Ishte një skenë e zakonshme në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë, që qindra njerëz të grumbulloheshin në sheshin Skënderbej të veshur me uniforma partizane dhe të zbukuruara me yje të kuq sovjetikë sikur po vinin nga lufta.
Në një mbledhje të tillë, diktatori Enver Hoxha njoftoi një politikë agresive ushtarake që të ndikonte në jetën e çdo burri, gruaja dhe fëmije nga ky vend i vogël ballkanik.
Udhëheqësi i cili e kishte qeverisur Shqipërinë me një dorë hekuri që nga viti 1944 ishte gati që përgatiste atdheun e tij për t’u mbrojtur nga pushtimi në të gjitha frontet me një strategji të çuditshme – bunkerizimi.
Duke filluar nga viti 1967, ndërtimi i bunkerëve të betonit të rrumbullakosura vazhdoi i pandërprerë për 20 vitet e ardhshme derisa bastionet e “kërpudhave prej hekuri” ishin kudo përgjatë plazheve dhe kufijve, kodrave dhe maleve në majë dhe nëpër fusha e pyje.
Ndonëse numri i saktë i bunkerëve nuk dihet,vlerësimet flasin për shifra nga 500.000 në gati 750.000 bunkerë, të cilët qëndrojnë si monumente që nga koha kur Shqipëria ishte e izoluar nga pjesa tjetër e botës.
Dy ishin arsyet pse Hoxha mendonte se bunkerizimi ishte i nevojshëm dhe gati i domosdoshëm.
Sipas Tritan Shehut, ish-ministri i punëve të jashtme të Shqipërisë, ndërtimi i bunkerëve ishte i lidhur ngushtë me paranojën e regjimit në lidhje me synimet e bllokut sovjetik.
Shehu shprehet:
Pra, ishte një reagim që shprehte pasigurinë që një kriminel ka kur rritet në një mjedis civil.”
Hoxha ishte një stalinist i devotshëm, një izolacionist dhe një ateist. Shteti ishte fe, dhe puna shpesh konsiderohej adhurim. “Gjithmonë gati” ishte një frazë e zakonshme në Shqipërinë e Hoxhës.
Programi i ndërtimit i shtoi asaj “psikologjinë e frikës” në mesin e popullatës, thotë Shehu. U bë “e domosdoshme që shqiptarët të dukeshin si armiq për të gjithë ata që jetonin jashtë vendit, si dhe për ata që nuk e pëlqenin regjimin e brendshëm”.
Strategjia mbrojtëse ushtarake e regjimit ishte luftë guerrilase e projektuar për të mposhtur edhe forcat pushtuese më të fuqishme.
Bunkerë të mëdhenj u ngritën në kodra që rezistuan nga jashtë dhe u lidhën përmes një rrjeti tunelesh që mbushën fshatrat shqiptare.
Rrahman Parlallaku, ish-veteran u tha autorëve Elian Stefa dhe Gyler Mytydi:
Linjat e mbrojtjes fillojnë me pozicionet individuale dhe kolektive të mitralozëve, pastaj topave dhe artilerisë më të rëndë. Brenda pozicioneve të këmbësorisë ka edhe persona të armatosur, të cilët ofrojnë përkrahje me armë zjarri për vijën e parë dhe të dytë të mbrojtjes.”
Kishte një precedent historik për këtë filozofi ushtarake. Relievi i Shqipërisë e lejoi atë të luftonte Perandorinë Osmane gjatë pesë shekujve të pushtimit, si dhe të pengonte përpjekjet italiane dhe gjermane për të kontrolluar vendin gjatë Luftës së Dytë Botërore. Me qindra e mijëra bunkerë që fshihnin fshatrat, Shqipëria e Hoxhës ishte e përgatitur të mbrohej nga bota.
Por si u bë Hoxha aq i dobët me paranojën që ai kishte për të forcuar kombin e tij? Hoxha nuk kishte bërë shumë miq në kohën e tij si udhëheqës. Bashkimi Sovjetik ndau rrugët me Shqipërinë, pasi u bashkua me Kinën gjatë çarjeve Sino-Sovjetike.
Konflikti ziente ende midis Shqipërisë dhe Greqisë, fqinji i saj në jug.
Hoxha gjithashtu akuzoi Titon për persekutimin e pakicës shqiptare të Jugosllavisë.
Megjithë tensionet e epokës, lufta kurrë nuk erdhi gjatë regjimit të Hoxhës, i cili përfundoi me vdekjen e udhëheqësit, në vitin 1985. Bunkerët kurrë nuk u përdorën për atë çka ishin projektuar.
Trembëdhjetë vjet më vonë, ata më në fund u vunë në veprim. Jugosllavia ishte thyer fuqishëm në vitin 1989 bashkë me republikat e saj, Mali i Zi dhe Serbia, të cilat luftuan Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës në vitet 1998-1999. UÇK-ja i përdorte bunkerët si pozicione mbrojtëse përgjatë kufirit të Shqipërisë me Kosovën.
Që atëherë, shumica e bunkerëve janë shkatërruar, megjithëse shumë njerëz ende i mbajnë në “këmbë”. Sipërmarrësit i kanë transformuar disa prej tyre në hostele, dyqane dhe restorante.
Shehu thotë:
E ardhmja e bunkerëve do të jetë shkatërrimi i tyre dhe çlirimi i territoreve prej tyre.”
Edhe pse disa besojnë se kombi duhet të ruajë bunkerët për rëndësinë e tyre për historinë shqiptare, Shehu nuk është dakord. “Bunkerët nuk i shërbejnë askujt”, thotë ai. “Ata dëmtojnë territorin dhe krijojnë ndotje, si dhe sjellin kujtime të shëmtuara të së kaluarës”./njekomb
