[sgmb id=”1″]
Ata që njohin gjuhën e mistereve të qiellit e të tokës. Këta janë Hundëzakët, banorë të një lugine majë malesh, 2500 mt. mbi nivelin e detit, aty ku piqen Afganistani, Pakistani, Taxhikistani dhe Kina.
Ata flasin Sanskritisht, sot e mijra vjet, e kjo gjuhë në fakt nuk është gjë tjetër përveçse gjuha antike pellazgo-iliro-shqiptare. -këta djem të vegjël që duken si djemt e fshatrave tona të thella malore, janë banorë të Hundëzës, dhe trashëgimtarë të padiskutueshëm të Lekës së Madh- Për Hundëzakët nuk ka mëshirë! Të gjithë i kanë bezdi, për pastërtin dhe bukurin e rracës, për dinjitetin e tyre, sidhe për veçorinë e gjuhës që askush nuk ua kupton. Ajo gjuhë njeh dhe fsheh mistere të mëdha, tokësore e qiellore. Por bota ziliqare, malinje, mendon se ata duhet të zhduken! Gabim!!! Para disa muajsh, atje, ne ato male u gjend një makineri shume e çuditshme, e fshehur ne nje shpelle, sigurisht nga banoret e zones, nga hundëzakët.
.jpg)
Kjo ishte makina fluturuese, ajo që indianët e vjetër e konsideronin si kopja teknologjike e asaj qe realizon vet njeriu i plotesuar, njeriu qe fluturon vetem me fuqine e trupit te tij. Amerikanet, dmth, ushtaret qe pastronin ato male nga talebanet, u futen ne shpelle dhe gjeten kete relike, sidhe nje dokument qe pasqyronte teknologjine dhe formulen e ketij lloj fluturimi, si per makinen si per vete njeriun perfekt. Por ky dokument eshte i shkruar ne nje gjuhe qe askush nuk e njeh, perveç ketyre njerezve te mire e te vecante…!!!
vazhdon përshkrimi nga Fahri Xharra
Ne shqiptarët dasmës sonë ia vëmë vellon e harresës!
Aty ku piqen Afganistani, Pakistani, Taxhikistani dhe Kina, aty është Hundëza. Hundëzaështë mbi 2500 m mbi nivelin e detit dhe rrethohet me male 7 mijë metërshe të larta. Ponë këtë lartësi mbidetare e krejtësisht malore prodhohen perimet, pemët dhe drithërat endryshëm, aty prodhohen prej patateve, fasules, grurit, elbit, shalqirit, rrushit, qershisë,mollës, dardhës, pjeshkës dhe kajsisë.
Banorët janë arë-bërës(bujq) të mrekullueshëm dhee kanë krijuar sistemin e vet të vaditjes dhe kullimit, kanalet kulluese që quhen KULLSE.(shqip kulluese) Mali i lartë i mbuluar me akullnaja quhet RAKAPOSHI ( shqip -ra kahposhtë) e furnizon luginën me ujë të pijshëm. Qafirstani shihet si parajsë në tokë në Pakistanin Verilindor, me liqene të bukur, ujëvaremahnitise, pyje të paprekura të gjelbra, borë të përhershme dhe diell të butë. Por nukështë vetëm vendi që të magjepsë.
Por kush janë qafirët? Hundëzakët jetojnë rreth 100- 140 vjet. Banorët që jetojnë në harmoni të plotë dhe kanëshëndet të mirë pa sëmundje të kohës janë të njohur në botë se rrojnë gjatë. Një djali tëlindur nëna i jep gjinj deri në tre vjet, kurse vajzës vetëm dy.
Në Hundëzë nuk ka ndarjetë çifteve të martuara. E quajnë veten hundëzakë, sepse lugina mes malesh ku jetojnë eka formën e hundës. Gjuha e folur prej tyre është BURRUSHASKI ( shqip-burrërrisht),gjuhë e cila nuk shkruhet. Burrat veshin SHALVARE ( shqip:shal-vare), ndërsa gratëbluzën e tyre e quajnë KAMISHA. Vallet e tyre shoqërohen nga tupanët, fyejt apopipëzat dhe valltarët kërcejnë të kapur dorë për dore në rreth.
Në raste festash burratveshin pelerinë leshi të quajtur çuka. Në tetor është festa e verës (pijeve alkoolike). Gratënuk janë të mbuluara me perçe e as shamija. Festa më e rëndësishme është ajo e Vitit të Ri Diellor. Ky festim quhet NA UROSH (shqip). Në një ditë të vetme të dhjetorit kryhen të gjitha martesat e vitit. Hundëzakët etregojnë brez pas brezi historinë e tyre se si kanë mbetur aty që nga shekulli III p. e. s.dhe se e kanë prejardhjen që nga koha e Aleksandrit të Madh.
Aristidh Kola, historian arvanitas në librin e tij , , Arvanitasit” shkruan. . . Aleksandri imadh, ilir nga nëna e tij e kishte rritur ushtrinë e tij me ushtarë të zgjedhur ilirë. Por pasvrasjes së Klitit nga ana e Lekës së Madh, atë periudhë e veçojmë se rreth 6 mijë ushtarëilirë u ndanë nga ky i fundit dhe veçuan duke u pozicionuar të veçuar në Braktane deri sau përqendruan në Qafirstanin e sotëm. . . Hundëza ,me qenë se pjesa gjeografike ku ata jetojnë e ka formën e Hundës.
Pra, fjalën e kemi për një mori ilirësh ( e sot rreth 50 mijë sish) që kanë mbetur aty që ngakoha e Lekës së Madh, nga koha e pushtimit të Mbretërisë së Persisë të Dariusit. Vendi ihundëzakëve u quajt Qafirstan për shkak se nuk e pranuan islamizimin. (Qafirstan –vendi jobesimtarëve). Hundëzakët jetuan me mijëra vjet si paganë deri në fillim të shekullitXIX, deri sa Emiri Abdur Rrahman Khan i konvertoi qafirët në islam. (1895-1896).
Pas pushtimit të Emirit të Kabulit vendi u quajt Nuristan (Vend i Dritës) . Qafirstani ishtepushtuar shpesh edhe para Emirit dhe sigurisht që identiteti i tyre u degradua, ”priftat “ e tyre u vranë, qendrat fetare ishin djegur, të rinjtë ishin marrë me zor për ushtri, kursevajzat për haremet e khanëve.
Çka është e rëndësishme që hundëzakët edhe sot e kësaj dite e pinë verën e përzier meujë, si të parët tanë ilirët. Janë popull trupgjatë, me lëkurë të bardhë dhe mollëza të kuqe,shumica e tyre me sy të kaltër, të gjelbër dhe hiri, flokët e verdhë deri në ngjyrëkafe, gjëqë i dallon nga afganët, tagjikët apo pakistanezët. Shumë prej tyre edhe leshkuq.
Femra e Qafirstanit, “femra kalashe e Hundëzës me bukurinë e saj e bën që mashkullinjo vetëm kalash të humbë edhe fenë e tij.”
“Kur një grua kalashe pi ujë i shihet uji dukegjarpëruar teposhtë fytit e saj të gjatë e të bukur”, Këto janë pershkrime të zakonshmeqë i bëhen bukurisë dhe butësisë së femrës Qafire. Ato besohet të jenë më të bardha se ebardha. ” Nga lëkura e saj shihen edhe venat nëpër trupin e saj të bardhë “. Kurse lartë në male jeton fisi karakteristik i Kalashëve. Kalashët janë animistët e fundittë Azisë Qendrore. Si grup i vogël prej 5 mijë vetash e kanë një histori më ndryshe ngahundëzakët tjerë.
Me kalimin e shekujve Qafirstani u nda në dy zona- ajo e qafirëve tëzinj e që sot janë kalashët dhe qafirët e kuq, pasardhësit e tyre sot jetojnë në Nuristan e qëiu nënshtruan xhihadit të Emirit të Kabulit. “Qafiret e zinj” jetojnë edhe sot me besimin e tyre Animist, me të cilin besohet se edhedruri ka shpirt. Me mijëra vjet kalashët e kanë ruajtur dhe mbijetuar kulturën e tyre unike,identitetin social dhe gjuhësor, por shekulli i ri i ka përballur me dy përballje të reja tëfundamentalizmit fetar dhe ndryshimeve klimatike.
Studimi i Hundëzës dhe hundëzakëve ka rëndësi të madhe për kulturën shqiptare , sepsekanë jetuar me mijëra vjet të veçuar nga rrethi dhe ashtu janë ruajtur tiparet popullore,gjuhësore dhe zakonore ilire-shqiptare. Ku jemi? Mediet pakistaneze filluan së pari të shkrujnë për këtë grup njerëzish gjatë viteve të 70-takur Qafirstani u ballafaqua me uri. Duke i falënderuar kryeministrit Zylfiqar Ali Bhutto( i cili ishte me origjinë nga hundëzakët), u shpall tragjedia dhe paganët shpëtuan, ndërsaAli Bhutto ishte hero i tyre. Por, me ardhjen e deobandëve në fuqi dhe viti 1979 (Presidenti Zia Ul Hak) e shënoifillimin e fundit të qafirëve (hundëzakëve). Kush janë deobandët?
Një version Wahabi i islamit, të cilët mëndojnë se vetëm atadhe wahabitë duhet të ekzistojnë, sektet tjera fetare islame duhen të zhduken. GjeneraliZija Ul Hak (edhe vetë pjesëtar i sektit Deobant) shkoi aq larg sa me anën e tablirrëve(tablirrët, rrjedhë e deobantëve) e islamizoi çdo skutë të Pakistanit. Si rrezultat i kësajtablirret (talebanët) me forcë u futën në Qafirstan duke marrë mbi 70% të territorit dheduke shkatërruar çdo gjë autoktone hundëzake dhe duke iu imponuar Islamin në mënyratmë të vrazhda. Rrëmbimimi i femrave hundëzake –kalashe dhe martesat me dhunë për t’i konvertuarnë islam ishin dhe janë një prej metodave të përdorura edhe sot e kësaj dite.
Femrave tërrëmbyera dhe të martuara me dhunë nuk iu lejohej të shihnin të afërmit e tyre përderisaedhe ata nuk e merrnin islamin si fe të tyre. Por, nuk është as fsheftësi kur femrat edhe janë shitur me mënyrën “se kush paguan më shumë”. Hundëzakëve nuk iu lejohet bartja e armëve. Varfëria e qafirirëve është po ashtu faktor tjetër i madh për përqafimin e tablirri-Islamit. Qeveria nuk jep kredite pë qafirët, kurse policia dhe drejtësia shtetërore e Pakistanit nukkundërvehet kurrë kur sulmohet prona e hundëzakëve.
Tablirret luajnë edhe me një letërtjetër duke iu dhënë hundëzakëve para me fajde (që është kundër parimeve), dhe kur ata nuk mund t’i kthejnë më ato s’u mbetet gjë tjetër ose tëislamohen ose të humbasin pronën. Uji i ujësjellësit dhe rryma elektrike është vetëmpër myslimanët, kurse kalashët janë të privuar nga ato të mira. Dimri i Qafistanit ështëSiberik, e kushtet e jetës janë të papërshkruarshme. Xhamitë dhe mejtepet janë të ngrohtadhe me ujë nga ujësjellësi, kurse shtëpitë e kalashëve të mërdhijnë e bora duhet shkrirëpër t’u pirë.
Gjatë dimrit kalashët flenë dhe jetojnë së bashku me shtazët e pakta shtëpiake që i kanë.S’ka spitale e as dispanzeri. Zërat me zmadhuese nga mejtepet ditë e natë lexojnë vargje kuranike, kurse shumë kalashë vdesin sepse iu mungon kujdesi edhe më elementar shëndetsor, bile së fundi edhe gjatë lindjës së grave. Duke iu falënderuar tablirrëve kultura autoktone kalashe thuaja se nuk ekziston më.Në vitët e 80-ta flitej se gjerë në fund të shekullit XX do të vijë deri te shuarja e kalashëve, por ja që janë ende gjallë nja 2 deri 3 mijë sish.
Qeveria e Pakistanit e kaformuar “Fondacionin Kalash për shpëtimin dhe propagimin e kulturës Qafire. Por,faktet flasin ndryshe. Vizitorët e Luginës së kalshëve duhet të paguajnë mirë për t’i parëato vende e ata njerëz. Bileta që i jepet vizitorit quhet me nënçmim “biletë e kopshtitzoologjik”.
Duke iu falënderuar këtij fondacioni kalashet janë shndërruar në artifakte antropologjike. Për të qenë ironia më e madhe, shoqatat për mbrojtjen e kafshëve vajtoj nëpër zhdukjen e ndonjë lloji, kurse askush nuk e ngrit zërin në mbrojtje të tyre, e tablirrët e vazhdojnë shlyerjen e paganëve të fundit evropianë.
Është interesant që fqinjët tanë kanë guxim që të pathirrur të kërcejnë në dasmën tonë. . .Grekët me vite të tëra dërgojnë mësues, hapin shkolla greke dhe e bindin botën përprejardhjen e hundëzakëve si grekë, kurse sllavo-maqedonasit që nga viti 1996 dërgojnëlinguistë sllavë në vendin e kalashëve për të gjetur vazhdimësi gjuhësore në mes gjuhëssllavo-maqedone dhe asaj burrerrishte.
Kurse ironia edhe më e madhe është ajo e vitit 2008 kur kryeministri i Fyromit, Gruevskithirri në vizitë princin hundëzakë Gacanfer Ali Khanin dhe princeshën Roni Atika,si pasardhës të Lekës së Madh e kjo vetëm për të treguar vazhdueshmërinë sllavo –maqedonase me hundëzakët(!). . . . . . . kurse ne shqiptarët dasmës sonë ia vëmë vellon eharresës dhe të mospërfilljes .
