Të parët, duke lënë qendrën e banimit, Ledhen, filluan të ndërtojnë një qendër tjetër, pranë shkëmbit të Kuq në rrëzën e Malit, nga i cili ka mundësi të kenë marrë edhe emrin e ri “Shkembi i Kuq”. Nga gojedhenat dhe ne dokumente,deri ne shekullin X, gjendet emri “Shkembi i Kuq” dhe “Guri i Kuq” por qe te dy emrat kane te njejten permbajtje ,pasi vetem per kuptimin e madhesise se shkembit, disa i thoshin shkemb e disa i thoshin gure. Prandaj nuk kemi përse të mendojmë për dy qendra banimi, por vetëm për një qendër, që është vazhdimësia e fshatit të sotëm. Gjatë sundimit bullgar nuk është zbuluar ndonjë dokument që të vërtetojë emrin që ka mbajtur ky fshat në atë kohë. Por në vitet e fundit të këtij sundimi rezulton emri “Guri i Zi ” dhe jo “Guri i Kuq”. Kjo mund te shpjegohet se ne kete vend nga banoret eshte vrare nje princ bullgar dhe keta per ta pasur kujtim te zezen e shkaktuar nga ky fshat, i vune emrin “Guri i Zi “.
Nga kjo kohe ka edhe sot emra te tille qe kane ngelur ne malin e ketij fshati, si Maja e Zeze, Sterra e Zeze, Shpella e Zeze etj.
Aty nga viti 1018 merr fund sundimi bullgar ne vendin tone dhe e zevendeson perseri sundimi bizantin. Keta te fundit pra Bizantet kete qender banimi e quajten “Vrohota”, “Brogota”, “Bogota”.
Ky emertim ne nje trajte ose ne nje tjeter, ne baza te njejta eshte perdorur deri ne vitin 1581.
Emri dokumentohet si prone e nje te pasuri ose si fshat. Per percaktim te sakte kane shfaqur mendime disa autore te huaj qe studjojne historine, por Kole Luka ne studimin e tij (Studime historike viti 1972 faqe 63 / 81 ), ka konsideruar me afer se vertetes,mendimet e G.Stadit Muller, Forschungen….161 si dhe listen e vitit 1561 qe permban emrat e 37 fshatrave te Himares dhe te Laberise botuar nga të dhëna dhe të tjera fakte e kanë bindur Kolë Lukën që të arrijë në përfundimin që qendra e banimit Vrohota që është e dokumentuar për herë të fundit në vitin 1581 është fshati Brataj i sotëm.
Prandaj kemi të drejtë që të gjitha ndryshimet e luftërat që ka bërë qendra e banimit Vrohoto ti quajmë ngjarje të kaluara nga të parët e fshatit Brataj.
Sundimtarët e rinj turq, duke parë kundërshtimet e këtyre krahinave në vitin 1492, i sulmuan nga bregdeti e deri në viset e brendshme të Labërisë. Pas përpjekjeve dhe luftërave të mëdha të bëra, popullata e kësaj krahine në pamundësi, u detyrua të tërhiqej në pikat malore më të larta. Grupi i popullatës që u përqëndrua në lartësinë e malit Vrohoto që është mali i Bratit të sotëm, pas një qëndrese heroike në rrethim, ku armikut i shkaktoi dëme të ndjeshme; pati edhe vetë të vrarë e të plagosur me shumicë. Pjesës së burrave që u kapën nga turqit u prenë këmbët dhe duart dhe pastaj i hodhën tatëpjetë në një humnerë që ka të ngjarë të jetë Mihoçi dhe Grabia. Ndërsa gratë dhe fëmijët që gjetën në atë mal i nisën skllevër . Nga kjo disfatë e madhe që pësuan popullata e këtij fshati u pakësuan në një lagje.
Në vitin 1537 kur u luftua kundër ekspeditës së sulltan Sulejmanit, megjithëse armiqtë këtë fshatë e quajtën Çerixha(vend grumbullimi çetash dhe ushtarësh të parregullt, të cilët kryejnë edhe shërbime roje), vendasit nuk e ndryshuan emrin e tyre, ata vazhduan ta quajnë Vrohoto. Edhe në përpjekjet e mëvonshme në vitin 1578 për shtypjen e kësaj krahine, turqit i ndërruan prapë emrin këtij fshati nga Çerixha në Derven që do të thotë fshat në vise malore, në lugina e gryka që kalohet me kafshë. Por as këtë radhë vendasit nuk e ndërruan emrin e vjetër Vrohoto. Më vonë në vitin 1759 kur popullsia e Himarës i shkroi disa letra Carinës Elizabeta Petrovna mbi gjendjen e ketyre fshatrave (Boletin per Shkencat Shoqerore viti 1955 /2 faqe 156- 162 ), aty shihej per here te pare emri i ketij fshati Bratades. Dhe prej kesaj kohe ne dokumentet e mevonshme nuk shihet me emri Vrohoto. Duket se emri i fshatit qysh në këtë kohë ka qenë Brata, ndërsa prapashtesa des i është bërë nga greqishtja.
Kjo eshte ne njefare menyre historia e emrit te fshatit Brataj, qe dihet ku ne te shumten e rasteve historite kane me teper hipoteza te ngritura mbi ndodhite e asaj kohe por jo te dokumentuara sipas nje kronologjie me data dhe vite preçize por duke u folur me shekuj qe ne kete menyre lene hapesire te papercaktuar.
Nga sa u tha me lart ngre pyetjen dhe ne nje fare menyre nje teze qe e bazoj mbi dy fakte kryesore.
Perse emri Brataj thuhet se ka ardhur nga sllavishtja sepse vendi jone ka qene i pushtuar nga sllavet dhe ne sllavisht do te thote vella ? Boge ne sllavisht do te thote dhe zot ( dhe kurora apo rrethi gjendet ne mal ) .
Eshte e vertete qe po ta perkthesh nga sllavishtja emri Brat do te thote vella , por ç’lidhje ka kjo me prejardhjen e emrit kur une e bazoj ne keto fakte.
1) Ne vitet 400- 500 bie perandoria romake dhe ne na pushtojne sllavet.
Sllavet aty me lart thuhet se u larguan nga ne ne vitet 1018 pra i shtojme dhe ca vite duke e rrumbullakosur ne 1100.
Pra Sllavet largohen ne 1100 por ne 1581 Brati nuk njihet si Brat(aj ) por Vrohoto apo Brohoto qe me teper ne Greqisht ka kuptimin e nje vendi te vranet me lageshtire. Pra si eshte e mundur qe gati edhe 500 vjet mbas renies se pushtimit Sllav fshati Brataj te quhej Vrohoto dhe jo Brataj ( ne sllavisht ) ?? !
2 ) Fakti tjeter eshte se ne sot i kemi te gjithe pemet e fisit dhe pak a shume nga ditet e sotme e deri tek Gjoni i pari i Bratit po te numerosh brezat deri tek 3 bijte e tij Pali , Toli dhe Kongoli pra (3 VELLEZERIT ) arrin ne 400 vjet , pra i takon qe te bijte e Gjonit pra 3 Vellezerit te paret e Bratit mbasi u dogj Ledhja populluan fshatin e Bratit rreth viteve 1600, pra dhe 100 vjet te tjere mbasi Brati quhej Vrohoto.
Atehere pse sllavet do e quanin Brat – Vella kur ata kishin 500 vjet qe kishin ikur dhe vellezerit nuk njiheshin akoma me histori ?
Nga keto dy fakte mendoj se ky emer ,pra Brataj,nuk vjen nga sllavet por ai ka egzistuar aty dhe ka pasur ndryshime (metamorfoze ) ne kohe.
Ka shume emra te tjere qe ne zonen tone jane sllavizuar por une ketu fola vetem per emrin Brataj qe ne njefare menyre dime diçka rreth historise se emrit dhe hodhem dhe dyshimin tone duke u bazuar mbi keto fakte.
Pra teorine apo bindjen se emri i fshatit Brataj vjen nga sllavishtja nuk do e thoja me aq bindje perderi sa keto dy fakte jane me baze ose me mire derisa keto fakte te kete dikush qe te mi hedhe poshte me fakte te tjera bindese.
