Histori

Vanga u vendos në Petrich të Bullgarisë në vitet 1930, ku parashikoi fillimin e Luftës së Dytë Botërore. Fama e saj u përhap shumë shpejt në të gjithë Bullgarinë, dhe një ditë ajo u vizitua prej Mbretit Boris III. Vanga paralajmëroi mbretin kundër pjesëmarrjes së Bullgarisë në luftë. Politikanët bullgarë nuk e dëgjuan: vendi iu bashkua Hitlerit dhe u gjend mes të humburve. Ishte vetëm patronazhi i pasluftës nga BRSS që shpëtoi Bullgarinë prej shpërbërjes territoriale.

Politikanët bullgarë, që vizitonin Vangan, e përhapën lajmin për profecitë e saj tek homologët në vende të tjerë. Si rezultat, Vanga u bë e njohur në gjithë botën. Lista e ngjarjeve që ajo parashikoi me kaq shumë saktësi është vërtetë mbresëlënëse.

Mbreti Boris III e vizitoi sërish në vitin 1942 dhe 1943. Gruaja e verbër i tha mbretit se ai do të vdiste në 28 gusht 1943. Në shkurt 1943 ajo i tha mbretit se mund të shihte një flamur të kuq mbi pallatin e tij. Parashikimet e saj u vërtetuan. Mbreti Boris III vdiq në 28 gusht dhe flamuri i kuq u ngrit mbi Sofje në 1944. Bullgaria u bë vend socialist.

Në Bullgarinë socialiste, ku Vanga kaloi pjesën më të madhe të jetës, njerëzit i trajtonin negativisht mistikët. Komunistët besonin se vanga po përhapte bestytni, duke i shpërqëndruar njerëzit nga ndërtimi i kapitalizmit. Në vjeshtën e vitit 1952, profetia u gjend në telash të madh kur parashikoi që Stalini do të shkonte në botën e përtejme. Vanga u burgos, por jo për shumë gjatë.

Profecia u realizua – gjenerali sovjetik vdiq vërtetë. Vdekja e Stalinit nuk e shpëtoi profeten nga persekutimi politik. Fakti që Vanga ishte lindur në Maqedoni (Jugosllavi) nuk u shkonte për shtat shërbimeve të fshehtë bullgarë. Bullgaria kishte marrëdhënie shumë të tensionuara me Jugosllavinë e Josif Titos, gjë që i dha shërbimit të fshehtë bullgar një arsye të besonte se profetja ishte agjente e fqinjit perëndimor.

Në vitet 1970, shërbimi i fshehtë i Bullgarisë vazhdoi të mbledhë materiale kompromentuese kundër Vangas. Një herë ata i kërkuan shtëpinë dhe gjetën 90 mijë leva, që ishte një sasi e madhe parash për një vend socialist. Vanga nuk u burgos, por në raporte u përshkrua si një grua me zhvillim të vonuar.

Në vend kishte zyrtarë të lartë që e mbronin Vangan. Shumëkush në Bullgari e mban mend ende historinë, kur një zyrtar i lartë humbi cantën me dokumenta të rëndësishme. Policia dhe shërbimi i fshehtë nuk mund ta gjente, kështu që kërkuan ndihmën e Vangas. Canta u gjet, dhe profetia u shpërblye me një letër mirënjohjeje.

Në përgjithësi mund të thuhet se autoritetet në Bullgarinë socialiste e trajtonin Vangan në mënyra të ndryshme. Nga njëra anë, ideologjia komuniste i bënte autoritetet të luftonin kundër “shtrigës”. Nga ana tjetër, elita vendase kuptoi se mund të përfitonin nga Vanga. Shërbimi i fshehtë nisi të kontrollojë vizitorët e saj dhe të marrë 10 leva nga bullgarët dhe 50 dollarë nga të huajt që e vizitonin. Ekonoistët përllogaritën se Vanga i solli 9 milionë leva thesarit bullgar.

Në vitin 1967, Vanga u punësua për një pozicion joekzistues si “zyrtare e shtetit”. Jeta e saj mori kthesë të fortë falë përpjekjeve të bijës së udhëheqësit të atëhershëm, Todor Zhivkov, Ludmilla Zhivkova. Ludmilla ishte e interesuar në mësimet ezoterike dhe e vizitoi shumë herë profeten. Ludmilla gëzonte shumë popullaritet në vend. Ajo zhvilloi një marrëdhënie shumë miqësore me Vangan.

Në fillim të 1979 Vanga tha se Ludmilla Zhivkova do të vdiste në një aksident rrugor. Shërbimet speciale u përpoqën ta shmangin tragjedinë, por nuk ndihmuan. Zhivkova i mbijetoi një aksidenti rrugor dhe pastaj vdiq dy vjet më vonë.

në vitin 1987, kur Todor Zhivkovi ende udhëhiqte vendin, Vanga parashikoi ndryshime të mëdha për vendin. Ajo tha se shumë shpejt Bullgaria do të kishte një tjetër udhëhqës, një shkencëtar të njohur, i cili nuk do të ishte mbështetës i doktrinës së Leninit. Në vitin 1992, filozofi bullgar Zhelev erdhi në pushtet. Regjimi socialist në Bullgari u shemb, dhe vendi vazhdoi të ndjekë standartet e BE dhe NATO-s.

Vanga parashikonte ngjarje të mëdha politike në të gjithë botën. Ajo parashikoi inkursionin e trupave ruse në Cekosllovaki, vrasjet e Kenedit, kryeministrave indianë Indira dhe Rajiv Gandi, rënien e diktaturës së Somozas në Nikaragua dhe shumë ngjarje të tjera historike.

Sot, shumë rusë pyesin nëse profecitë e Vangas për Rusinë do të realizohen. Në vitin 1979, gjatë takimit me shkrimtarin Sidorov, Vanga tha: “Gjithcka do të ngrijë si në akull, vetëm një do të mbetet i paprekur – lavdia e Vladimirt, lavdia e Rusisë. Shumë do të jenë viktima. Asnjë nuk mund ta ndalë Rusinë. Gjithcka do të hiqet nga rruga e saj dhe ajo jo vetëm do të qëndrojë, por do të bëhet zot i botës”.

Para se të vdiste në vitin 1996, Vanga parashikoi sërish të ardhme të lavdishme për Rusinë. Sipas saj, Rusia do të bëhej superfuqia e vetme e botës. Specialistët përllogarisnin se 68% e profecive të saj janë realizuar. Ne vetëm mund të presim për të tjerat./bota.al

Jo vetëm gra të vuajtura e që ankohen për burrat e tyre se nuk i lënë të shohin fëmijët pas ndarjes.

Prej 6 muajsh një baba nga Vlora nuk mund të shohë djalin e tij pasi ish-bashkëshortja nuk e lejon. Amanti Shakaj inxhinier nga Vlora i është drejtuar emisionit “Me Zemër të Hapur” në News24 për të sjellë historinë e tij dhe për të kërkuar një zgjidhje.

Sipas tij ish bashkëshortja nuk e lejon të shohë të birin edhe pse ky i fundit paguan detyrimet e caktuara nga gjykata pas divorcit. Sapo ka nisur të flas,babai ka shpërthyer në ngashërima, duke folur mes lotësh se e ka marrë malli për të birin 8 vjeç.

E pikërisht 8 vjet më parë Amanti kurorëzoi dashurinë e tij në martesë me ish- bashkëshorten. Por mosmarrëveshjet e shumta sollën divorcin në 2017. Amanti thotë se ish-gruaja i refuzon të drejtën e takimit me të birin duke i thënë se nuk është djali i tij.

Babai i dëshpëruar i është drejtuar Zyrës Përmbarimore të Vlorës, ka bërë kërkesë për të takuar djalin pasi ai është një pagues i rregullt i pensionit ushqimor. Aktualisht Amanti thotë se ish-bashkëshortja është larguar nga qyteti i Vlorës dhe është zhvendosur në Tiranë, por nuk ka arritur të komunikojë me të pasi ajo e refuzon t’i përgjigjet.

“Nuk mund ta marr dot djalin në shtëpinë time (qan). Jemi njohur në vitin 2007, sa isha kthyer nga Italia. Para njohjes kam jetuar 2 vite e gjysmë në Itali. Jemi njohur në plazh, pastaj lindi dashuria. Ishte dashuri me shikim të parë. Me thënë të drejtën ishte pak me nxitim sepse familja e saj ishte familje nga këto tradicionalet që duan t’i bëjnë gjërat shpejt e shpejt. Kisha presione nga familja e vajzës që gjërat të bëheshin shpejt e shpejt. Në fillim kemi pasur pak probleme ekonomike si gjithë çiftet e reja. Më vonë unë emigrova, edhe në vendet e Afrikës që familjes të mos i mungonte asgjë. Ish-bashkëshortja ka mbaruar ekonomikun, ka qenë në drejtorinë e Tatimeve të Vlorës. Unë jetoj me nënën sepse babai më ka vdekur herët. Kam dhe dy motra të martuara që jetojnë jashtë shtetit. Por dhe nëna ime ka jetuar në atë kohë që ishim bashkë në Itali dhe nuk kishim një person të tretë që të hynte në mes. Nuk kemi pasur probleme. Kur u lidhëm ishte pa punë e kur u fejuam, problemet erdhën pasi zonja filloi punë në Drejtorinë e Tatimeve në gusht të 2015. E mbante telefonin me kod, që do të thoshte se kishte sekrete. Arriti që s’po pyeste më. Bënte çfarë i thoshte koka asaj. Lëvizte nga puna dhe nuk më thoshte ku do vente. A nuk duhet ta dijë burri ku është gruaja?”, tha Amanti.

Ai ka shpjeguar më tej problemet me bashkëshorten dhe dyshimet e tij për një lidhje tjetër.
“Unë e kuptova që zonja kishte një lidhje tjetër. Unë mora tabulatet telefonike dhe me anë të tyre u vërtetua gjithçka. E kisha nuhatur por nuk i kisha rënë në sy. Komunikimi im ka qenë aq i duruar, s’ka vlonjat që mund të marrë me përkëdheli por unë i kam thënë që nëse do të ndahesh thuaj dhe gjithçka mbaron, fëmija është i përbashkët.

Më ka thënë në një moment që po kam dalë me një person por kam dalë veç për kafe”, tregoi ai.
Megjithatë ai tha se problemet mes tyre kanë mbaruar se tani kërkon të shohë vetëm të birin, pasi ish-gruaja po ia largon dhe për më tepër justifikohet duke thënë se djali 8-vjeçar nuk do të rrijë me të atin.

“Edhe kur e kam takuar para 6 muajsh, djali rrinte me frikë dhe shikonte gjithë kohën të ëmën që rrinte si xhandar. Unë dua vetëm të shoh tim bir. I kam rrobat që i kam blerë ende në dollap, dua t’ia jap. Dua të rri me të”, tha i ati.
Në emision janë publikuar edhe derdhjet që Amanti kishte bërë për të birin çdo muaj rregullisht.

Jo vetëm gra të vuajtura e që ankohen për burrat e tyre se nuk i lënë të shohin fëmijët pas ndarjes.

Prej 6 muajsh një baba nga Vlora nuk mund të shohë djalin e tij pasi ish-bashkëshortja nuk e lejon. Amanti Shakaj inxhinier nga Vlora i është drejtuar emisionit “Me Zemër të Hapur” në News24 për të sjellë historinë e tij dhe për të kërkuar një zgjidhje.

Sipas tij ish bashkëshortja nuk e lejon të shohë të birin edhe pse ky i fundit paguan detyrimet e caktuara nga gjykata pas divorcit. Sapo ka nisur të flas,babai ka shpërthyer në ngashërima, duke folur mes lotësh se e ka marrë malli për të birin 8 vjeç.

E pikërisht 8 vjet më parë Amanti kurorëzoi dashurinë e tij në martesë me ish- bashkëshorten. Por mosmarrëveshjet e shumta sollën divorcin në 2017. Amanti thotë se ish-gruaja i refuzon të drejtën e takimit me të birin duke i thënë se nuk është djali i tij.

Babai i dëshpëruar i është drejtuar Zyrës Përmbarimore të Vlorës, ka bërë kërkesë për të takuar djalin pasi ai është një pagues i rregullt i pensionit ushqimor. Aktualisht Amanti thotë se ish-bashkëshortja është larguar nga qyteti i Vlorës dhe është zhvendosur në Tiranë, por nuk ka arritur të komunikojë me të pasi ajo e refuzon t’i përgjigjet.

“Nuk mund ta marr dot djalin në shtëpinë time (qan). Jemi njohur në vitin 2007, sa isha kthyer nga Italia. Para njohjes kam jetuar 2 vite e gjysmë në Itali. Jemi njohur në plazh, pastaj lindi dashuria. Ishte dashuri me shikim të parë. Me thënë të drejtën ishte pak me nxitim sepse familja e saj ishte familje nga këto tradicionalet që duan t’i bëjnë gjërat shpejt e shpejt. Kisha presione nga familja e vajzës që gjërat të bëheshin shpejt e shpejt. Në fillim kemi pasur pak probleme ekonomike si gjithë çiftet e reja. Më vonë unë emigrova, edhe në vendet e Afrikës që familjes të mos i mungonte asgjë. Ish-bashkëshortja ka mbaruar ekonomikun, ka qenë në drejtorinë e Tatimeve të Vlorës. Unë jetoj me nënën sepse babai më ka vdekur herët. Kam dhe dy motra të martuara që jetojnë jashtë shtetit. Por dhe nëna ime ka jetuar në atë kohë që ishim bashkë në Itali dhe nuk kishim një person të tretë që të hynte në mes. Nuk kemi pasur probleme. Kur u lidhëm ishte pa punë e kur u fejuam, problemet erdhën pasi zonja filloi punë në Drejtorinë e Tatimeve në gusht të 2015. E mbante telefonin me kod, që do të thoshte se kishte sekrete. Arriti që s’po pyeste më. Bënte çfarë i thoshte koka asaj. Lëvizte nga puna dhe nuk më thoshte ku do vente. A nuk duhet ta dijë burri ku është gruaja?”, tha Amanti.

Ai ka shpjeguar më tej problemet me bashkëshorten dhe dyshimet e tij për një lidhje tjetër.
“Unë e kuptova që zonja kishte një lidhje tjetër. Unë mora tabulatet telefonike dhe me anë të tyre u vërtetua gjithçka. E kisha nuhatur por nuk i kisha rënë në sy. Komunikimi im ka qenë aq i duruar, s’ka vlonjat që mund të marrë me përkëdheli por unë i kam thënë që nëse do të ndahesh thuaj dhe gjithçka mbaron, fëmija është i përbashkët.

Më ka thënë në një moment që po kam dalë me një person por kam dalë veç për kafe”, tregoi ai.
Megjithatë ai tha se problemet mes tyre kanë mbaruar se tani kërkon të shohë vetëm të birin, pasi ish-gruaja po ia largon dhe për më tepër justifikohet duke thënë se djali 8-vjeçar nuk do të rrijë me të atin.

“Edhe kur e kam takuar para 6 muajsh, djali rrinte me frikë dhe shikonte gjithë kohën të ëmën që rrinte si xhandar. Unë dua vetëm të shoh tim bir. I kam rrobat që i kam blerë ende në dollap, dua t’ia jap. Dua të rri me të”, tha i ati.
Në emision janë publikuar edhe derdhjet që Amanti kishte bërë për të birin çdo muaj rregullisht.

Historia, së paku prej kohës së grekëve, është shkruar prej fitimtarëve. Mund të thuhet se vetëm krejt së fundi e ashtuquajtura «histori nga poshtë» ka nisur të sfidojë rrëfimet me histori alternative të «humbësve», të atyre njerëzve dhe vendeve që e kishin të shkruar të mos përmendeshin.

Një arkiv i pasur, i lënë në harresë, i jetës së njerëzve të atyre që zakonisht janë humbur në histori, nuk ishte vënë në pah si rezultat i kësaj.

Por çfarë zihet në mes të gjithë kësaj hallakatjeje, diplomatëve, spiunëve, ushtarëve, priftërinjve e përkthyes, që veprojnë si ndërmjetës në drama të mëdha historike të një epoke si ajo e renesancës? Këta njerëz janë çelësi i historisë.

Ata shpeshherë përmenden aty-këtu dhe harrohen papritmas, zërat e tyre humbin në shkretëtirë a në dokumente të shkruara të lënë anash apo në shkrime të koduara në një larushi të pasur gjuhësh.

Në «Agents of Empire» («Agjentë Perandorie», v.j.), Noel Malcolmi ka nxjerrë në pah një element të mrekullueshëm të kombinimit të rrëfimeve të fundit të shekullit të gjashtëmbëdhjetë të triumfuesve dhe humbësve të Evropës me ato të ndërmjetësuesve të saj, në formën e kalorësve, piratëve dhe spiunëve, që nuk janë shkruar prej perspektivës metropolitane të Romës, Sevillës ose madje Londrës, por prej këndvështrimit të Shqipërisë dhe bregdetit Adriatik, që shtrihet në pjesën jugore nga Kroacia deri në Greqinë moderne.

Mund të mos ta mbushë syrin Shqipëria si vend prej të cilit të shkruash një rrëfim të Mesdheut, ama, siç argumenton Malcolm në këtë vepër mjeshtërore, është kufiri i harruar aty ku takohen Lindja e Perëndimi, myslimanët e të krishterët, italianët e turqit, aty ku u përplasën, e ku nganjëherë luftuan, por më shpesh u munduan të binin në një gojë.

Shqipëria ishte një kufi poroz ku religjioni – prej katolicizmit e protestantizmit e deri në islamizëm e judaizëm – formësoi jetën e njerëzve, por jo me domosdoshmëri të përcaktonte mënyrën e jetesës, dhe ku prosperiteti ose mbijetesa elementare nënkuptonte ndryshimin e vazhdueshëm të aleancave politike, fetare e tregtare që të përmbusheshin nevojat e një bote të sunduar një ditë prej venedikasve e ditën tjetër prej osmanëve.

Duke i bashkuar të gjitha këto qëndrime, Malcolmi i shkon deri në fund jetës së dy familjeve të lidhura shqiptare, Brunëve dhe Brutëve. Rrëfimi i tij nis në qytetin që laget prej Adriatikut, Ulqin në Malin e Zi modern, që në shekullin e gjashtëmbëdhjetë ishte një prej kufijve të fundit të territorit venedikas që kufizohej me Perandorinë Osmane, dhe seli e tregtarit, diplomatit dhe «ndërmjetësuesit dallaveraxhi», Antonio Bruti.

Lindur më 1518, Bruti kishte krijuar lidhje me botën e «ndërlidhjeve ndërkufitare, ku besimi në persona me lehtësi do të mund të shndërrohej në armiqësi zyrtare», duke vepruar si ndërmjetësues ndërmjet Venedikut dhe Stambollit, duke mbikëqyrur tregtinë vitale të drithërave dhe duke manipuluar një rrjet të ndërlikuar të lidhjeve e aleancave personale osmane-krishtere, që nuk kishin kurrfarë kuptimi kur vinte puna te ndasitë ndërmjet dy kulturave që tradicionalisht karakterizonin njohjen tonë për rilindjen.

Duke shpërblyer besnikërinë dhe arritjet e tij, Dogji i Venedikut e shpalli Brutin kalorës të Urdhrit të Shën Markut më 1559. Ama nuk ishte i vetmi anëtar i klanit që po përfitonte prej një bote jostabile. Edhe anëtarët e tjerë të fisit do të shëtisnin anembanë Italisë, Ballkanin dhe ishujt osmanë gjatë dyzetë viteve në kërkim të përfitimit tregtar, zellit fetar dhe preferencave politike që do t’u sillnin atyre ndikim të madh, që shpeshherë u kushtonte me çmim të tmerrshëm personal.

Njëri prej kunative, Giovanni Bruni, nuk iu nda thirrjes së tij nëpërmjet kishës, duke u ngritur deri në detyrën e Ipeshkvit të Tivarit, duke u konfrontuar me problemin e një dioqeze që po haste në telashe në territorin osman dhe ishte në garë për ringjalljen e bindjeve fetare luteriane dhe të Kishës Greke.

Pozita e Giovannit, si njeri që angazhohej në ballë të frontit kundër «herezive» të përçudnuara të kishës, bëri që ai të fitonte edhe vëmendjen e papatit, që më 1562 e thirri t’i adresohej Këshillit Kundërreformues të Trentit (1545-63), përpjekje e kishës katolike që të vinte shtëpinë e saj nën kontroll dhe t’i kundërpërgjigjej sfidës së protestantizmit.

Derisa Giovanni zbatoi thirrjen fetare, vëllai Gasparo rroku shpatën dhe iu bashkua Kalorësve të Maltës më 1547, tamam atëherë kur sulltani i ri osman, Selimi i Dytë, kërcënonte me një tjetër fushatë detare kundër Maltës dhe interesave spanjolle e venedikase anembanë Mesdheut. Me osmanët që kishin mprehur shpatat për luftë, Ulqini ra në duar të tyre në verën e vitit 1571.

Pushtimi osman ishte katastrofë për shumicën e anëtarëve të familjes: Antonio u vra dhe Giovanni ishte skllavëruar në galerat turke, por Gasparo u bë njeriu i dytë në komandën e aleancës detare të krishterë që konfrontoi flotën osmane në tetorin e vitit 1571.

Në njërin prej momenteve më dramatike të veprës, Malcolmi me gjallëri rikrijon tablonë e Betejës së Lepantos, ku u vra Giovanni, mbase vetëm nja njëqind hapa larg vëllait të tij në bordin e anijes me flamurin papal, edhe pse jo në duar të turqve, por duke u sfiduar me spanjollët plaçkitës, që e kapën teksa ai po përgjërohej: «Jam ipeshkëv, jam i krishter».

Si te rënia e Ulqinit, Lepanto kishte shifra të larta të të vrarëve në mesin e familjeve Bruti dhe Bruni, por disa prej nipave të Gasparos mbijetuan dhe ia dolën të vazhdonin traditën e ndërmjetësuesve Lindje-Perëndim, duke vepruar si dragomanë, dhe menjëherë nisën të paguheshin si spiunë të spanjollëve dhe venedikasve, me ndërmjetësim të marrëveshjeve me vezirin e madh osman (që e kishte dashur fati që të ishte i afërt i tyre), dhe u përfshin në emërimin e Vojvodës (sundimtarit princëror) të shtetit klient osman të Moldavisë.

Më 1592, kur një vojvodë i ri ishte emëruar, Bartolomeo e teproi me kërkesat e tij, dhe ishte dërguar krejt papritur në Dnjester (edhe pse Malcolmi zbulon një dimension tjetër të vrasjes së tij, një rrëfim më prozaik që e lidh atë me bela parash). Xhaxhai i tij, Gasparo, ishte shpërblyer për trimëri në Lepanto me komandë në fund të viteve shtatëdhjetë në shekullin gjashtëmbëdhjetë për të mbrojtur enklavën papale të Avignonit nga një kryeneçësi heretike, kësaj here prej hugenotëve protestantë francezë.

Ai dërgoi të birin, Antonio, në një shkollë jezuite në Romë, ku e trajnoi për drejtësi, dhe kah vitet tetëdhjetë në shekullin gjashtëmbëdhjetë po e ndihmonte kushëririn e tij Bartolomeon të administronte Moldavinë. Ndikimi i klanit madje arriti deri te agjentët e Mbretëreshës Elizabetha e Parë. Edëard Barton, administrator anglez në Stamboll, udhëtoi më 1596 me sulltanin osman, Mehmedi i Dytë përgjatë historisë me dragomanin e tij: Pasquale Bruti, nip i Bartolomeos. Fatkeqësisht, Pasquale pati një fat të ngjashëm me atë të xhaxhait, vrarë prej autoriteteve osmane në Beograd më 1597 me dyshimin se ishte spiun.

Jeta e Brunëve dhe Brutëve, dhe historia që sjellin ata janë më shumë se të rëndësishme, por edhe më të rëndësishme për faktin se kanë elementin kyç të njohurive që na sjell shprushja e kryer prej Malcolmit. Ai kishte hallakatur në dokumente gjithë historinë e Brunëve pothuajse njëzet vite derisa po lexonte një libër italian për shekullin e gjashtëmbëdhjetë të osmanëve.

Kjo kishte nxitur atë të krijonte një rast studimor, duke kërkuar nëpër arkiva prej Mbretërisë së Bashkuar deri në Itali e Ballkan, dhe u përfshi në këshillime me mijëra dorëshkrime e tekste në gjuhën shqipe, serbo-kroate, maqedonase dhe rumune, siç e thotë edhe Malcolmi me modesti, «në gjuhë të ndryshme të Evropës Perëndimore».

Tradicionalisht, rrëfimi i Evropës dhe Mesdheut të shekullit të gjashtëmbëdhjetë është rrëfyer sipas trashëgimisë intelektuale greko-romake, që nënkuptonte se shumica e dijetarëve me pak njohuri të greqishtes dhe latinishtes dinin diçka për rilindjen si fillim që niste diku në perëndim të Stambollit (ose Kostandinopojës) në shekullin pesëmbëdhjetë dhe që mbaronte në Anglinë e Tudorit në fillim të shekullit gjashtëmbëdhjetë.

Vende si territoret osmane në Evropën Lindore, përfshirë Shqipërinë, thjesht nuk konsideroheshin se kishin farë interesi, por as dijetarët nuk kishin njohuritë e nevojshme për të kuptuar thellësinë e minierës së materialit arkivor që gjendej në to. (Madje edhe Malcolmi kërkon falje pse ka vetëm «njohuri elementare të leximit të turqishtes moderne»)

Problemi ishte lënë në hije edhe prej Luftës së Ftohtë, por edhe kur ra Perdja e Hekurt anembanë Evropës Lindore, historianët ishin frenuar që të merreshin me zbardhjen e rolit të vendeve si Polonia dhe Hungaria në rilindjen e shekullit të gjashtëmbëdhjetë, sepse nuk kishin ide për ndasitë e atëhershme që do të mund të ndikonin në shekujt pasues në Evropë.

Ka shumë pak dijetarë me shkathtësitë gjuhësore dhe vizion historik si Malcolmi, që është një prej arsyeve pse «Agents of Empire» është vepër kaq e rëndësishme. Hapet me vështrime për të ardhmen e kërkimit në zemër të Evropës së renesancës, duke e lëvizur qendrën e gravitetit kohor në lindje dhe larg prej Italisë, pikërisht në kohën kur ngjarjet e fundit në dhe përreth Turqisë mund të provohet se janë vendimtare në fazën e ardhshme të historisë mesdhetare.

Por kini mendjen: dituria e jashtëzakonshme e Malcolmi të mban peng, dhe durimin e lexuesit të thjeshtë mund ta testojnë edhe digresionet e tij të zgjatura për qarkullimin e lajmit, historia e tregtisë së drithërave, pirateria, lufta e galerave dhe spiunazhi. Ky nuk është libër plazhi – veç nëse ia keni mësyrë rivierës shqiptare. Kush e ka ditur se Shqipëria e shekullit gjashtëmbëdhjetë paska qenë kaq interesante?

‘Daily Telegraph’, Nga Jerry Brotton

Sulltane Safija lindi më 1550 në zonën malore të Dukagjinit. Përkatësia etnike e saj ishte shqiptare…

Numërohen jo pak, por 39 kryeministra me origjinë shqiptare që e qeverisën atë për 150 vjet me radhë. Burrat ndoshta ishin një gjë e zakonshme në sundim. Por, ajo që mahnit është sulltanati i grave dhe, veçanërisht atyre me origjinë shqiptare. Arkivat dëshmojnë se ekzistojnë disa emra që luajtën rol vendimtar në fatet e dinastisë. Njëra prej tyre ishte Sulltane Safije (Safiye Sultan).

Sulltane Safija lindi më 1550 në zonën malore të Dukagjinit. Përkatësia etnike e saj ishte shqiptare. Njihej edhe si “Valide Sulltane” dhe “Haseki Sulltane”. Religjioni islam – më parë katolike. Bashkëshort i saj ishte Sulltan Murati i III-të. Kishte fëmijë Mehmetin e III-të, Sulltane Aishen dhe Sulltane Fatmën.

Identiteti i Safijes ngatërrohej shpesh me venecianen Nurbanu. Sipas të dhënave, u kap tek Guvernatori i Korfuzit nga piratët dhe u dorëzua në Haremin e sulltanit më 1562. Megjithatë, Safija ishte shqiptare nga fshati Rez i Dukagjinit.

Në 1563, në moshën 13 vjeçe, ajo u paraqit si një skllave për të ardhmen e Sulltan Muratit III, nga Sulltane Mihrimah, e bija e Sulejmanit të Madhërishëm. Duke pasur parasysh emrin Safije, ajo u bë një konkubinë e Muratit (atëherë djali i madh i Sulltan Selimit II). Në 1566, ajo lindi djalin e Muratit i cili më pas u bë Sulltan Mehmeti III.

Safije ishte vetëm konkubinë e Muratit dhe ajo pati një marrëdhënie monogame me të për disa vite në sulltanat. Nëna e tij, Nurbanu, e këshilloi atë që të marrë konkubina të tjera për të mirën e dinastisë, e cila më 1581 kishte vetëm një trashëgimtar të mbijetuar. Në 1583, Nurbanu akuzoi Safijen se përdori shtrigat dhe magjistarët që Murati të ishte impotent dhe mos kryente marrëdhënie me asnjë nga konkubinat e tjera.

Të gjitha shërbëtoret e Safijes u burgosën dhe torturuan. Më pas, motra e Muratit, Esmehan, i prezantoi atij dy konkubina shumë të bukura të cilat ai i pranoi. Pas kësaj, Murati pati 20 djem dhe 27 vajza.

Raportet veneciane flasin për një hidhërim fillestar të saj. Por, ajo u përmbajt dhe nuk tregoi xhelozi për konkubinat e Muratit. Ajo madje u kthye në këshilltaren e tij, në “mbretëreshën e mbretëreshave”. Sulltani këshillohej me të për çështje të rëndësishme politike për perandorinë, veçanërisht pas vdekjes së Nurbanusë.

Ajo qëndronte në fronin e sulltanit duke e zëvendësuar atë kur ai nisej në ekspedita luftarake. Gjatë viteve të fundit të Muratit, Safije ishte e vetmja që i qëndroi pranë, sepse ai atë donte.

Safije u bë Valide Sulltane e djalit të saj Osman Sulltan Mehmeti III (1595-1603). Kur Murati vdiq më 1595, Safije ndihmoi të birin të ketë sukses si sulltan. Ajo cilësohet si një nga Sulltane Valide më e fuqishme në historinë e perandorisë osmane.

Safije përfundimisht gëzoi një pagë të madhe prej 3.000 aspers në ditë, gjatë pjesës së dytë të mbretërimit të djalit të saj. Kur Mehmeti III vazhdoi fushatën në Eger në Hungari në 1596, ai i dha nënës fuqinë e tij të madhe mbi perandorinë, duke e lënë atë në krye të thesarit.

Unë kam lindur në një familje të varfër. Shumicën e kohës nuk kishim ushqim të mjaftueshëm për të mbushur stomakun tonë të uritur.

Kur ishte vakti për të ngrënë, nëna ime shpesh më jepte një pjesë të orizit të saj për ta ngrënë dhe thoshte: “Merre nga ky oriz djalë! Nuk jam e uritur.”

Teksa rritesha, nëna ime e kalonte kohën e saj të lirë në një lumë afër shtëpisë sonë, për të siguruar ushqim pak më shumë për ne.

Shpesh, kur ajo më gatuante supë të shijshme të peshkut, nëna ime do të rrinte pranë meje dhe do të hante peshkun e mbetur midis eshtrave. Përdorja pirunin tim për të kërkuar në tasin e supës copa peshku për t’ia ofruar asaj.

Por ajo gjithmonë refuzoi, duke pretenduar, “Haje peshkun djali im! Nuk më pëlqen peshku.”
Pastaj, kur hyra në shkollë të lartë, për të financuar studimet e mia, nëna ime filloi të bënte dy punë shtesë.

Një natë dimri, ndërsa vetëtinte, u zgjova nga gjumi dhe pashë që nëna ime ishte ende zgjuar dhe po punonte për të mbuluar ngarkesën e saj shtesë.

“Nënë, shko të flesh! Është vonë dhe nesër në mëngjes duhet të shkosh përsëri në punë, ” thashë.
Ajo vetëm buzëqeshi dhe tha: “Fli i dashur, nuk jam e lodhur”.
Pas vdekjes së babait tim, nëna ime e varfër duhej të siguronte për ne si një prind i vetëm.

Situata e familjes sime vazhdoi të përkeqësohej, por ishte bekim për ne që patëm një xhaxhai të mirë që jetonte afër dhe na ndihmonte herë pas here.

Ai e këshilloi nënën time të martohej përsëri, por ajo i tha: “Nuk kam nevojë për dashuri.”
Pasi mbarova shkollën dhe gjeta një punë, më në fund ishte koha që nëna ime të tërhiqej.

Kisha një pagë mjaft të mirë dhe doja që ajo të jetonte me mua kështu që ajo do të ishte në gjendje të gëzonte pjesën e mbetur të jetës së saj.

Por ajo refuzoi: “Kam para të mjaftueshme. Nuk jam mësuar me atë lloj jetese.”
Në moshën e saj të vjetër, asaj iu zhvillua kanceri i stomakut dhe duhej të shtrohej në spital.

Ajo duket kaq e plakur dhe e lodhur në atë shtrat spitalor.
Duke parë kështu të mpakur dhe të dobët, ishte e qartë se sëmundja e kishte shkatërruar trupin e saj.

Por nëna ime, me atë pak forcë që i kish mbetur, tha:”Mos qaj i dashur im. Unë nuk kam ndonjë dhimbje.”
Pasi më tregoi këtë gënjeshtër të fundit, nëna ime e dashur mbylli sytë, këtë herë përgjithmonë …

Prindërit e 6-vjeçarit të cilit nuk i erdhën shokët për ditëlindje, thanë sot se ishte ditëlindja e parë që i kishin planifikuar me shokë, ndaj dhe ai ishte mërzitur shumë që nuk i shkoi njeri.

Megjithatë, ata thonë që djali e kapërceu mërzitjen, pasi prindërit e nxorën shëtitje dhe e çuan nëpër lodra e argëtime të tjera. Mamaja thotë se do të donte të mos e kishte hedhur kurrë foton në rrjete sociale, për shkak të vëmendjes së madhe që mori fëmija. Ajo tregon se bashkëshorti i kishte thënë të mos e bënte, por ishte diçka çasti, pasi ndihej shumë e zemëruar.

“Nuk e bëmë as për vëmendje, as për dhurata”, thotë mamaja. “15 nga prindërit e ftuar më kishin shkruar se do të vinin, ndërsa të tjerë kishin thënë që nuk mundeshin. Ishte diçka momenti. E postova foton në rrjetet sociale e kur ma kërkoi një media lokale, nuk prisja që prej aty të përhapej në gjithë botën”, thotë ajo.

Prindërit thonë që vitin tjetër nuk kanë ndërmend t’ia bëjnë ditëlindjen me shokë, por do ta çojnë në ndonjë vend të bukur që të argëtohet.