NË QOFTË SE…Në një pritje në Tiranë me rastin e 30-vjetorit të Ushtrisë Sovjetike, më 23 shkurt 1948, i ngarkuari me punë i BRSS në Shqipëri A. Gagarinov ngriti dolli “për shokun Titon, në qoftë se ai punon për fuqizimin dhe unitetin e bllokut demokratik”.
I dërguari jugosllav, që ishte i pranishëm, reagoi menjëherë, duke deklaruar se për “shëndetin e Titos mund të pihet, por pa kurrfarë aludimesh”. Ky incident bëhet publik në vitin 1953 nga V. Dedijer në librin biografik kushtuar Josip Broz Titos.
Por në Rusi janë deklasifikuar dokumente që hedhin dritë për përmasat e një sherri të madh për çështjen e titulluar “Dollia e Gagarinovit”. Kështu, “kumbullat që hëngri” numri 2 i misionit sovjetik në kryeqytetin shqiptar, “u mpiu dhëmbët” shefave të mëdhenj të regjimeve të Moskës dhe Beogradit, J. B. Titos (1892-1980), V. M. Molotovit (1890-1986, në atë kohë ministër i punëve të jashtme i BS, dita e varrimit të tij, më 12.11. 1986, u shpall nga Enver Hoxha ditë zie kombëtare) deri dhe J. V. Stalin (1879-1953).
Por incidenti inkuadrohet dhe në fërkimet e para mes Bashkimit Sovjetik dhe Republikës Federative Popullore të Jugosllavisë, që pas pak muajsh do të zvetënoheshin deri në prishje përfundimtare të dy partive të mëdha komuniste.
“INCIDENT”?
Josip Gjergjia rrëfeu për një “incident” diplomatik, që kishte ndodhur në misionin shqiptar në Beograd në pritjen e dhënë për nder të Enver Hoxhës, ku ishte ftuar dhe Titoja, i cili nuk erdhi për arsye sigurimi. Kështu kishte njoftuar, sipas Enver Hoxhës, Josip Gjergjia. Josip Gjergjia i tregon të dërguarit të BS në Tiranë: “U ngritën shumë dolli.
Më në fund, e mori fjalën Enver Hoxha. Ai tha se propozon të ngriheshin shëndete për të gjithë popujt përparimtarë, demokratikë, por “gjithashtu dhe për Francën. Ambasadori francez në Beograd, që ishte i pranishëm në këtë ceremoni, Zhan Pajar (Jean Payard), që i kishte ikur gjaku në fytyrë nga zemërimi, protestoi dhe gjoja, duke iu drejtuar Enver Hoxhës, e pyeti: “Përse ‘gjithashtu për Francën’?” Gjithë “incidenti”, sipas Gjergjias, u mbyll këtu. Enver Hoxha gjoja, pasi e pa që kishte folur pa takt, e ndreqi disi, pasi propozoi të të ngrihej dolli për traditat revolucionare të popullit francez”, raporton në Moskë D. Çuvahini.
Por diplomati i stërvitur sovjetik, me sa duket, nuk e beson Gjergjian përderisa ironizon me stilemën e thonjëzave “incidenti” apo me frazën “gjoja, duke iu drejtuar Enver Hoxhës”. Nuk mund të gjykohet sot se kush thotë të vërtetën Gjergjia apo Çuvahini, teksa ky i fundit ishte dhe një mik personal i Hoxhës.
PËRGJIGJE E HOLLË
Më 11 mars 1948, J. B. Tito priti A. Lavrentjevin (1904-1984, ambasador i BRSS në Jugosllavi në vitet 1946-1949) dhe shtroi para tij një numër problemesh për t’iu transmetuar zyrtarisht qeverisë sovjetike.
Bëhej fjalë për marrëveshjen tregtare mes BRSS-së dhe Jugosllavisë, për “dollinë e Gagarinovit” dhe për ngritjen e flotës luftarake-detare në Jugosllavi. Lidhur me problemet e paraqitura nga J. B. Titoja, V. Molotovi ngarkoi A. Lavrentjevin t’i transmetonte më 13 mars udhëheqësit jugosllav sqarimet e palës sovjetike.
Një javë më pas, më 18 mars 1948, J. B. Tito i dërgon Molotovit një letër sekrete lidhur me nënshkrimin e marrëveshjes tregtare me BRSS, vendosjen e raporteve të kursit të dinarit dhe rublës dhe furnizimet ushtarake të BRSS në Jugosllavi. Dhe si pikë të parë trajton çështjen e “Dollisë së Gagarinovit”! Mareshali shkruan: “Pasi u verifikuan faktet, që kanë të bëjnë me telegramin tuaj, mund të jepet kjo përgjigje: 1.
Lidhur me deklaratën e Gagarinovit qeveria [jugosllave] ka parasysh shpjegimin e shtjelluar në telegramin Tuaj, dhe vë në dukje se, për sa u përket përfaqësuesve jugosllavë, prej të cilëve qeveria mori informacionin, – nuk mund të bëhet fjalë për shpifje”. Është një përgjigje të hollë e Titos ndaj aludimit të Molotovit se “dollia e Gagarinovit në Shqipëri është keqkuptim ose shpifje”. Letra e Titos i është dorëzuar Molotovit, më 24 mars 1948, nga ambasadori jugosllav V. Popoviç (1914-1972).
ROLI I BUDALLAIT
Por këtë vërejtje elegante të Beogradit nuk e kanë kuptuar, apo kanë bërë rolin e budallait eprori i drejtpërdrejtë i Gagarinovit, ministri i Jashtëm Molotov, dhe Stalini.
Është interesante se më 27 mars 1948 në një letër drejtuar “Shokut Tito dhe anëtarëve të tjerë të KQ të Partisë Komuniste të Jugosllavisë”, emri i Molotovit qëndron përpara atij të Stalinit dhe se letra bëhet me porosi të komitetit qendror të Partisë Komuniste Pan-Ruse bolshevike.
Dy figurat qendrore të Kremlinit shkruajnë: “Letrat tuaja të përgjigjes së 18 dhe 20 marsit u morën. Përgjigjen tuaj e konsiderojmë të gabuar dhe për pasojë krejtësisht të pakënaqshme. 1.
Çështja Gagarinov mund të konsiderohet e rrëzuar, përderisa ju hoqët dorë nga akuzat lidhur me Gagarinovin, ndonëse ne vazhdojmë të mendojmë se këtu është shpifur ndaj Gagarinovit”. Sikurse u citua më sipër, Titoja më 18 mars bën të qartë se “për sa u përket përfaqësuesve jugosllavë, prej të cilëve qeveria mori informacionin, – nuk mund të bëhet fjalë për shpifje”./njekomb
