Kishte shitur shtëpinë për të shlyer kredinë e mbesës por gjyshe Tahirea ka marrë sot surprizën e jetës së saj.
Erjona, mbesa e saj ka rrëfyer në studion e “E diela shqiptare”, sakrificat e bëra dhe gjithë dashurinë që Tahirea i kishte falur gjatë gjithë jetës
Bashkë me vajzat, ajo ka rrëfyer se edhe pse nuk ishte gjyshja e saj biologjike, ajo i ka qëndruar gjithnjë pranë dhe se ka ndihmuar ne momentet më të vështira.
E emocionuar Erjona është shprehur se:
Unë jam rritur në shpinë e saj, aty linda aty u rrita, aty kam dalë nuse. Unë bashkë me tim shoq e ndihmonim gjyshen shumë, mua dhe tim shoq Besnikun gjyshi na kishte lënë trashëgimtarë të shtëpisë. Dhe gjyshja e çoi amanetin e tij deri në fund, bëri testamentin.
Ne vendosëm që kur të vdiste gjyshja të bëhej ç’të bëhej sepse nga ana financiare ishim shumë mirë. Por ne që të jetonim veç kunatit dhe kunatës, menduam të merrnin një kredi për të blerë një shpi. Kredinë filluam ta shlyenim me rrogën e tim shoq dhe jetonim për bukuri. Por para katër vjetësh, ma pushojnë nga puna, i bëjnë një padrejtësi.
Ne të gjithë u bëmë shumë keq, unë bashkë me tim shoq, gocat kishin shumë shpenzime. Gjyshja na shikonte që vuanim por s’kishte ç’të bënte. Arritëm deri në atë pikë sa shpinë do ta konfiskonte banka sepse nuk po shlyhej kredia.
Por papritur gjyshja tha se do e shesim shtëpinë. Shtëpinë e saj. Ajo bëri një sakrificë të madhe dhe e shiti shtëpinë. Erdhi të jetonte me ne. Ishte goxha entuziaste, kënaqej me gocat. Por u shqetësua sepse i mungonin miqtë dhe shtëpia që kishte pasur ishte e vjetër dhe mbarte të gjithë kujtimet me bashkëshortin. Megjithaë ne u rregulluam, kredia u shlye.”
Sapo Erjona mbaroi rrëfimin, gjyshe Tahireja, një zonjë shumë simpatike, e fisme dhe e kuruar në pamjen e saj mbërrin në studio dhe mes humorit e batutave.
Ajo u shpreh se e do shumë mbesën dhe se i është mirënjohëse, sepse nuk e trajton si gjyshe por si nënë.
Ndërkohë stërmbesa e saj Fjori i drejtohet gjyshe Tahiresë, duke i thëne se:
Nëna edhe ne nuk ta kemi shprehur aq sa duhet, sa të duam. Unë asnjëherë nuk të kam konsideruar si stërgjyshe apo si gjyshe, por si nënë e dytë. Nuk kam fjalë të përshkruaj sa të dua.
Të parët, duke lënë qendrën e banimit, Ledhen, filluan të ndërtojnë një qendër tjetër, pranë shkëmbit të Kuq në rrëzën e Malit, nga i cili ka mundësi të kenë marrë edhe emrin e ri “Shkembi i Kuq”. Nga gojedhenat dhe ne dokumente,deri ne shekullin X, gjendet emri “Shkembi i Kuq” dhe “Guri i Kuq” por qe te dy emrat kane te njejten permbajtje ,pasi vetem per kuptimin e madhesise se shkembit, disa i thoshin shkemb e disa i thoshin gure. Prandaj nuk kemi përse të mendojmë për dy qendra banimi, por vetëm për një qendër, që është vazhdimësia e fshatit të sotëm. Gjatë sundimit bullgar nuk është zbuluar ndonjë dokument që të vërtetojë emrin që ka mbajtur ky fshat në atë kohë. Por në vitet e fundit të këtij sundimi rezulton emri “Guri i Zi ” dhe jo “Guri i Kuq”. Kjo mund te shpjegohet se ne kete vend nga banoret eshte vrare nje princ bullgar dhe keta per ta pasur kujtim te zezen e shkaktuar nga ky fshat, i vune emrin “Guri i Zi “.
Nga kjo kohe ka edhe sot emra te tille qe kane ngelur ne malin e ketij fshati, si Maja e Zeze, Sterra e Zeze, Shpella e Zeze etj.
Aty nga viti 1018 merr fund sundimi bullgar ne vendin tone dhe e zevendeson perseri sundimi bizantin. Keta te fundit pra Bizantet kete qender banimi e quajten “Vrohota”, “Brogota”, “Bogota”.
Ky emertim ne nje trajte ose ne nje tjeter, ne baza te njejta eshte perdorur deri ne vitin 1581.
Emri dokumentohet si prone e nje te pasuri ose si fshat. Per percaktim te sakte kane shfaqur mendime disa autore te huaj qe studjojne historine, por Kole Luka ne studimin e tij (Studime historike viti 1972 faqe 63 / 81 ), ka konsideruar me afer se vertetes,mendimet e G.Stadit Muller, Forschungen….161 si dhe listen e vitit 1561 qe permban emrat e 37 fshatrave te Himares dhe te Laberise botuar nga të dhëna dhe të tjera fakte e kanë bindur Kolë Lukën që të arrijë në përfundimin që qendra e banimit Vrohota që është e dokumentuar për herë të fundit në vitin 1581 është fshati Brataj i sotëm.
Prandaj kemi të drejtë që të gjitha ndryshimet e luftërat që ka bërë qendra e banimit Vrohoto ti quajmë ngjarje të kaluara nga të parët e fshatit Brataj.
Sundimtarët e rinj turq, duke parë kundërshtimet e këtyre krahinave në vitin 1492, i sulmuan nga bregdeti e deri në viset e brendshme të Labërisë. Pas përpjekjeve dhe luftërave të mëdha të bëra, popullata e kësaj krahine në pamundësi, u detyrua të tërhiqej në pikat malore më të larta. Grupi i popullatës që u përqëndrua në lartësinë e malit Vrohoto që është mali i Bratit të sotëm, pas një qëndrese heroike në rrethim, ku armikut i shkaktoi dëme të ndjeshme; pati edhe vetë të vrarë e të plagosur me shumicë. Pjesës së burrave që u kapën nga turqit u prenë këmbët dhe duart dhe pastaj i hodhën tatëpjetë në një humnerë që ka të ngjarë të jetë Mihoçi dhe Grabia. Ndërsa gratë dhe fëmijët që gjetën në atë mal i nisën skllevër . Nga kjo disfatë e madhe që pësuan popullata e këtij fshati u pakësuan në një lagje.
Në vitin 1537 kur u luftua kundër ekspeditës së sulltan Sulejmanit, megjithëse armiqtë këtë fshatë e quajtën Çerixha(vend grumbullimi çetash dhe ushtarësh të parregullt, të cilët kryejnë edhe shërbime roje), vendasit nuk e ndryshuan emrin e tyre, ata vazhduan ta quajnë Vrohoto. Edhe në përpjekjet e mëvonshme në vitin 1578 për shtypjen e kësaj krahine, turqit i ndërruan prapë emrin këtij fshati nga Çerixha në Derven që do të thotë fshat në vise malore, në lugina e gryka që kalohet me kafshë. Por as këtë radhë vendasit nuk e ndërruan emrin e vjetër Vrohoto. Më vonë në vitin 1759 kur popullsia e Himarës i shkroi disa letra Carinës Elizabeta Petrovna mbi gjendjen e ketyre fshatrave (Boletin per Shkencat Shoqerore viti 1955 /2 faqe 156- 162 ), aty shihej per here te pare emri i ketij fshati Bratades. Dhe prej kesaj kohe ne dokumentet e mevonshme nuk shihet me emri Vrohoto. Duket se emri i fshatit qysh në këtë kohë ka qenë Brata, ndërsa prapashtesa des i është bërë nga greqishtja.
Kjo eshte ne njefare menyre historia e emrit te fshatit Brataj, qe dihet ku ne te shumten e rasteve historite kane me teper hipoteza te ngritura mbi ndodhite e asaj kohe por jo te dokumentuara sipas nje kronologjie me data dhe vite preçize por duke u folur me shekuj qe ne kete menyre lene hapesire te papercaktuar.
Nga sa u tha me lart ngre pyetjen dhe ne nje fare menyre nje teze qe e bazoj mbi dy fakte kryesore.
Perse emri Brataj thuhet se ka ardhur nga sllavishtja sepse vendi jone ka qene i pushtuar nga sllavet dhe ne sllavisht do te thote vella ? Boge ne sllavisht do te thote dhe zot ( dhe kurora apo rrethi gjendet ne mal ) .
Eshte e vertete qe po ta perkthesh nga sllavishtja emri Brat do te thote vella , por ç’lidhje ka kjo me prejardhjen e emrit kur une e bazoj ne keto fakte.
1) Ne vitet 400- 500 bie perandoria romake dhe ne na pushtojne sllavet.
Sllavet aty me lart thuhet se u larguan nga ne ne vitet 1018 pra i shtojme dhe ca vite duke e rrumbullakosur ne 1100.
Pra Sllavet largohen ne 1100 por ne 1581 Brati nuk njihet si Brat(aj ) por Vrohoto apo Brohoto qe me teper ne Greqisht ka kuptimin e nje vendi te vranet me lageshtire. Pra si eshte e mundur qe gati edhe 500 vjet mbas renies se pushtimit Sllav fshati Brataj te quhej Vrohoto dhe jo Brataj ( ne sllavisht ) ?? !
2 ) Fakti tjeter eshte se ne sot i kemi te gjithe pemet e fisit dhe pak a shume nga ditet e sotme e deri tek Gjoni i pari i Bratit po te numerosh brezat deri tek 3 bijte e tij Pali , Toli dhe Kongoli pra (3 VELLEZERIT ) arrin ne 400 vjet , pra i takon qe te bijte e Gjonit pra 3 Vellezerit te paret e Bratit mbasi u dogj Ledhja populluan fshatin e Bratit rreth viteve 1600, pra dhe 100 vjet te tjere mbasi Brati quhej Vrohoto.
Atehere pse sllavet do e quanin Brat – Vella kur ata kishin 500 vjet qe kishin ikur dhe vellezerit nuk njiheshin akoma me histori ?
Nga keto dy fakte mendoj se ky emer ,pra Brataj,nuk vjen nga sllavet por ai ka egzistuar aty dhe ka pasur ndryshime (metamorfoze ) ne kohe.
Ka shume emra te tjere qe ne zonen tone jane sllavizuar por une ketu fola vetem per emrin Brataj qe ne njefare menyre dime diçka rreth historise se emrit dhe hodhem dhe dyshimin tone duke u bazuar mbi keto fakte.
Pra teorine apo bindjen se emri i fshatit Brataj vjen nga sllavishtja nuk do e thoja me aq bindje perderi sa keto dy fakte jane me baze ose me mire derisa keto fakte te kete dikush qe te mi hedhe poshte me fakte te tjera bindese.
Një modele e quajtur ‘Hirushja braziliane’ shpreson të ndërtojë historinë e saj të suksesit duke futur sensin e bukurisë braziliane në tregun e modës kineze që po zhvillohet çdo ditë e më shumë.
Pas një fëmije që mblidhte mbeturina në kosha pranë Rio de Janeiros për të mbijetuar, Sandra Passos, jo vetëm që ndërtoi një karrierë si modele në Kinë të paktën 1 dekadë më parë por tani po hap agjencinë e saj.
E kthyer në qytetin e saj të lindjes në Sao Goncalo, ajo po i mëson vajzave të reja braziliane bazat e modelimit dhe të anglishtes.
Në shkurt ajo shpreson që disa prej tyre ti marrë në në Guangzhou në Kinën jugore, ku është i bazuar biznesi i saj.
Ideja është për të sjellë diçka të re në Kinë, ku modelet me ngjyrë dhe të kolme janë ende një gjë e rrallë, shpjegoi 28-vjeçarja.
Ajo ka në total 24 modele të regjistruara në shkollën e saj Passos’ Rio School, ku më shumë se gjysma e tyre janë me ngjyrë dhe 4 janë të kolme.
Një mashkull gjithashtu është përfshirë në shkollën e modelimit.
“Procesi im përzgjedhës nuk ka të bëjë fare me normat e tregut, që dëshiron që vajzat të duken si Barbies, të gjata, të dobëta, bjonde, me sy blu,”-tha Passos.
Passos vetë vjen afër pamjes më standarde. Ajo është e bardhë dhe ka sy të gjelbërt dhe ka përdorur pamjen e saj dhe vendosmërinë e jashtëzakonshme për të nisur një karrierë në dukje të pamundur.
Susannah Cahalan, një vajzë 24-vjeçare është protagonistja e kësaj historie. Jeta e saj ishte krejtësisht normale, punonte si gazetare dhe jetonte një jetë të lumtur dhe të shëndetshme. Derisa një ditë ajo e kuptoi se diçka nuk ishte në rregull.
Së pari mendonte se trupi i saj ishte plot me insekte të vogla, por pas disa analizave mjekët nuk gjetën asgjë. Ditët kalonin dhe Susannah vazhdoi të kishte të njëjtën ndjesi, u bë letargjike dhe vendosi të largohej nga puna.
Koha kalonte dhe vajza kishte gjithnjë e më shumë paranojë, derisa ajo kishte hallucinacione të shpeshta.
E pasi kishte pasur një seri konvulsionesh, mjekët vendosën ta shtronin në spital.
Në spital nuk u përmirësua, por u bë edhe më keq. Ajo u bë shumë agresive me infermieret dhe u përpoq të ikte disa herë nga klinika. Për këtë arsye, mjekët filluan të dyshonin se vajza mund të vuante nga kriza nervore, një krizë me të cilën ata lehtë mund ta kishin mbyllur atë në një spital psikiatrik.
Megjithatë, dhe për fat të mirë për Susannah, Dr. Souhel Najjar e dinte se çfarë po ndodhte me të dhe vendosi të vepronte menjëherë.
Kur Dr.Najjar u bë i vetëdijshëm për rastin, ai zgjodhi të mos kryejë analiza tipike për të cilat zakonisht i nënshtrohen pacientët, por vendosi që ishte më mirë me vajzën të provonte një eksperiment të vogël. Ai i kërkoi të vizantonte një orë. Kur mjeku e pa atë që kishte vizatuar vajza, ai e dinte me siguri se ajo që ai dyshonte ishte e saktë.
“Çmenduria” e Susannah ishte për shkak të një problemi fizik dhe jo mendor.
Vizatimi i të resë përfaqësonte një orë me të gjithë numrat në anën e djathtë, gjë që pasqyronte dëmtimin e trurit. Pas disa testeve dhe hulumtimeve më të detajuara, mjeku ishte në gjendje të diagnostikonte një encefalit për antitrupa kundër receptorit NMDA. Kjo lloj sëmundje është një çrregullim imunitar gjatë së cilit truri sulmohet nga antitrupa të prodhuara nga i njëjti sistem imun. Sikur të mos ishte për zbulimin e Dr.Najjar, Susannah sigurisht do të kishte përfunduar në një klinikë psikiatrike dhe ndoshta sëmundja do ta kishte çuar atë në koma apo edhe në vdekje. Në sajë të diagnozës dhe ilaçeve, Susannah ishte në gjendje të shërohej.
Pas një muaji në spitali ajo u kthye në shtëpi. Kur ajo përpiqet të kujtojë ato ditë, gjithçka duket joreale: “Nuk mbaj mend shumë gjëra të muajit që kam kaluar në spital, më duhej të lija mjekët të shpjegonin se çfarë më është bërë, as nuk i kujtoj bisedat me familjen time apo me të dashurin tim”.
Me këtë histori, Susannah ka shkruar një libër të quajtur “Truri në flakë” dhe së shpejti do të shfaqet në ekranin e madh.
Pa dyshim, historia e saj duket e shkruar për një film horror dhe e reja do të dëshironte të ndahej sa më shumë që të ishte e mundur, në mënyrë që shumë më tepër njerëz të mund të njohin dhe të mposhtin këtë lloj sëmundjeje.
Mitologjia, antikiteti dhe historia duket se janë duke na dhënë disa detaje të pakundërshtueshme që jo vetëm provojnë vjetërsinë e tokës sonë, po edhe jetën që ka qenë në to dhe zhvillimin që ka pasur.
Shumë qytetërime humbën në mjegullnajën e kohës e një prej tyre ishte edhe Horea, një qytet që përmendet nga historiani më i rëndësishëm romak i antikitetit, Titlivi, që e cilëson si një zonë të fortifikuar në zonën e Epirit.
Pavarësisht dyzimit historik, fati i Horeas duket i lidhur me këtë një marshim shkatërrimtar romak. Sot toponimet të çojnë vetëm në një vend, në zonën e lumit të Vlorës, pranë fshatit Vranisht, atje ku të gjithë e dinë se ku ndodhet qyteti i Horës.
Ky emër identifikues është mbartur brez pas brezi. Pikërisht në Hora ndodhej edhe “Sofra e Zotit”, shkëmbi gjigand që i jep një identitet tjetër këtij qytetërimi.
A thua natyra ta ketë shkëputur këtë shkëmb gjigant nga diku sipërmi për ta vendosur më pas si një tryezë mbi dy shkëmbinj më të vegjël? Si mundet të ketë qëndruar në një precizion të tillë që do të sfidonte edhe gjeometrinë e sotme?
Çfarë është ky monument që banorët e kanë pagëzuar si “Sofra e Zotit” apo “Guri me Qiell”? Këtë mund ta zbulojmë vetëm nëpërmjet këtyre të dhënave që na jepen nga studiues të ndryshëm.
Edhe pse mund të duket e pabesueshme, ky monument që ngrihet në majën e malit të Lipes mbi fshatin Vranisht, rreth 50 kilometra larg qytetit të Vlorës, nga arkeologu dhe studiuesi Moikom Zeqo është identifikuar si i realizuar nga njerëzit.
Është një gur në formën e një pllake tepër të madhe ciklopike, që rri varur mbi dy gure të tjerë mbajtës dhe merr formën e një sofre, që akoma edhe kësaj dite, nuk ka marr një përgjigje të saktë se kush e ka vendosur ashtu.
Në fakt, shkenca monumente të tilla i njeh me emrin dolmenë, thënë ndryshe tipe varresh megalitikë të ndërtuar me gurë të punuar ose jo. Në disa raste ato ishin vend-prehje, në të tjera vend-sakrifikime apo edhe tempuj të shenjtë ku njerëzit u faleshin perëndive.
Teoria më e çmendur është ajo që dolmenët shërbenin si pika kontakti me jashtëtokësorët, kjo sepse ndërtimi i tyre në shumë vende të botës është i lidhur me diellin, dritën dhe energjinë e tij, çka sipas studiuesve është hasur edhe në piramidat e Egjiptit.
Në Evropë janë zbuluar shumë të tillë, më së shumti në Itali, Britaninë e Madhe, Francë, Irlandë , Gjermani, Spanjë etj., por ka shumë të tilla edhe përtej kontinentit si në Indi, Madagaskar, Afrikë të Veriut e më tej.
Monumentet kanë forma dhe madhësi të ndryshme, ashtu si zonat ku ngrihen. Në Shqipëri, “Sofra e Zotit” ndodhet relativisht larg, rreth 1 orë e 30 minuta në këmbë nga qendra e fundit e banuar që është Vranishti. Të gjithë në këtë fshat e njohin shtegun që të çon drejt këtij vendi mitik dhe nuk ngurojnë të të shoqërojnë.
Por si mund ta kenë zhvendosur njerëzit një gur të tillë që peshon rreth 10 tonë? A kanë pasur mjete të tilla me të cilat ta ngrinin në ato kohë të hershme? Mjafton të thuhet se monumente të tilla datojnë nga 4 deri 9 mijë vite më parë, por për shumë kërkues edhe më hershëm, deri 15 mijë vite më parë.
Nuk mund të mos bëhesh disi mosbesues. Megjithatë, askush deri më sot nuk i ka dhënë dot një përgjigje të prerë as mënyrës se si janë ngritur blloqet e gurëve të piramidave të Egjiptit. Edhe për to nuk mungojnë tezat, nga ato më të pranueshmet tek ato në dukje më absurdet. Ndaj nuk ka pse e njëjta mënyrë të mos jetë përdorur edhe këtu.
Historianë dhe arkeologë si Moriz Hoernes apo danezi Zinck kanë dhënë tezën se dolmenët duhen ndarë në grupe, duke qenë se vijnë si origjinë ndërtimore nga pjesë të ndryshme të planetit.
Megjithatë, shumica e ekspertëve të tjerë mendojnë se këto monumente prehistorike kanë origjinën nga e njëjta zonë. Tezat e tyre i kanë dhënë shumë ekspertë të njohur, si britaniku Glyn Daniel, historianet Janet Ross dhe Jean Arnal, arkeologët Jean Albert Bakker dhe Meyerhoff Janusz, këshilltari i UNESCO-s për periudhën megalitike Roger Joussaume e një pafundësi autorësh të tjerë, të cilët janë aq shumë sa është e pamundur t’i rendisësh të gjithë.
Askush nuk mund të thotë diçka të saktë apo 100 % të vërtetë. Por elementi i padiskutueshëm nga të gjithë mbetet se këto monumente janë vepër e njeriut.
Historia e dolmenëve endet mes fakteve të sjella nga historianët dhe mitologjisë së vendit ku ato ngrihen.
Në Irlandë legjendat theksojnë se ato mund të jenë ngritur nga një popull prehistorik, Túatha Dé Danann, një tjetër se janë krijuar nga qytetërimi i humbur dhe kurrë i zbuluar i Atlantidës, një tjetër se janë egjiptianët që e nisën me këto ndërtime për të arritur më pas te piramidat, ndërsa në Shqipëri nga pellazgët, sikurse tregojnë banorët.
Sipas tyre, fakt mbetet se përreth gjithçka lidhet për sa kohë poshtmi ndodhet guri i qytetit, ku ende mund të gjesh edhe pa gërmuar gjurmë civilizimesh të hershme. Më tej, “Lëmi i Lejlereve” apo i emërtuar ndryshe si “Pjella e bardhë” e po ashtu thellë në prehistori hidhen edhe shpella e banuar e Lipes, ajo e shkruar e Lepenicës apo ajo e Velçës.
Banorët e sotëm jetojnë mes këtyre legjendave që, sado të çuditshme të duken, janë pjesë e traditës e gojëdhënave të ruajtura brez pas brezi.
Sigurisht si për shumëçka në Shqipëri mungon një studim në tërësi i të gjithë këtyre emërtimeve dhe trashëgimisë që ato fshehin. “Sofra e Perëndisë” apo “Guri me Qiell” është jashtë vëmendjes, për të mos thënë se është e vështirë të mendosh nëse ekziston diku në regjistrat e pluhurosura të institucioneve përkatëse. E po kështu, mënjanë janë lënë edhe rrënojat e Kalasë së Horës, që ndodhet shumë afër fshatit Vranisht.
160 vjet më parë, aty nga mesi i qershorit të vitit 1847, Zenel Gjoleka, në krye të 200 kuçjotëve, përzuri me armë sipërmarrësit e taksave dhe forca të shumta xhandarësh që kishin shkuar në Kuçtë Kurveleshit, për të vjelë taksën e xhelepit dhe për regjistrimin e rekrutëve. Ky aksion shërbeu si sinjal për fillimin e kryengritjes më të madhe kundër-osmane që ka hyrë në histori me emrin “Kryengritja e Tanzimatit”, e cila i dha sundimit otoman goditjen, që shënoi fillimin e tatëpjetës së tij. Sipas Jorgji Meksit, që ka shkruar për këtë kryengritje 50 vjet pas shuarjes së saj, vatër e kryengritjes u bë “gjithë krahina në veri të Delvinësqë quhet Arbëridhe që përfshin Kurveleshin dhe Himarën” (V. Meksi, “Revista politiko-ushtarake”, Tiranë1977, nr.6, f.60), por pastaj ajo u shtri në Labëri, Tepelenë, Mallakastër e Çamëri.
Me bashkimin e Delvinëse të Çamërisëdhe, aty nga fundi i qershorit, edhe të Mallakastrës me kryengritjen, nën kontrollin e kryengritësve u vu një zonë e gjerë nga Berati në Çamëri, me përjashtim të Gjirokastrës dhe të Beratit, qëishin në duart e turqve. Kryengritësit u ndeshën me garnizonet osmane të vendosura në kalatë e këtyre qyteteve, si dhe me ushtritë e shumta të dërguara nga Porta e Lartë, duke fituar disa luftime në zonën nga Lugina e Drinos e të Delvinës, si dhe në rrethin e Beratit.
Duke parë se kryengritja përfshiu gjithë Toskërinë dhe nga frika se mos përhapej edhe në veri të Shqipërisë, Porta e Lartë urdhëroi kryekomandantin e armatës së Rumelisë, mareshalin Mehmet Reshit Pasha, të ndërmerrte një fushatë të madhe ndëshkimore kundër kryengritësve. Mareshali turk grumbulloi në Manastir, Janinëe Thesali,ushtri të shumta të rregullta dhe lajmëroi krerët e veriutqë të rekrutonin 15 mijë gegë e t’i drejtonin nga Ohri. Veç këtyre forcave, drejt brigjeve shqiptare u nis një njësi detare nën komandën e nënadmiralit të Flotës, Ahmet Pasha. Në fillim të gushtit, Mehmet Reshit Pasha u nis nga Manastirinë krye të një force prej 15 mijë ushtarësh të rregullt, të pajisur me teknikën më moderne ushtarake të asaj kohe. Në Ohër, gjeti edhe 6 mijë rekrutë gegë.
Nga Ohri u nis për në Elbasane prej andej iu drejtua Beratit, ku arriti rreth datës 20 gusht (8 gusht). Pas luftimesh të ashpra në zonën e Beratit e të Mallakastrës, ai mundi ta thyente qëndresën e forcave të Rrapo Hekalit, të kalonte Vjosën dhe të ngjitej përpjetë Grykës së Shushicës, me qëllim që të hynte në Kurveleshin e Sipërm, ku ndodhej shtabi i kryengritjes, nga veriu. Kryengritësit i pritën me luftime të ashpra forcat e serasqerit në Mesaplik e Kurvelesh të Poshtëm, të cilat arritën kulmin me përleshjet e ashpra në Grykën e Shurit. Si rrjedhim i qëndresës heroike të forcave të udhëhequra nga vetë Gjoleka, përpjekja e komandantit turk për të depërtuar në mënyrë të rrufeshme në epiqendrën e kryengritjes, dështoi.
Duke parë humbjet e ndjeshme dhe nga frika e fillimit të shirave, serasqeri u tërhoq në Himarë dhe prej andej kaloi në Delvinë, në pritje të përforcimeve. Ai vendosi të hynte në Kurveleshin e Sipërm nga jugu, duke e ndarë ushtrinë në dy kolona, që do të bashkoheshin në lumin e Kardhiqit dhe prej andej do të zinin Picarin e Kolonjën dhe do të ngjiteshin në Golem e Progonat, për ta shuar kryengritjen në djepin e saj. Po edhe ky plan dështoi. Kolona që vinte nga Gjirokastra nuk arriti në Kardhiq, pasi u pengua nga luftëtarët e zonës së Kardhiqit. Kurse kolona tjetër, pas luftimesh të përgjakshme në fshatrat Palavli e Kamenicë me forcat e Hodo Nivicës e Halim Çaparit, mundi ta kalonte qafën e Skërficës dhe të arrinte në Zhulat. Por malet e Kurveleshit, që ngriheshin kërcënueshëm përballë, e bënë serasqerin ta ndryshonte planin dhe të mos i niste forcat kundër tyre, në ato çaste.
Komandanti turk, i njohur për mizoritë kundër shqiptarëve (ishte ai që organizoi masakrën e Manastirit më 1825), vendosi të provonte edhe një herë armën e tij të pëlqyer, dredhinë. Ai shpalli një amnisti për pjesëmarrësit në kryengritje, së cilës shumë vetë i besuan. Pashai ftoi parësinë e Labërisëtë mblidhej në fushën e Zhulatit, ku duhej të shfaqej besnikëria e krerëve të kryengritjes ndaj pushtetit osman. Kurthi i ngritur edhe kësaj here punoi. Duke shkelur amnistinë e premtuar, ai arrestoi 85 vetë, ndër ta edhe Hodo Nivicëne krerë të tjerë kryesorë, të cilët u internuan në Adana, nga u kthyen gjallë vetëm dhjetë syresh. Gjoleka, si e pa që forcat e tij të pakësuara nuk mund t’u bënin dot ballë reparteve të shumta osmane, e shpërndau ushtrinë e vet në çeta të vogla, “duke mbajtur me vete disa të paktë dhe duke mos u paraqitur kurrë para ndjekësve të tij”. Me shpërndarjen e forcave kryengritëse dhe me kapjen e Hodos, qëndresa ra.
Kryengritja e vitit 1847 nisi si një kundërshtim ndaj hreformave të Portës së Lartë, të cilat nuk sillnin asgjë të mirë për shqiptarët, përveç forcimit të shtypjes dhe të shfrytëzimit të tyre. Largimi për 10-12 vjet i krahëve më të aftë të punës për të kryer shërbimin ushtarak, do të thoshte shkatërrim i ekonomisë. Taksat e reja, që, veç të tjerash, duheshin paguar jo në natyrë por në të holla, ishin një barrë tepër e rëndë dhe e papërballueshme prej tyre. Reformat binin kryesisht mbi kurrizin e popullsisë fshatare, e cila përbënte edhe shumicën dërrmuese të popullsisë. Prandaj, ndryshe nga lëvizjet e mëparshme, kjo kryengritje nisi si një lëvizje e vegjëlisë fshatare, veçori që erdhi e u bë më e theksuar me zhvillimin e mëtejshëm të ngjarjeve. Përfshirja në revoltë edhe e krahinave të Toskërisë,që i ishin nënshtruar prej kohësh sundimit otoman, tregon se sa e rëndë ishte barra e re që u ngarkohej. Labëria, që nuk e kishte njohur pushtetin osman, kishte edhe më shumë arsye t’i kundërshtonte hreformat. Sidomos për Kurveleshin, që prej gati katër shekujsh edhe haraçin nuk e kishte paguar, zbatimi i këtyre hreformave shënonte nënshtrimin e plotë ndaj Turqisë. Prandaj ata u lidhën si një grusht i vetëm dhe vendosën më mirë të vdisnin duke luftuar, sesa të duronin zgjedhën e rëndë që po përpiqej t’u vinte Porta e Lartë. Shembullin e tyre e ndoqën menjëherë fshatarët e zonave të tjera të Labërisë, të Mallakastrëse Beratit, të Tepelenës, Delvinës, Gjirokastrëse të Çamërisë. Përgjigjja e tyre qe: “Mbretit s’ja kemi takanë,/ me xhelep e me nizamë,/ me asqer e Tanzimanë”.
Ndryshe nga krahinat e tjera të Toskërisë, në Kurvelesh dallimet shoqërore ishin në fillimet e tyre. Aty kishte vetëm fshatarë-pronarë, të vegjël ose të mëdhenj, por që e siguronin jetesën me punën e vet. Për këtë është kuptimplotë fakti që në listën e krerëve kurveleshas që kanë nënshkruar letrën e 27 gushtit, drejtuar mbretit Oton të Greqisë, vetëm Çelo Picarimbante titullin “aga”. Por edhe ky titull i tij nuk buronte nga pasuria, por ishte thjesht një ofiq i fituar nga shërbimi në shtetin turk. Nga ky status i njëjtë ekonomik, buronte edhe pozita e njëjtë shoqërore e banorëve të fshatrave të Kurveleshit. Në Kurvelesh nuk kishte bejlerë, agallarë dhe kapedanë; nga përgjigjja ironike e Çelo Picarit, kuptohet që ai nuk pranonte të kishte bejlerë në Picar dhe kapedanë në Çorraj. Duke qenë se të gjithë prekeshin njëlloj nga hreformat, Kurveleshi u hodh i tëri në kryengritje. Kështu ndodhi edhe në ato pjesë të Labërisë,ku marrëdhëniet feudale nuk kishin përparuar dhe toka e bagëtitë ishin në duart e fshatarëve.
Po në anët e Labërisëdhe në krahinat e tjera të Toskërisë, ku ekzistonin dallimet shoqërore në fshatarë dhe bejlerë e agallarë, këta të fundit, jo të gjithë u bashkuan me kryengritjen. Këtë e dëshmon edhe lista e krerëve të kazave e përmendur më lart. Në kazanë e Delvinës, nga 32 nënshkrues, vetëm një ka titull: Abdyl bej Koka, prej një familjeje të njohur feudale të Delvinës; nga 44 përfaqësues të kazasë së Vlorës,këta tituj i mbajnë vetëm 4 vetë dhe në të dy Mallakastrat, nga 12 vetë, vetëm Rrapo Hekali kishte një pronë, të blerë me paratë e fituara nga shërbimet ushtarake, ku kishte marrë edhe titullin “aga”. Gjithë të tjerët ishin burra të dëgjuar për trimërinë dhe urrejtjen e tyre ndaj turqve, por që vinin nga radhët e fshatarëve të mesëm ose të pasur.
Ndryshe u soll ndaj hreformave shtresa e bejlerëve dhe agallarëve. Tanzimati cenonte edhe privilegjet e tyre, por nga frika se mos shkaktonin mërinë e Sulltanit e i humbnin të gjitha, mjaft feudalë menduan se do të ishte më me leverdi për ta të mos i kundërshtonin këto hreforma e të mos bashkoheshin me kryengritësit. Prandaj, pjesa më e madhe e tyre mbajti një qëndrim tepër të lëkundur, kurse një pjesë mori hapur anën e pushtuesit. Këtë qëndrim të lëkundur të shtresave të larta, e kanë vënë në dukje shumë të huaj bashkëkohës të kryengritjes. Nënkonsulli grek, Klerinxis, në raportet e tij thekson se si nga myslimanët, edhe nga ortodoksët, me Gjolekën u bashkuan vetëm njerëz “nga klasat popullore”. Për qëndrimin e lëkundur të feudalëve që nuk donin të binin në sy të autoriteteve, ai thotë se “këtë qëndrim e mbajnë vetëm për hir të mbrojtjes së interesave të tyre personale” (revista “O Neos Kuvaras”, Raporti nr.2603/295). Gjatë kësaj kryengritjeje, Vrionasit dhe shumë bejlerë e agallarë të Beratit, Vlorës, Gjirokastrës, Delvinëse të Çamërisë,drejtpërdrejt ose tërthorazi u vunë në shërbim të autoriteteve turke, duke ndihmuar në shtypjen e saj.
Në këto rrethana, kryengritja e vitit 1847 nuk mund të ishte tjetër, veçse një lëvizje e vegjëlisë së fshatrave e të qyteteve dhe udhëheqjen e saj s’kishte kush ta merrte, veç njerëzve nga radhët e saj. Feudalët nuk mund t’i merrnin këtë role, sepse ata qëndruan mënjanë dhe nuk qenë të vendosur për ta shpurë punën gjer në fund. Prandaj, kryengritësit zgjodhën si prijës të tyre Zenel Gjolekën, Rrapo Hekalin, Tafil Buzin, Hodo Nivicën, Halim Çaparin etj., me origjinë dhe gjendje shoqërore fshatarë pronarë. Këta u vunë në krye të vegjëlisë, në mbrojtje të interesave të saj, që ishin të njëjta me të tyret, dhe nuk i lëshuan armët nga dora, gjersa kryengritja u shua përfundimisht. Ushtarë të tyre ishin masat e gjera të fshatarësisë së varfër të Kurveleshit e të Labërisë, bujqit e feudalëve të Beratite të Myzeqesë, të Delvinëse të Gjirokastrës, që u ngritën për të mbrojtur të drejtat e tyre të nëpërkëmbura nga shteti osman. Udhëheqësit e kryengritjes, me intuitë, e kishin kuptuar se kërkesat e tyre mund të plotësoheshin dhe të arrihej njëfarë suksesi, vetëm duke fituar simpatinë e kësaj shtrese dhe duke tërhequr në lëvizje masën e gjerë të fshatarësisë, pa bërë dallim nëse ishin myslimanë a të krishterë.
Qeveria osmane u mundua ta paraqiste kryengritjen si një lëvizje të izoluar dhe Gjolekën, si rebel, hajdut, kriminel e mashtrues, që “ka nxitur e bërë për vete disa naivë, që s’janë në gjendje të dallojnë të mirën nga e keqja” (AQSH: Sheria e Beratit, Dosja nr.1, f.61). Kundër këtyre përgojimeve flet vetë karakteri masiv i lëvizjes. Ajo nuk qe një revoltë e veçuar e një grupi personash, e një fshati apo e një krahine, por pati të gjitha karakteristikat e një kryengritjeje të gjerë, për shtypjen e së cilës Porta e Lartë mobilizoi të gjitha forcat e ejaletit të Rumelisë. Për të arritur bashkimin e popullit, Besëlidhja kërkonte nga luftëtarët t’u shmangeshin dhunës e hakmarrjeve, të mos dëmtonin pasurinë e fshatarëve dhe të mos i binin në qafë popullit. Këto tregojnë se kryengritësit nuk ishin banditë, po njerëz të revoltuar nga mungesa e drejtësisë. Pikërisht për këtë arsye ata u ngritën kundër shtetit që u grabiste pasurinë dhe u shkatërronte jetën, në të cilin, ligjet i bënte arbitrariteti dhe korrupsioni i nëpunësve dhe kërbaçi i zaptijeve.
Ndjenja kombëtare
Kryengritja e 1847, nga revoltë ekonomike, në një luftë çlirimtare
Kryengritja e 1847-ës nisi si kundërshtim i hreformave, d.m.th., pati shkaqe kryesisht ekonomike. Por shumë shpejt ajo mori tiparet e një lufte çlirimtare, pasi problemet ekonomike nuk mund të zgjidheshin pa shpëtimin nga zgjedha otomane. Lufta me ushtrinë osmane konceptohej prej tyre si ndeshje mes shqiptarëve dhe “halldupëve”, “konjarëve”, mes njerëzve që mbanin fustanella të bardha si bora dhe shallvaregjerëve me çallma, mes atyre që flisnin shqip dhe atyre që flisnin një gjuhë që nuk e merrnin vesh. Pra, kjo kundërshti traditash, gjuhësh dhe qëllimesh, nuk kishte si të mos ushqente tek kryengritësit ndjenjën e shqiptarizmës. Ndjenjat proto-nacionaliste, të shfaqura shekuj më parë tek shqiptarët jo vetëm nuk ishin shuar, por me kalimin e kohës evoluuan në ndjenja nacionaliste, gjë që e kanë vënë në dukje të huajt, që flasin për shqiptarët e fillimit të shek.XIX. Lidhur me këtë, lordi Hobhauz, që e shoqëroi Bajronin në udhëtimin e tij në Shqipërinë e Jugut, shkruan: “Tek ky popull, ka një frymë të tillë pavarësie dhe një dashuri të tillë për vendin e tyre, që përbën dallimin më të dukshëm të tyre nga ndjekësit e dy besimeve në pjesët e tjera të Turqisë. Kur vendësit e provincave të tjera i pyet se çfarë janë, ata të përgjigjen “jam turk” ose “jam kristian”, ndërsa kur i bën këtë pyetje një banori të këtij vendi, ai të përgjigjet: “Jam shqiptar!”. Kombësia, një pasion në të gjitha kohërat, më i fortë tek malësorët sesa tek banorët e fushave, është ndjenja më e spikatur në karakterin e tyre. Kushdo prej tyre që largohet prej vendlindjes, kur merr vesh se në vendin ku po udhëton banon një bashkëkombës i tij, do të kthehet nga udha t’i bëjë një vizitë, edhe pse nuk janë parë kurrë më parë”. (J. Hobhouse, Journey through Albania, p.138-139). Pikërisht, ndjenja e kombësisë dhe lidhja e thellë shpirtërore me atdheun që buronte prej saj, i ruajti shqiptarët nga asimilimi.
Pra, Kryengritja e Tanzimatit u karakterizua që në fillim nga tipare të qarta të një lëvizjeje kombëtare. Besëlidhja që u krijua, ndryshe nga besëlidhja e vjetër, u quajt “Lidhja Kombëtare Shqiptare” dhe organi drejtues i saj u thirr “Komitet Kombëtar”. Këto tipare duken edhe në parullat që u hodhën gjatë saj, si: “Të luftojmë për gjithë Shqipërinë!” apo “Të luftojmë për Atdheun!” (L.Mile, Rreth kryengritjes së madhe fshatare të 1847…, f.93). Elementet e ndërgjegjes kombëtare gjejnë pasqyrim edhe në këngët që iu kushtuan kësaj ngjarjeje. Gjoleka u tret, se u përpoq “për gjithë vilajete”, ai s’falet “se mbron vatanë”, ai lufton “as për mua as për tij, po për gjithë Shqipëri”. Kjo kryengritje e forcoi ndjenjën e unitetit dhe të shqiptarizmës, që u shfaq qartë sidomos gjatë kryengritjeve që pasuan masakrën e Manastirit. Me gjithë përpjekjet për t’i përçarë shqiptarët, duke dërguar në veri ushtarë nga Toskëriadhe kundër kësaj ushtarë gegë apo çamë, Porta e Lartë nuk pati sukses. Siç del nga dokumentacioni turk i periudhës në fjalë, rekrutët shqiptarë dezertonin kur ishte fjala për të shtypur bashkatdhetarët e tyre dhe bashkoheshin me ta kundër turqve.
Kryengritësit nuk kërkuan pavarësinë, por ruajtjen e privilegjeve
Kryengritja e 1847-ës, si një lëvizje fshatare, vuajti nga kufizime e të meta që janë vënë në dukje nga historianët. Por, shpesh, kritikat nuk marrin parasysh rrethanat historike në të cilat ajo u zhvillua. Kështu, autori grek M.Spiromilo vëren se kryengritësit “nuk kërkonin pavarësi, por privilegje (venome) që u ishin dhënë atyre që prej kohës së pushtimit” (Hronograf i përjetshëm i Epirit, f.76). Dhe në Kurvelesh e Labëri,lëvizja ashtu nisi: masat fshatare kërkonin ruajtjen e privilegjeve të mëparshme, kurse Turqiadonte t’ua hiqte ato dhe t’i vinte këto krahina nën administratën e saj. Në letrën drejtuar mbretit të Greqisëata ankohen se “të mirat e mëparshme, që na përshtateshin, na u hoqën dhe na dërguan gjëra të reja, që nuk durohen dot në vendet tona; na vunë Këshillin e të Dymbëdhjetëve në çdo kaza tonën dhe ata gjykuan me hatëre dhe padrejtësisht e jo sipas hirit të perëndisë dhe profitit tonë, por me dhunë e duke na shtypur… dhe jo të gjykojnë si gjithë mbretërit e Evropës” (po aty, f.139). Megjithate, kërkesa për ruajtjen e venomeve nuk duhet marrë si një dëshmi e kundërshtimit prej tyre të progresit. Ata ishin kundër hreformave, sepse e kuptonin që zbatimi i tyre nuk do t’i sillte asgjë të mirë vendit, veçse një nënshtrim të plotë ndaj zgjedhës osmane. Po edhe si kërkesë për ruajtjen e privilegjeve ajo, në thelb, ishte pozitive, pasi luftohej për ruajtjen e traditave dhe të institucioneve vendëse dhe kundërshtohej instalimi i aparatit shtetëror të pushtuesit dhe zbatimi i sheriatit.
A mund të qortohen udhëheqësit e kryengritjes se nuk kërkuan pavarësinë nga Turqia? Sikurse e thonë vetë krerët e saj, ata ishin “një popull fare i varfër… me vendin e thatë dhe shkëmbor, pa asnjë dituri, por me armë në krah”, pra, jetonin në një prapambetje shumë të madhe ekonomike dhe kulturore. Për këtë arsye, përfaqësuesit e masave fshatare, nuk mund të shtronin kërkesa që i kapërcenin caqet që u vinte niveli ekonomik dhe politik i kohës. Pra, kufizimet e kryengritjes duhen kërkuar pikërisht në kushtet ekonomike që e pollën atë lëvizje. Kështu që, kryengritësit nuk mund të qortohen pse nuk kërkuan pavarësinë e Shqipërisë. Por, pavarësisht nga këto, pasojat e kësaj kryengritjeje qenë largvajtëse. Ajo tronditi nga themelet Perandorinë Osmanedhe i shkaktoi asaj jo pak telashe. Përsa u përket shqiptarëve, ashpërsia e Portës së Lartë në shtypjen e saj, i bindi ata përfundimisht se kjo perandori ishte armike deri në vdekje e Shqipërisë dhe i ndërgjegjësoi se, shpejt a vonë, ata duhej të shkëputeshin nga Turqia. Jehona e kryengritjes qe e madhe në gjithë Evropëndhe popujt e shtypur të Perandorisëi shihnin me simpati e shpresë veprimet e kryengritësve shqiptarë. Në Greqinëe Veriut, Gjoleka shihej si hero dhe i këndoheshin këngë; njoftimet për kryengritjen dhe heronjtë e saj mbushnin faqet e gazetave më të mëdha greke të kohës. Në Shqipëri, jehona e saj qe edhe më e madhe. Ajo u përcoll edhe tek brezat pasardhës, sidomos nëpërmjet folklorit shumë të pasur që frymëzoi. Kujtimi i trimërive të panumërta të kryengritësve dhe i fitoreve të Gjolekës, Hodo Nivicës, Rrapo Hekalit etj., mbi ushtritë e pashallarëve turq, ngriti lart krenarinë kombëtare të shqiptarëve. Kjo ngjarje, më e madhja pas kryengritjeve të shek. XV-XVI, shërbeu si shtrat që lindi dhe ushqeu nacionalizmin shqiptar të periudhës së Rilindjes, i cili i nyjëtoi qartë aspiratat e popullit tonë për mëvetësi në lëvizjen e madhe politike të Lidhjes Shqiptare së Prizrenit dhe ngadhënjeu me shpalljen e Pavarësisë.
Në vendin ku u ndalua gjakmarrja. Aty ku rakia, kënga dhe tradita bashkohen në një.Këmborët e dhenve herët në mëngjes na zgjojnë. Era e bërsisë, gati për t’u kthyer në raki, përzihet me aromën e kafes turke. E zonja e shtëpisë po përgatit për të na e servir. Ngrihemi nga shtrati dhe zbresim për në verandë, ku na priste Sheme Toçi, i zoti i shtëpisë që na kishte bujtur atë natë. Sapo hedhim sytë nga horizonti, shohim një pafundësi bardhësie që kishte mbuluar gjithçka poshtë nesh; vetëm majat e larta të maleve të Labërisë mund të shquheshin, dhe asgjë tjetër. Në tavolinën ku ndodhej Shemja, përveç kafes dhe gotave të rakisë, ishte shtruar edhe mëngjesi ynë: arra dhe mjaltë. Trokasim gotat e rakisë me Shemen dhe nisim bisedën me të. Sheme Toçi ishte ndërtues prej tri brezash. Gjyshi dhe i ati kishin qenë ndërtues me emër në zonën e Kuçit, dhe ky i fundit nuk kishte si ta linte traditën e familjes. Ai nis të tregojë, lidhur me zonën e Labërisë dhe, në veçanti me Kuçin, fshatin që ai nuk e kishte braktisur asnjëherë. Sipas tij, emri i fshatit do të thoshte enë me dy vesh, pasi Kuçi ndodhej mes malesh dhe i ngjante një enë gatimi. Mes bisedave të shumta, shishja e rakisë sa vinte e boshatisej dhe kokat tona kishin filluar të trulloseshin disi, por asnjëri nga ne nuk e jepte veten dhe nuk i thoshte dot jo pijes, pasi në këtë zona është ofendim, nëse ia refuzon rakinë të zotit të shtëpisë.
Pas dy shishesh raki të zbrazura dhe pas historive të Kuçit, lëmë pas shtëpinë e Sheme Toçit dhe zbresim për në qendër të fshatit. Një atmosferë shumë e ndryshme, nga ajo qetësi në shtëpinë e Shemes ku, veç zhurmës së pikave të rakisë që dilnin nga kazani, asgjë tjetër nuk dëgjohej. Në qendër të fshatit sheh kudo flamuj kuq e zi dhe në çdo lokal dëgjohen këngë labe. Grumbuj njerëzish sa vinin dhe pushtonin sheshin përpara bustit të heroit Zenel Gjoleka, i cili hidhte shikimin nga malet, sikur kërkonte të shquante ushtritë armike. Lebër nga të 17 fshatrat e Labërisë ishin mbledhur në Kuç, për të përkujtuar 85-vjetorin e Kuvendit Zakonor të Labërisë. Nga sa mësuam më parë nga Shemja, ky kuvend kishte qenë shumë i rëndësishëm për kohën kur u mbajt, pasi në të janë diskutuar dhe vendosur një sërë rregullash, të cilat parandaluan gjakmarrjen në këtë zonë: ndaluan martesën e fëmijëve që në djep, si dhe lehtësuan ndjeshëm pozitën e gruas në këto zona. Shemja na kishte treguar se në këtë kuvend kishin ardhur delegatë nga të gjitha trevat shqiptare, përfshi këtu edhe Kosovën dhe Çamërinë. “Për në këtë kuvend ishin nisur edhe Fan Noli dhe Bajram Curri, por ata ndaluan në Vlorë, pasi u njoftuan se ushtria e Zogut ishte duke sulmuar”, – na tha Sheme Toçi. Në mes të atij grumbull njerëzish shquhen të moshuar, të rinj dhe fëmijë që kishin ardhur aty nga të gjithë anët e Shqipërisë, si për të imituar edhe njëherë kuvendin e mbajtur 85 vite më parë. Aty kishte njerëz të ardhur nga Kuçi, Bolena, Kallarati, Vërniku, Fterra, Çorraj, Picari, Golemi, Kaparjela, Kolonja, Medara, Nivica, Rexhini, Gusmari, Progonati dhe Lekdushi; aty ishte mbledhur gjithë Labëria, me traditat, gjuhën dhe zakonet e saj.
E lëmë pas krahëve zhurmën dhe këngën e lebërve dhe futemi në një lokal të fshatit. Kudo shihje objekte dhe veshje të Labërisë; guna, çibukë, fyej, kësula dhe një sërë objektesh të tjera, emrat e të cilave asnjëri nga ne nuk i dinte. Një oxhak i ndezur të fton që, me një gotë rakie, të ulesh pranë tij dhe të nisësh udhëtimet në kohë. Pas kafes së shpejtë në lokal, dalim sërish në shesh, pasi festa kish filluar. Kudo këngë, gëzim, festë. Njerëzit këndonin grupe-grupe, pa u shqetësuar dhe pa u ndrojtur aspak. Diku mes turmës sytë na ndeshin deputetin Fatmir Toçi, i cili nuk ishte aty si deputet, por si një bir i kësaj zone. Ai kishte organizuar gjithë këtë festë labe, në përkujtim të atij kuvendi që, edhe pse shumë i rëndësishëm, u fshih nga historia. Një i moshuar, i mbështetur te busti i Zenel Gjolekës, fliste me një bashkëmoshatarin e tij. Afrohemi drejt tyre dhe dëgjojmë një frazë, të cilën e kishim dëgjuar edhe më parë: “Nga Vlora, Fan Noli u dërgoi një letër delegatëve të këtij kongresi ku, ndër të tjera u thoshte: Kur Shqipëria lëngon, është Labëria ajo që e nxjerr nga mundimi”, – tha i moshuari dhe i hodhi njëherë sytë edhe nga ne, duke kërkuar miratimin tonë. Por shikimi i të moshuarit u shkëput menjëherë, sapo nisi të dëgjohej himni kombëtar, i kënduar nga Kastriot Tusha. Më pas, me radhë në podiumin e improvizuar u ngjitën figura të shquara të zonës dhe historianë, të cilët ishin marrë me studimin e këtij kuvendi. Por në sy na ra një vajzë e veshur me të kuq dhe me flokë të drejta, emri i saj ishte Labëri Luzha, dhe vinte nga Kosova. Më të moshuarit nuk i mbajtën lotët, kur Fatmir Toçi thirrin emrin e saj për të folur. Të gjithë kërkonin foto me Labërinë, për të pasur një kujtim me simbolin e gjallë të krahinës së tyre. Me sa mësuam më vonë, Labëria vinte nga një familje e shquar në Kosovë, pasi i ati ishte deputet i Kuvendit të Kosovës. Pasi u lirua nga blicet e aparateve dhe nga përqafimet e njerëzve, arrimë ta marrim mënjanë Labërinë. Ajo nis të tregojë se emrin ia ka vënë i ati, kur ndodhej i burgosur. “Babai i kishte nisur një letër nënës, duke i kërkuar që emrin e fëmijës që do të lindte t’ia vinin Labëri. Por ky nuk është i vetmi emër shqiptar në familjen tonë. Babai im e ka ermin Berat, ndërsa emra të tjerë në familje janë Ilir, Shqipe, Vlora, Tomor, Drin dhe Shkumbin. Me pak fjalë, një Shqipëri e vogël e mbledhur në familjen Luzha”, -qesh Labëria dhe largohet nga ne, pasi të gjithë ishin në kërkim të saj.
Largohemi nga Labëria e Kosovës dhe endemi midis turmës së lebërve. Në çdo cep dëgjoje biseda, lidhur me kuvendin dhe me rëndësinë e tij; nuk mungonin as mëritë për mospasqyrimin e tij në histori. Nga sa mësuam mes turmës, ndikimet e kësaj mbledhjeje kishin qenë të menjëhershëm dhe zbatimet e rregullave të tij ishin më të forta se Kanuni i Labërisë. Pas viti 1924, në zonat e Labërisë nuk kishte më vrasje për gjakmarrje, pasi ky fenomen u eliminua tërësisht, por nuk ndodhi e njëjta gjë me Veriun e vendit. Pas këtij kuvendi, ishte planifikuar mbajta e një tjetër kuvendi, në vitin 1925, në Orosh, por ai nuk u zhvillua kurrë, pas ndërhyrjes së forcave zogiste.
Një ndër personat që është marrë më shumë më Kuvendin e Labërisë është Hasani Luçi; pas disa çastesh bisedim me të, ai nis të na tregojë detaje të pazbuluara më parë, lidhur me këtë kuvend. “Në të morën pjesë 312 delegatë nga të gjitha trevat e Shqipërisë, të cilët u përzgjodhën sipas zakonit. Në këtë kuvend u krijuan 40 komisione, të cilët u ngarkuan drejtpërsëdrejti me mbarëvajtjen dhe zbatimin e vendimeve të kongresit. Nga 28 nëntori deri më 4 dhjetor, të gjithë delegatët qëndruan në Kuç, derisa u njoftuan se forcat e Zogut ishin duke marshuar për të sulmuar. Pas këtij lajmi, kuçiotët dhe të tjerë marshuan nga Vlora drejt Durrësit, për të luftuar më zogistët”, – na tregon profesor Luçi. Mes bisedës, ai na tregon edhe lidhur me vendimet e rëndësishme të këtij kuvendi, të cilat, nëse do të ishin shtrirë edhe në Veri, do ta kishin zhdukur gjakmarrjen edhe nga këto zona.
Me kokën ende të trullosur nga rakia e Shemes, drejtohemi për në lokalin ku ishte shtruar dreka festive. Mish qengji, djathë, gjizë dhe raki: kjo ishte menyja. Nga të katër anët dëgjoje veç këngë labe dhe njerëz që mbanin iso, trokisnin gotat e qeshnin me njëri-tjetrin. Edhe pse kuvendi i tyre ishte harruar apo ishte lënë qëllimisht jashtë historisë, lebërit ndiheshin krenarë për të. Ata ishin aty, ku 85 vite më parë, të parët e tyre u mblodhën bashkë dhe morën vendime të rëndësishme për vendin. Askush nuk ka ndrojtje të thotë më zë të lartë “Unë jam lab” dhe jam pasardhës i Sali Hallkokondit, Halim Xhelos apo Zenel Gjolekës. Për ta historia është veç një libër që shkruhet dhe rishkruhet sipas interesave të qeverive, por në zemrat dhe mendjet e tyre Kongresi i Labërisë është gjithnjë aty: askush nuk e prek atë, askush nuk e mohon atë. Ai mbrohet me fanatizëm nga lebërit, ashtu si edhe traditat apo këngët e tyre. Hedhim sytë për të fundit herë nga Kuç dhe shohim që busti i Zenel Gjolekës është sërish aty, me po atë pamje drejt maleve; rrugët e Kuçit u zbrazën sërish nga njerëzit, por pllakata e kuvendit është sërish aty, më e gjallë se kurrë. Shtëpia e Shemes është ende mbi fshat dhe kazani i rakisë lëshon sërish pika, si për të kujtuar se Kuçi do të vazhdojë të jetë ende këtu, mes maleve, duke ruajtur me fanatizëm historinë e tij. Ai do të presë sërish njerëz, do t’i gostitë ata, do t’u tregojë historinë e tij të mohuar për vite me radhë. Kuçi do të zgjohet sërish nga këmborët e dhenve dhe do të bjerë të flejë nën ritmin e pikave të rakisë.
Një fitues i lotarisë vrau veten vetëm pak orë pasi u shpall fitues i rreth 1 milionë paundësh, sepse biletat e tij fituese i humbën.
Jirawut Pongphan, 42 vjeç, mblodhi familjen dhe miqtë e tij për të festuar çmimin që do i ndryshonte jetën.
Por ditën tjetër ai u zgjua që të merrte biletat dhe të tërhiqte çmimin e madh dhe nuk gjeti asgjë.
Jirawut, nga provinca Chonburi në Tajlanda lindore, kishte shtatë bileta me numrat fituese dhe kaq mjaftonte që ai të bëhej i pasur, por eksitimi i tij ishte jetëshkurtër.
Pasi u bë pothuajse milioner brenda natës, Jirawut nuk mund ta përballonte humbjen e biletave.
Ai qëlloi veten në kokë duke gjetur vdekjen në vend, duke lënë edhe shënimin: Më vjen keq, ju lutem mos bezdisni familjen time, unë pata fituar çmimin e lotarisë.
42-vjeçari kishte rënë në depresion të thellë, i kombinuar me stres dhe trishtim duke e bërë Jirawut të paaftë për të shkuar në punë.
Çmimin prej 1 milionë paundësh ai e kishte fituar në fund të nëntorit të kaluar, ndërsa me 31 janar vrau veten me një pistoletë 9mm.
Nuk dihet se çfarë ndodhi me biletat fituese të Jirawut e cila u zhduk në mënyrë misterioze, apo nëe dikush tjetër e mori dhe tërhoqi çmimin.
Policia po heton çështjen nëse biletat janë vjedhur.
