me dorë e të uron edhe udhë të mbarë. Rrugës për në Filat, veç gërmadhave të fshatrave çame si Spatari, Lopsi apo dhe Koska pak më tej, të bëjnë përshtypje tabelat e shumta ku i vihet kryqi aparateve fotografike. Pra në këto vende, ku gjurmët e gjenocidit zervist janë ende të gjalla nuk mund të fotografosh asgjë.

Me synim për të vizituar mbarë Çamërinë shmangim buzëdetin që të shpie në Gumenicë dhe marrim të përpjetat e rrugës së Paramithisë. Edhe për gjatë rrjedhës së Kalamait, Thiamisit antik, emrat e fshatrave çame si Sidheri, Galbaqi, Minina, Nihori etj, janë greqizuar duke u quajtur Elea, Nerada, Neohor. Si për kundërshti të këtij mohimi, në malësinë e Paramithisë gjuha shqipe buiste, mbetet tepër e gjallë. Këtë e provojmë fare rastësisht në stacionin e autobuzit, para se të ngjitesh në qytetin mitik. Atje një zonjë flokëthinjur rreth të pesëdhjetave, na dëfton në shqip se prej qytetit të Paramithisë, burimi Aheronit, lumit të famshëm të Homerit, ku poeti i verbër shoqëron Odisenë në botën e të vdekurve për të takuar nënën si dhe Agamemnonin, nuk është më larg se njëzet kilometra.

Ai lum, shton miqësisht çamja ortodokse, rrjedh prej maleve të Sulit, malësi kjo që ne as më pak e as më shumë të kujton malet e Mirditës kur shkon në Kosovë nëpërmjet udhës së kombit. Habitet ime shoqe pasi shqipja e gruas paramithjote është e njëjtë me tonën. Kështu që del nga makina dhe e falënderon duke e njatjetuar përzemërsisht. Ndahemi nga kjo zonjë e pasi kemi vizituar Paramithinë, një tjetër befasi e këndshme na pret në fshatin Dhrahomi që tok me Gardhiqin janë dy fshatrat më të fundit ku elementi muhamedan çam njihte shtrirjen e tij gjeografike.

Në mungesë të tabelave orientuese edhe këtu detyrohemi të qëndrojmë e për të marrë udhën e Sulit pyesim dy kalimtare të rastit. Gratë në fjalë janë aty tek të pesëdhjetat, në moshë të gruas sime. Këtë herë pyetjet e bën ime shoqe dhe për kënaqësinë e saj përgjigja na vjen po në shqip. Por, e papritura më e madhe do ndodhë në fshatin Gliqi, rrëzë maleve të Sulit, ku zënë fill çamo-fshatrat ortodokse të fushës së Frarit. Pasi lamë prapa një grumbull pleqsh që rreth një rrapi shekullor pinin kafe e llafosnin shqip, i afrohemi një shtëpie dy katëshe, oborri i së cilës shërbente si lulishte e ku gjithashtu një numër njerëzish pinin kafe.

Të mbetur në udhëkryq mes dy rrugëve, për të shkuar në Pargë pyesim një gruaje të re, pranë së cilës qëndronte një djalë i vogël që nuk duhet ti kish mbushur ende të dhjetë vjetët. Për çudi, pyetjes sonë i përgjigjet në një shqipe të pastër i vogli. Kjo me të vërtet qe tepër befasuese, pasi çamët ortodoksë në Çamëri nuk e gëzojnë të drejtën e arsimimit në gjuhën amtare. Lëre më pastaj të kenë të drejtën e shtypit apo të mediave po në gjuhën e mëmës.

Një marrëzi e tillë me siguri do të bënte që grushti i egër i shtetit diktatorial nacionalist grek, të binte mbi ta pa mëshirë me forcën e një çekiçi pneumatik. Ndërkohë që në Shqipërinë tonë, prej vitesh egziston katedra e gjuhës greke, egziston gazeta e minoritit, e po kështu edhe radio.

Veç odiseja jonë në Çamëri nuk do mbaronte as pranë Sulit (që realisht i dha Pavarësinë Greqisë), dhe as kur morëm rrugën për në Pargë. Para se të arrinim në Morfat, fshat ky në të hyrë të përpjetës së Pargës, do të hasnim një tjetër befasi emocionuese. Tek një verandë që ngrihej si ballkon përmbi udhë, shohim një djalë tek të tridhjetat dhe një plakë e veshur në të zeza, e cila më solli pranë imazhin e plakave tona të jugut. Frenoj makinën dhe e pyes të riun në shqip se sa larg mbante që këtu Parga.

Ai më përgjigjet aq saktë e lirshëm po në shqip, saqë dyshova se mos ishte shqiptar i Shqipërisë dhe punonte si emigrant atje. E pyes gjene duke i kërkuar të më thoshte se çfarë ishte shqiptar apo grek. Më përgjigjet se është grek.

– Po si ke mundur ta mësosh kaq mirë shqipen?- e cys më tej.

– Po në të gjithë shqip flasim këtu, – përgjigjet ai.

Buzëqesha lehtë më thëniet e tij dhe bëhem gati të ngas makinës. Kur ngrihet nga vendi e moshuara e duke na folur po në shqip thotë.

– Po ejani more bir, ejani të pini një kafe! Keni bërë udhë të gjatë e me siguri jeni të lodhur!

Do e kisha pranuar me kënaqësi ftesën, për më tepër që ishim të lodhur. Por duke qënë për herë të parë në Çamëri nuk dinim se ç’udhë na priste më tej. Megjithatë, për të mos e prekur të moshuarën zbres nga makina dhe ngjitem nëpër shkallët e verandës së lartë. E falënderova duke e përqafuar sikur të qe nëna ime. Çasti i ndarjes me të nuk do më harrohet kurrë. Sikur të kishte frikë prej të riut që ishte deklaruar grek, e moshuara më thotë me zë të ulët;

– Por edhe ne si ju shqiptarë jemi more bir. Po kohërat, kohërat i nakatosën keq punërat tona…

Shtanga në vend. Vetullat m’u bënë një. Deri në atë moment, gjatë vizitës sonë në Çamëri, paçka se kishim llafosur në shqip me dhjetëra të panjohur, askush prej tyre nuk kishte pranuar haptas se ishte shqiptar! Ç’ti thosha më tej të moshuarës e çfarë të na thoshte ajo ne?! I dhashë gaz makinës që një me shpirtin tonë zu të rënkonte fort në atë të përpjetë. Në çast m’u kujtuan disa thënie të historianëve grekë që ulin e ngrenë pa pushim idenë se në Çamërinë e sotme gjuha shqipe nuk ekziston, se popullsia e saj e vjetër është e padukshme, e pandjeshme.

Veç realiteti ynë i prekshëm i hedh poshtë, i tjetërson këto thënie thjesht në formula propagandistike. Realiteti i sotëm i Çamërisë vërteton bindshëm se atje gjuha shqipe, gjuha e perëndive si thoshte Arestidh Kola i madh, nuk vdes kurrë. Të padukshme, të pandjeshme popullsinë si dhe gjuhën e saj mijëravjeçare e bën politika asimiluese e shtetit grek. Ndërkohë që shteti shqiptar, si edhe këtyre ditëve të fundit nuk ngre zë, hesht si gjithmonë, nuk proteston deri në instancat më të larta europiane për këtë realitet të dhimbshëm e të mohuar.

Në Pargë, në këtë qytet të bukur, në këtë perlë të Çamërisë, që lartohet si ballkon përmbi Jon nuk qëndruam gjatë. Thjesht shuajtëm ca urinë dhe pimë një kafe helm. Megjithëse dita qe zgjatur, si një re gri dhe i trishtë po lëshohej muzgu. Nuk donim të vonoheshim. Nuk kishim ndër mend të flinim në Pargë. Do ktheheshim në Sarandë. U gjendëm në makinën e parkuar aty pranë. Tashmë s’kishim nevojë për të pyetur, për guide. Ndiheshim zemërthyer.

Nuk di pse dritat apo neonet anës udhës më sollën ndër mend plumbat që rrëfenin udhët e përgjakura në poezinë e famshme të Bilal Xhaferit “Lamtumirë Çamëri”. Në kthim, si për të mbushur zbrazëtin që na kishte përfshirë, por edhe me besimin e plotë se një ditë patjetër do kthehemi në vatrat tona amtare, vura një kasetë me këngë të Çamërisë. Tumankuqja dhe kënga e Osman Takës sikur na i lehtësuan ca shpirtin.

Tabelën e Margëlliçit mezi e shqujtëm në errësirë. Megjithëse e shkruajtur edhe me gërma greke edhe me gërma latine, emërtimi shqip i këtij qyteti qe tjetërsuar. Margëlliçin, kërthizën e Çamërisë grekët e kanë pagëzuar me emrin Margariti. Po nxitonim drejt veriut. Prevezën s’e pamë, nuk shkuam dot. Megjithëse një ditë më pas, në një emision televiziv të bërë prej gazetarit të mirënjohur Marin Mema, e njohëm, e pamë përmbi tridhjetë minuta. Edhe atje, dielli, ngrohtësia e shqipes nuk mund të shuhej kurrë. Në Prevezë, në qendrën më të madhe të Çamërisë kudo flitej shqip.

Shkonim drejt Gumenicës. Në të djathtë lamë Mazrekun. Përpara priste Pllatoreja e bukur dhe deti poshtë saj. Por, për dreq, kodrave të saj nuk mundëm të shquanim as shtëpitë gërmadha të çamëve mysliman të përzënë me dhunë e gjenocid prej Zervës e as detin e thinjur. Terri kishte mbuluar gjithçka. Sikur të fshihte plagët e shumta, Çamëria qe zhytur në errësirë. Shpirti i saj ofshamë ndihej jo vetëm tek përplasja e valëve të detit për gjatë bregut, por edhe tek këngët që dëgjoheshin brenda makinës sonë.

Nje Eurodeputete greke nga Qipro erdhi ne Tirane ne emer te PBDNJ ( e cila ne leter duhet te jete nje parti qe bashkon , mbron, pa paragjykim te drejtat e njeriut) e tha se tashme na qenka momenti te mbrohen te drejtat e Vorio Epirit,per te mos perfunduar ne nje tragjedi siç ka ndodhur sipas saj me helenizmin qipriot. Nga krahu tjeter ministri i mbrojtjes grek kercellit dhembet nga kufiri perballe nje tjeter vendi antar te Natos siç eshte Shqiperia….Ore te dashur fqinje a ju ndodh ndonjehere ne jete te lini menjane ekstremizmin e te jeni qytetare te thjeshte ?

Te mendoni se nuk eshte e drejte qe mijera njerez , popullesi civile te masakrohen , te vriten, tu hapet barku, te dhunohen gra e femije ? A ju ndodh te mendoni se ata femije kishin nena e baballare ? Se ata femije kishin prinder, gjysher ? A ju ndodh te mendoni se njeriu nuk eshte nje cope guri qe mund ta rrahesh me çekiç e ta gjysmosh e te mos ndjeje dhimbje ??? A mundet njehere te vetme te jeni njerez te thjeshte pertej politikes e te kujtoni mijera njerez te vdekur rrugeve sepse nuk ju la zgjidhje tjeter ? Po femijet qe nuk mundet te shikojne varrin e prinderve a i mendoni ? A ju duket e drejte kjo si qytetare, si nena e baballare, si njerez te thjeshte ?

Ju vini ne Shqiperi hyni e dilni e mendoni se ne do te fleme ? Do te vazhdojme te pranojme ? Do te ulim koken e do te krrusim shpatullat pa klithur ? Jo, pra jo !! Nuk ka me histori te tille. Ne kemi te drejten e zotit te klithim, te flasim , te tregojme, te ulurasim, sepse ata mijera njerez sot nuk kane as nje varr te prehern.
Ju flisni per te drejta te njeriut me Vangjel Ziun (shtate standartesh ne krye), por nuk thoni kurre sesi mundet te keni frike nga nje gazetar , qe mund te mos jete Marin Mema, por do te jete kushdotjeter qe kerkon te tregoje te vertetat.

Ju flisni per te drejta njeriu, por nje shkolle per shqiptaret ne Filat, Margelliç, Gumenice, Paramithi, Preveze, Parge, Arte, Negovan, Konice, Bellkamen, Plikat etj nuk e hapni. Bile ju as nuk i lejoni te ndihen shqiptare sikurse jane nga rrenjet. Ju nuk lejoni nje kamera e jo me nje shkolle. Ju flsni per te drejtat e njeriut , por kurre nuk pranoni nje varreze per çamet e masakruar, se pertej mendesive dhe justifikimeve tuaja, nuk besoj se femijet ne barke te nenes, ishin bashkepuntore me nazistet.

E pra ne nuk kemi frike nga e verteta, aspak, e aq me pak nga nje ekstremist qe fle gerxheve me ushtrite si per te treguar se jeni te fuqishem. Nuk kemi frike se jemi me te drejten e te verteten, nuk kemi frike sepse ne kurre s’kemi patur frike nga ekstremistet qe qarraviten sikur tu kene çjerre fytyren e tu kene vjedhur buzkuqin.

Nuk dua aspak ti futem çeshtjes se pronesise e perplasjeve ne Himare edhe pse familjes sime dikur pronat ne Libohove e Gjirokaster na i morri me para nen dore ne gjykata nje biznesmen i madh e i njohur grek qe ne fillim vitet 1990 kishte para te madhe ndryshe nga fisi yne. E pra ne kishim te drejte te nginim gjithçka ne kembe sepse na morren te drejten, por ne shqiptaret shpesh here kemi qene te tille, te urte, te permbajtur, duke pranuar edhe vendime te tilla. Ne nuk gerthitem se po na cenonin te drejtat, as se po na grabisnin, por pranuam korrupsionin e imponuar nga greku para-madh.

Ne kete rast nuk dua te futem ne debatet e Himares, edhe pse besoj se nuk eshte ndryshe Himara nga Tropoja, Kukesi, Durresi, Tirana, Vlora apo tjeterkund. E ne rradhe te pare ç’pune ka nje eurodeputete qipriote qe boll probleme ka ne ishullin e saj te merret me problemet shqiptare ? E keshtu gjithelloj figurash edhe nga ata qe dikur mbronin pronat e shqiptareve himariote , por qe sot per nje post deputeti kane shitur edhe breçkat bashke me rrenjet ???

Te dashur fqinje kohet e presioneve kane shkuar, kohet e ekstremizmave po ashtu, e bashke me to edhe kohet kur kercellitjet e dhembeve na shtangnin….

Nese doni Shqiperia ketu eshte, ka burra, ka djem, ka gra, ka femije, ka shqiptare, ju siguroj shume me europiane sesa ju , qe dine te duan e mbrojne kete vend. E pra ne do te kerkojme çdo te drejte tonen. Nuk ju pelqen ???? Ky eshte problemi juaj. Mund t’ju them veç keq; hapni syte, ngrini ura te verteta bashkepunimi, pranoni te bashkejetoni si europiane, te ecni bashke me ne ne Ballkanin e trazuar, e mos kercellisni fort dhembet se rrezikoni ne kete vend t’ju thyhen. E ne nuk jemi dentiste.

Nga Donjeta Elshani
Une nuk kam emën. Ma kan ngjitë nja sa me m’thirrë e me m’urdhnue, ama emën temin nuk m’lanë kurrë me ba. Historia jeme asht e trishtë, asht e dhimbshme: zor që don kush me ngue, zor që don kush me dijtë.

Asht veç nja prej historive pa za e t’zakonshme. Asht ni histori jete që sot nuk e kam ma. Nuk muj me e qitë as me e hekë asni shkronjë, se koha jeme ka shku, bashkë me andrrat e mija t’vajznisë.

Jam le n’nandorin e 1938-s. Ditën s’e kam dijtë kurrë. Kurrkun s’a shkrue, as në kujtesën e nanës tem.

Ditën që unë jam le, ish kanë ditë e zezë për te tanë në shpi. Bile i tanë katuni ia kish rrehë krahët me keqardhje babës e i kishin pas thanë, herën tjetër djalë ishalla.

Qëkaq. Asni fjalë me e urue për ni jetë t’re që ka ardhë në tokë. Te tanë ulë kryet tuj dalë prej odës, e baba i turpnuem që s’mujti me gju pushkë për me i kallxue te tanëve që i asht shtu ni pushkë n’shpi.

Nana e shkretë m’ka dashtë gjithë, po as ajo kurrë çikë s’ka dashtë me pasë, ki me hekë çika jeme kish pas thanë nën vajin e dhimtve që e kishin dërrmu.

Historia e nanës asht e njejtë si e jemja, veç se nana ish pajtu, e une kurrë s’kam mujtë.

Çka m’kan thanë po ju tham. Nuk jam kanë kurrë n’shkollë e as knim e lexim nuk m’kan msu, e gjithë kam dashtë me dijtë çka kan ato librat e vllaut t’vogël, qysh me dijtë me knue si ai, kurrë s’kam msue, e gjithë kam dashtë.

Kam pasë ba be, që çika jem ka me pasë fatin tjetër prej temit.

Jam rritë tuj m’thanë je dera e huej, m’kanë msu mirë me shujtë, mos me qitë za, me e ngue çdokan e veten me e mytë. Ni ditë m’a vnunë kanën, m’thanë që m’kan dhanë për dikan, m’kan dhanë si ni teshë që ma s’iu vynë e i jepet dikujt tjetër.

Mu kurrkush s’më veti, çka du une, çka du me thanë une, a due me shku a jo.

Jau dhanë ni plum si dhuratë t’funit. Nëse kisha refuzue me shku te ai që shpija ma ka zgjedhë, me t’njejtin plum ai ka mujt mem vra, e gjaku jem ish kanë i hupt. Jeta jeme e pavleftë.

S’e kam njoftë kurrë, s’e kam dijtë kush asht.E friksueme, kam dashtë me kanë n’dhomën tem t’vorfën e t’ftoftë, po jeta jeme kish marrë tjetër kahje, e unë s’kisha ma fuqi me luftue kundër, veç me e pranue ni fat t’mallkuem e t’njetë si t’shoqeve t’mia.Jam derrmu shumë here, po kush zanin s’ma ka ni, kush s’më ka vetë najhere a jam lodhë? A kam nevojë për najçka?

Kam pasë shpesh nevojë me nejtë vetë, me pushue shpirtin e molisun, me flejt ma shumë, e m’i dhanë pak jetë vetit. Nuk e maj men ni ditë veç temen. Gjithçka a kanë për tjertë. Unë jam kanë për tjertë.

Kam dashtë shpeshhere me ngajtë e lirë ledinave t’blerta, me u shtri veç pak e me lujtë sikur ditët e fminisë. Gjithë kam jetue me mallin e qatyne ditëve kur s’kam ditë gja për jetën — hera e vetme kur kam rrnue qysh kam dashtë.

Kam dashtë shum here me folë, me britë, me kajtë, me iu thanë atyne që jam njeri, po kush s’më kish ngu, m’kishin thirrë emna, m’kishin keshë ditë e natë, se qashtu kan ba me ato t’rrallat që kan guxue me britë, që s’kan mujtë me rrnue qashtu.

Jam kanë gjithë dera e huej, pa emën, pa t’drejta, pa za.

S’kam gjetë kurrë dikush me m’kuptue, me m’i fshi lotë e syve, e me m’i shnoshë plagtë e shpirtit. Rrallë kam keshë. M’patën msu se asht mëkat edhe kjo.

Kam pas ba be e rrfe që fati i çikës tem ka me kanë ndryshe. Që çika jem ka me pasë emën, andrra, e t’drejta, njejt si djemt e mi.

Une gati shkova, qatje ku ma nuk ka kthim. Nuk dij shum për atje. A thu a kam me pasë atje emën? A kam me kanë edhe atje ni derë e huej?

Komiteti Antifashist, i Emigrantëve të Çamërisë përshkruan genocidin grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë dhe kërkon që Konferenca e Ministrave të Jashtëm të veprojë për ti dhënë zgjidhje kësaj çështje

Kërkohet zgjidhja e çështjes çame nga Konferenca e Ministrave të Jashtëm të vendeve Aleate

Më 20 dhjetor 1945, Komiteti Antifashist, i Emigrantëve të Çamërisë, i ka shkruar një letër Konferencës së Ministrave të Jashtëm të Vendeve Aleate, ku I kërkohet zgjidhja e çështjes çame bazuar në të gjtiha konventat ndërkombëtarë. Në letrën drejtuar aotoriteteve të huaja,  Komiteti Antifashist, i Emigrantëve të Çamërisë, pasqyron gjendjen shumë të vështirë me të cilën përballeshin emigrantët çamë në Shqipëri në atë kohë por rrugën e vështirë që ata kishin ndjekur për të mbërritur në teriotorin shqiptar.

Komiteti Antifashist, i Emigrantëve të Çamërisë përshkruan genocidin grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë dhe kërkon që Konferenca e Ministrave të Jashtëm të veprojë për ti dhënë zgjidhje kësaj çështje.

Letra
KONFERENCËS SË MINISTRAVE TË JASHTMËM ALEATË

Shkëlqesa!

Ne Komiteti Antifashist i popullatës minoriteteve Shqipëtare në Greqi, të emigruar në Shqipëri për shkak të ndjekjeve dhe masakrave të bëra nga ana e Monarko-Fashistave Grekë në Çamëri, kemi nderin të parashtrojmë para Juve,Skëlqesa,sa vijon:

Për tridhjet e dy vjet rresht,minoriteti shqiptar në Greqi vuajti dhe u shtyp pa mëshirë nga ana e autoriteteve Grekë në fuqi. Ne u torturuam dhe u vramë vazhdimisht për hir të qëllimeve të errëta të njerëzve të Megali-Idhesë Greke. Njerëzit e Athinës me politikën e tyre tentonin me mënyra sistematike për shpërnguljen e popullsisë shqipëtare nga Greqia kundër vullnetit t’onë.-

Më në fund, në kohë kur të gjithë popujt ndodheshin të përleshur për t’i dhënë grushtin e fundit okuptorit gjerman, klikat Monarko-Fashiste Greke në marrëveshje të plotë me njëra-tjetren dhe n’Spir dhe me në krye Gjeneral Napoleon Zevrën, sulmuan krahinat tona duke djegur dhe rënuar gjithë fshatrat t’ona. Këto akte barbarizmi shkaktuan emigrimin e tërë popullsisë shqipëtare të Çamërisë prej Greqije në Shqipëri.

Ne, herë mbas here i kemi kërkuar drejtësi prej Aleatëve t’onë të mëdhenj kundrejt këtyre barbarizmave,por fatkeqësisht gjer më sot, jo vetëm që nuk është marrë ndonjë masë kundra autoriteteve Greke si frymësonjëse dhe organizonjëse e këtyre veprave barbare, por dhe çështja jonë ka mbetur në heshtje, gjë që rëndon shumë mbi kurrisin e popullatës Çame të pafajshme .

Popullata Çame n’emigrim jeton në kandidat më të vështira dhe me gjithë ndihmat e shumta të popullit e Qeverisë Shqipëtare gjëndja e jonë po vështirësohet gjithnje e më tepër.

Kundra Vendimeve të Aleatëve t’onë të mëdhenj në Atllantik, Yalta dhe Potadam, ne u masakruam dhe u dëbuam nga vatrat t’ona nga Neo-fashistët Grekë dhe kundra parimeve të luftës antifashiste,neve vazhdon të na mohohet e drejta e jetesës pranë shtëpive, pasurive e vëndeve t’ona; duke u lënë të braktisur dhe në gjendje të mjeruarshme. Ne e konsiderojmë të mundëshme ndërhyrjen pranë autoriteteve Greke që të marrë fund ky turp./njekomb

Nga Kastriot Kotoni

Në këto ditë kur në qendër janë deputetët dhe parlamenti i Shqipërisë, ndoshta ia vlen të kthehemi pas në kohë dhe të shohim se si ka qenë parlamenti i shqiptarëve, gati një shekull më parë, çfarë diskutohej aty dhe si debatonin deputetët. Më poshtë është një dokument i 27 marsit 1920: “BISEDIMET E KËSHILLIT KOMBËTAR “SENAT” LEGJISLATURË E PARË- Çilja e parë “KËSHILLIT KOMBËTAR” më 27”III”920 ishin anëtarët e këtij parlamenti dhe Këshilli i Naltë. Në fjalën e parë të këtij parlamenti Shqipëria ishte e mirëpërcaktuar në politikën e saj properëndimore, aq kthjellët e me patriotizëm, sa dikush që ka ëndje ta lexojë atë hapje të punimeve e kupton largpamësinë politike të atyre burrave për të ardhmen e kombit shqiptar.

“Të ndershmit Këshilltar të Kombit, Zotnij! Në Kongres të Lushnjës qi u çel më 21 Kallnuer 1920, ishte vendos që Këshilli Kombtar të çelej më 15 të këtij muejit. Jemi shumë fatbardhë qi sot ndodhemi në të parit Parlamentit Kombëtar. Kurrë u çpallë vetqeverimi i Shqipnisë më 28 Nanduer 1912 në Vlonë ishte vendosë mbledhja e nji Senatit, por nuk u mblodh, më 25.X.1918: përsëri në mbledhjen e Durrsit ishte vendos mbledhja e një Senatit të fortë, por edhe ky nuk u mblodh. Prandaj jeta e Parlamentare e Shqipnisë, fillon me Zotninë tuej. Kombi Shqiptar, këtë rradhë e rrëfeu plotësisht që kishte arrirë në një shkallë përparimi e qytetërimi ma shumë të naltë nga ajo qi kujtojshin ata që nuk e njifshin mirë Shqipninën. Kongresi i Lushnjës me veprat e tija patriotike e çpalli se, ideali Kombëtar asht bashkimi e jo nji lojë për persona. Qëllimi Kombëtar, asht indipendenca e plotë dhe mprojtja e Atdheut.

Me fqinjt t’anë Jugosllavët e Grekët, kemi dëshirë të plotë me rrojtë në armoni miqsore. Kemi shpresë të madhe se, edhe fqinjt t’anë kanë me i njoft të drejtat t’ona etnike e jetike. Shpresojmë se Italia tue e marrë para syesh vullnetin e përbashkët të Kombit Shqiptar do të ndryshojë politikën që ka pasun deri tash mbi çashtjen Shqiptare dhe do të bëhet edhe ajo anëtarja e indipendencës dhe integritetit të plotë të Shqipnisë, dhe kështu së bashku dhe Ingliterra e Franca që janë rrëfyer gjithmonë mbrojtës për lirinë e popujve të vogël, kanë me qenë mirdashës për çashtjen t’onë Kombëtare.

Në këtë çast istorik e shohim si nji detyrë të nderit të kutojmë me falenderime të posaçme ndërmjetësinë njerëzore dhe drejtësore qi po ban i Nalti dhe I Shkëlqyeri Presidenti i Sh.B t’Amerikës Zoti Willson tue përfaqësuar kombin e math t’Amerikës, këjo mirësie nuk ashtë për t’u harrue kurrë nga ana Kombit Shqiptar, jemi fare të sigurtë qi kombi i naltë i Amerikës që ka shpallë parimet e njerëzimit e të Drejtësisës edhe të tanë kërkimet e drejta Kombtare t’ona do të jetë një ndihmës i fortë. Përpara gjith njerëzimit të qytetnuem, Shqipnia paraqitet në kët lutje: Drejtësi kërkojmë dhe e drejta do të na epet.” Ky parlament i viteve 1920 siç dihet u ndesh me poltikën dhe diplomacinë në mbrojtje të Shkodrës në Veri të Shqipërisë e të Gjirokastrës në Jug, po edhe në polemikë me Italinë për çështjen e Vlorës.

Ky parlament me fajlimet e shkëlqyera të Hil Mosit e Sejfi Vllamasit e Qazim Koculit u kërkoi llogari Ministrit të Jashtëm e Kryeministrit të kohës, se si përfaqësohej çështja shqiptare në Konferencën e Paqes. Moment prekës është fjalimi i Senatorit të Vlorës z. Spiro Koleka, i cili në fjalën e tij hyrëse shprehet tejet i hidhëruar që dy pjesë të Shqipërisë Kosova e Çamëria nuk përfaqësohen në kët Këshillën Kombëtare e dëshiron që ky hidhërim të shfaqet prej të gjithëve e të mbahet proces-verbal. Për një lutje të Osman Balit të cilën e kish shkruar në gjuhën turke parlamenti ja përcolli sekretarisë e cila duhet ta përkthente në gjuhën shqipe e më pas ta merrte në shqyrtim. Po në sa e sa fjalime u morën masa për gjendjen e rendit publik dhe drejtësisë të mbajtura nga ky parlament.

Shtroheshin probleme të tilla se nuk kishte shkolla e specialistë për xhandamëri apo drejtësia duhej të aplikonte ligje perëndimore e sa më parë të vinin specialistë nga Amerika edhe Evropa për organizimin e sistemit gjyqësor. Kjo rendje për ta parë foltoren parlamentit si një organizëm ligjbërës është ku e ku sa vite larg nga termi që përdoret sot “ligjvënës”. Ti kërkoje llogari Ministrit të Financave nuk ishte kollaj e ky fenomen u zgjidh duke i dhënë status Këshillit Kombëtar e më pas morën rrugë taksat për bagëtinë në veri të vendit e taksa për kripën e gjithashtu taksat për alkoolin që vinte nga jashtë.

I takoi këtij parlamenti që të kërkonte llogari nëpërmjet fjalimit të Fazlli Frashërit për “Kastoldin”, të ashtuquajturin Komisioner të Lartë, i cili bënte një politikë antishqiptare në Shkodër, Durrës e Vlorë, pa marrë mandatin nga parlamenti shqiptar. Aq i rëndësishëm u bë ky parlament në themelet e shtetit shqiptar, sa autorizoi Qeverinë të negocionte për një borxh financiar me ndërmjetësinë e shqiptarëve të Amerikës. Fakti që ky parlament reagoi me një zë ndaj veprimeve propaganduese të një përfaqësuesi të lartë të xhonturqve me emrin Vebi, duke thirrur në interpelancë Ministrin e Jashtëm dhe atë të Brendshëm, se a kishin dijeni ata për arrdhjen e këtij politikani dhe pse nuk e kishin ndaluar qysh kur shkeli këmba e tij në Shqipëri.

Në këtë parlament lexohen me emocion të lartë letrat e Z. Turtulli dhe Imzot Bumçi, të cilët kishin përfaqësuar çështjen shqiptare në parlamentin anglez me fakte e argumenta të vërteta e me dokumenta të pakontestueshme përkundrejt të gjitha shpifjeve të armiqve të çështjes shqiptare. Shkruhet në origjinal emri i AHMED BEJ ZOGU, por është fjalimi i tij shumë sinjifikativ. Zogu ndër të tjera merr fjalën, kur thotë se qeverija kurdoherë është e popullit edhe do të punojë mbas dëshirës së tij, sepse qeverija sot nuk ka një xhandarmëri të organizuar e të gjithë shpresën e vetë e ka në popull.

Krijimi i ministrive të Tregtisë dhe të Bujqësisë është një nga diskutimet më me vlerë të këtij parlamenti. Palët ndahen mes dy opinioneve për organizimin e ministrive të bujqësisë dhe asaj të tregtisë. Z. Arqemandriti e quan të parakohshme krijimin e këtyre ministrive, sepse nuk kemi buxhet dhe na duhen njerëz të shkolluar. Po ashtu edhe Ramiz Daci nuk e shikon të arsyeshme ngritjen e këtyre ministrive. Por Kol Thaçi, përfaqësues i Shkodrës dhe Sejfi Vllamasi janë të mendimit për krijimin e këtyre ministrive si baza ekonomike e Shqipërisë. Është detyrë parësore e duke marrë si model zhvillimin e bujqësisë në Greqi, e cila siç del nga diskutimet ishte organizuar nga specialistët e huaj me përvojë perëndimore. Këtij parlamenti i ra barra për tu marrë me refugjatët shqiptarë dhe popullsinë e krahinës së Dibrës të shpërngulur në Shqipërinë e Mesme.

Problemi i një shkolle shqiptare janë nga diskutimet më të vyera të Hil Mosit. E do të gjente një hapësirë kohore në këtë parlament me halle shumë edhe diskutimi për një vëmendje më të madhe për familjet e njërëzve të shquar të këtij kombi. Ja si shprehen ata në rastin e dhënies së pensionit për familjen e Ismail Qemalit. Z. Beqir Rusi thotë se: “Populli shqiptar nuk duhet të harrojë mirësitë që i ka bërë z. Ismail Qemali, bej Vlora, kombit i cili ka qenë i vetmi që u hodh ndër rreziqe për të realizuar qëllimin kombëtar me ngritjen e flamurit dhe shpalli Shqipërinë e Pavarur.

Duke i pas vlejtur kombit ky njeri kaq shumë sot është turp për këtë komb që fëmija i tij të mbetet rrugëve pa asnjë lloj ndihme. Qeverija thotë që i kemi caktue një pension prej 200 Lt në muaj e kjo ndihmë nuk shkoj shumë kohë edhe ju dhanë 2500 Lt. Me hidhërim të madh ju them se njëri nga djemtë e tij Z. Mahmud Bej ka vdekur në Itali dhe fëmijët e tij kanë mbetur rrugëve e si mundet të durohet kjo?

Ai pyet për fëmijët e dëshmorit Themistokli Gërmenjit, çfarë masash janë marrë nga ana e qeverisë për ushqimin e tyre, si këta thotë ka edhe shumë të tjerë që i duhet siguruar një jetesë normale. Z. Irfan Bej Ohri shprehet se qeverija duhet të krijojë një arkë pensioni për të mirën e fëmijëve të atyre nënpunësve dhe oficerëve dhe ushtarëve të cilët janë vrarë ndër luftra për shpëtimin e atdheut”. Interes të veçantë tregon parlamenti kur kryetari Xhemal Naipi hap bisedimet për çështjen e Avni Rustemit nëse duhet të dërgohet një letër lutjeje faljeje nga ana e parlamentit shqiptar në drejtim të parlamentit të Francës. Në përfundim të diskutimit u pa e udhës që kjo detyrë t’i caktohej qeverisë.

Një listë prej 11 emrash të komunistëve që udhëhoqën diktaturën, është nxjerrë nga arkivat sekrete britanike. Gjithçka lidhet me të shkuarën e tyre kriminale, derisa morën pushtetin më 1945. Dokumentet e arkivit britanik befasojnë me biografinë e detajuar mbi studimet, veprimtarinë, karrierën e udhëheqësve shqiptarë të pasluftës.

Në krye të kësaj liste janë emrat: Enver Hoxha, Myslim Peza, Baba Faja Martaneshi, Bedri Spahiu, Kosta Boshnjaku, Omer Nishani, Mehmet Shehu, Sejfulla Malëshova dhe Manol Konomi. Dokumentet britanike nuk kursejnë asgjë nga biografia e tyre, ndërsa faktet e panjohura për publikun shqiptar rrëfejnë arsyet pse diktatura u shndërrua në një model të krimeve.
Për Enver Hoxhën dokumenti shkruan se “ai u përpoq të mbaronte studimet e larta në Belgjikë, por ndërsa nuk dha provimet për tre vjet me radhë, Ministria e Arsimit i preu bursën, e si rrjedhojë ai filloi të merrej me propagandën komuniste, veçanërisht në vitin 1939 dhe 1940”. Hoxha, sipas tyre, u përfshi në bllokun antiitalian vetëm pasi Rusia u përfshi në luftë.

“Kjo sjellje nga ana e tij ndaj demokracive perëndimore ishte identike me qëndrimin e eksponentëve të tjerë komunistë, si Koço Tashko, Kostandin Boshnjaku etj. Propaganda antibritanike dhe antiamerikane ndër qarqet komuniste nuk e shfaqnin hapur armiqësinë e tyre ndaj demokracive perëndimore, ndërsa të rinjtë e shfaqnin hapur qëndrimin e tyre të palëkundur ndaj Britanisë së Madhe dhe Shteteve të Bashkuara.

Nuk donte shumë mend të shihje se Enver Hoxha ishte një komunist i klasit të parë, i ushqyer siç duhet me teorinë marksiste-leniniste”.

Këto dëshmi janë shkruar në kohë reale me ngjarjet e fundluftës për ata që ishin në pushtet atë moment në Shqipëri. Në këtë duhet marrë parasysh që shpesh përdoret termi “sot”. Në atë kohë, sipas vëzhgimit të treguar në dokumente, thuhet se në Shqipëri ekzistonin grupe të ndryshme komuniste te cilat ishin në kontradiktë me njëra-tjetrën dhe si rrjedhojë ishin të shpërqendruara, ndërsa Enveri këmbëngulte në bashkimin e tyre, për të formuar Partinë Komuniste Shqiptare.

Një tjetër eksponent me rëndësi, të arkivuar nga britanikët ishte dhe Baba Faja Martaneshi, I lindur në vitin 1900 në fshatin Luz të Kavajës, ka qenë shërbëtor në Teqenë e Elbasanit, ku u bë bektashi dhe më vonë u bë dervish. Për këtë profil komentohet se ishte mjaft me fat që u bë Baba i Teqes së Martaneshit, ku u rekrutua në komunizëm nga Mustafa Gjinishi pas pushtimit italian të Shqipërisë. Në dokumente shënohet se ndonëse Baba Faja Martaneshi nuk ishte përgjegjës për ndonjë krim të veçantë, është përgjegjës për të gjitha vrasjet dhe veprimet kriminale të kryera në rajonin e tij nga ndjekësit e tij dhe në emër të tij. Dëshmohet një rast nga britanikët se djegia e Teqesë së Martaneshit dhe fshatit nuk i bëri përshtypje Baba Fajës, megjithëse ishte shkaku i drejtpërdrejtë i atij shkatërrimi. Më tej këto dokumente flasin për karakterin dhe bëmat e tjera të tij.

Një tjetër emër, mjaft popullor dhe një njeri i rëndësishëm në partisë komuniste, shënohet Bedri Spahiu, i cili u lind në Gjirokastër në vitin 1909 dhe i cili i përfundoi studimet e tij në Shkollën Ushtarake të Tiranës. Ka shërbyer në Ushtrinë shqiptare si toger i dytë.

“Në vitin 1936 u përjashtua nga shkolla si komunist. Në vitin 1939 u bë fashist i orëve të para, duke qenë nga të parët që veshi këmishën e zezë dhe emblemën fashiste”. Italianët i dhanë një punë si punëtor në Agjencinë e Transportit Automobilistik të Gjirokastrës. Më vonë u bë oficer në Milici, që ishte një lloj xhandarmërie që i ishte bashkangjitur Partisë Fashiste, ku ai ishte shumë aktiv në rekrutimin e anëtarëve për atë strukturë. Në vitin 1943, duke parë se fashizmit po i vinte fundi, ai u bë sërish komunist dhe doli në mal. Në fakt, edhe të tjerët që më vonë u rreshtuan në Qeverinë e Hoxhës e urdhëruan krimet, kanë pasur të njëjtën taktikë sjellje politike, duke ndryshuar sipas interesave frontet. Britanikët thonë se Spahiu u bë i njohur për krimet që kreu ndaj kundërshtarëve të tij.

Pak i njohur, por që letrat britanike e rendisin në emrat që ka një histori të gjatë me përqafimin e komunizmit, është Kosta Boshnjaku, “një nga eksponentët e partisë komuniste dhe për momentin drejtori i Bankës së Shtetit”. Kuptojmë për “momentin” pasi këto dëshmi janë shkruar më 1945 sapo u vendos pushteti. Thuhet se Boshnjaku e ka vizituar Rusinë përpara vitit 1914. Pas revolucionit komunist në Rusi ai u kthye atje për t’u bërë anëtar i regjistruar i Partisë Komuniste. Në vitin 1921 kthehet në Shqipëri, por një vit më vonë së bashku me Omer Nishanin shkon në Moskë për një mision misterioz. Ende konsiderohet mister nga arkivat sekrete britanike se si Boshnjaku ia doli të caktohet ambasador fuqiplotë në Sofje, ku shkoi së bashku me agjentin rus. “Gjithsesi, lëvizjet e tij vëzhgoheshin nga afër nga agjentët e Shërbimit britanik të inteligjencës”, thuhet në letra.

“Omer Nishani, i lindur në Gjirokastër në vitin 1985, nuk pati kohë të përfundonte studimet e tij për mjekësi në Kostandinopojë, për shkak të luftërave ballkanike”, shkruajnë dokumentet për këtë personazh. Në biografinë e tij shënohet se në vitin 1922 shkoi në Moskë i udhëhequr nga shoku i tij, Kosta Boshnjaku. Atje kërkuan nga Komiterni para dhe ndihma të tjera për të krijuar një organizatë komuniste në Shqipëri. U kthyen në Shqipëri të shoqëruar nga një agjent i Komiternit, i cili ishte përgjegjës për lëvizjen komuniste në Ballkan.

Sigurisht që më mizori në këtë listë dhe me një të shkuar kriminale, arkivat britanike e paraqesin Mehmet Shehu. I lindur në fshatin Corush të Mallakastrës, ai është i biri i Ismail Shehut dhe i nipi i Sheh Aliut, që njihen si dy eksponentë të rëndësishëm të rebelimit të viteve 1914-1915, të udhëhequr nga Haxhi Qamili kundër qeverisë shqiptare të asaj kohe.

Sheh Aliu, që në vetvete ishte një krijesë e egër dhe e paskrupullt, ka vrarë Hajredin Fratarin dhe Ismail Klosin, që ishin nacionalistët e njohur të provincës së Mallakastrës. Mehmet Shehu la përgjysmë shkollën e tij ushtarake dhe shkoi në Spanjë së bashku me shokun e tij Hulusi Spahiun. Atje u bënë pjesë e ushtrinë komuniste spanjolle. Dokumentet britanike shkruajnë se u stërvitën në kryerjen e torturave dhe vrasjeve.

Emër që nuk arriti të potenconte pushtetin në diktaturë pavarësisht një komunist idealist, Sejfulla Malëshova, renditet në listën e zezë të britanikëve. I lindur në Malëshovë të Përmetit në vitin 1889, ka ndjekur leksionet e universitetit në Romë me bursë italiane, por nuk i përfundoi studimet e tij. Kur Imzot Fan Noli u bë president i Qeverisë revolucionare në vitin 1924, Sejfulla Malëshova u caktua sekretar i përgjithshëm i kryeministrit. Së bashku me Omer Niashanin dhe Kosta Boshnjakun ishin bashkëpunëtorët më të ngushtë të Fan Nolit. Kjo Qeveri revolucionare ishte një nga të parat që pati lidhje diplomatike me Rusinë Sovjetike, madje më parë se Britania e Madhe, Franca dhe shtetet ballkanike.

Emri më popullor, Myslym Peza, u lindur në Pezë, zonë në Shqipërinë e Mesme, është një fshatar i thjeshtë dhe analfabet, aq sa edhe sot ai në vend të firmës vendos gishtin. Kur ka qenë i ri ka kryer disa krime ordinere në fshatin e tij. Dokumentet britanikë shkruajnë se më vonë, në vitin 1927, Peza ka vrarë Osman Balin dhe si rrjedhojë u detyrua të largohej nga Shqipëria. Ai u dënua me vdekje nga Gjykata e Tiranës, kur ishte në Jugosllavi e ku strehohej nga familja e njohur Lleshi. Pas pushtimit italian të Shqipërisë, kthehet dhe në vitin 1940 vret në Pogradec ish prefektin e Dibrës, Neki Starovën. Siç shihet, krimet e këtij “udhëheqësi” komunist vazhdojnë dhe më tej.

Kjo është hera e parë që nga arkivat britanike historia lexohet në dëshmi dhe të shkuarën, për të perceptuar ndoshta edhe sot situatën politike./njekomb