OPINION
A DUHET TI FESTOJMË FESTAT PAGANE?
Gëzim Llojdia
1.
Re gjimi iku 25 vjet më parë ,tradita e tij për festimin e vitit të ri ende jeton. Duke lënë në heshtje Krishtlindjet,regjimi zgjodhi festën pagane të vitit të ri. Ngrehinat e shenjta të njerëzisë : kishat dhe xhamit,teqerat prej shkurtit të vitit 1967 ishin shuar nga defterët. Ose kishin ndryshuar edhe destinacion duke u kthyer në vatra kulture. Festa e vitit të ri, në regjimin e krizës,për familjet shqiptare, ishte një rreze për tu furnizuar me produkte ushqimore .Ngase gjithë vitit ato mungonin ose merreshin vecse me tollonë .Ose me lista nga Këshilli popullor. Produkte si mish dhe fruta .Radhët tipike të sistemit. Nga ora tre e mëngjesit. Shkurt :histori e radhëve. Arshiu, e lë të shoqen në radhë dhe u nisë nga qyteza e vogël drejt qytetit të madh 4o km vajtje- ardhje . Bleu vezë dhe u kthye .Të shoqen e gjeti ende në radhë .
-Hajde dil nga radha se i bleva vezët,i tha.
Pas viteve ’90,rifilluan festimet për ditën e ardhjes së Krishtit.Mirëpo festa pagane e vitit të ri nuk u la në harresë nga asnjë qeveri. Shpërblime për punonjësit,për pensionistët dhe dhurata për fëmijët, të vobektit,familjet në nevojë e kanë bërë këtë festë tashmë komerciale. Shpenzimet, që zënë në buxhetin familjar shpenzimet e vitit të ri janë të tepër të kostueshme .Shqiptarët ndryshe nga tradita e popujve të tjerë dhe ato të traditave pagane,mbyllen 4 ditë brenda hapin TV ,hanë e pinë sikur të jenë në ditën fundit të kiametit. E nesërmja gdhinë me mbeturinat kapicë me njerzë të lodhur nga konsumimi i ushqimeve dhe pijeve alkolike. Kjo traditë, ka 50 vjet dhe vijon edhe 25 vitet e ndryshimit të sistemit. Kujt i kushtohet kjo festë me këto shpenzime marramendëse, përveç kohëve të hershme të paganizmit?A duhet festuar në këto përmasa dhe me këto shpenzime?Festimi i vitit të ri ,duke i hequr komercializmin mund të kthehet në një festë pa shumë shpenzime .Ikja e një dite dhe fshirja nga kalendarët harrohet nuk sjell asgjë. Magazitë dyqanet,furrat e bukës dhe të gjithë njësit e shitjeve rihapen sërish,mirëpo pyetja që ngrihet është .Përse duhen blerë kaq shumë produkte kur njësit tregtare rihapen një ditë më pas? Çfarë është kaq e gabuar me atë .Si qasjet me pushime dhe blerësit në minutën e fundit në rrëmujë nëpër qendrat për të blerë dhurata për të gjithë në listën e tyre. Një panoramë e tillë tregon se festa e ka humbur kuptimin e saj . Blerja dhuratë “stimulon një derdhje të madhe të financave në krijimin e produkteve të përkushtuar për një qëllim të vetëm. Reklamimi është sulmuar nga të gjitha nivelet e-mail, internet, radio, televizion. Shitjet e çmendura inkurajojnë njerëzit që të blejnë më shumë, të shpenzojnë më shumë. E gjithë kjo trazirë e ndezur në mënyrë të pashmangshme duk përfundon në një natë duke thënë, “Gëzuar Festat!
Çfarë feste pagane? Bota e tregtisë është mjaft e lumtur për të gjitha shitjet e vlefshme. Nga çdo anë jemi të bombarduar me propagandë, duke na thënë për të gjitha gjërat e reja dhe të shtrenjta që ne dhe ju ne do të duhet për ta bërë këtë ditë të paharrueshëm. E dimë, se çfarë duan, reklamuesit: paratë tona. Kemi të trashëguar festa pagane si ajo e vjeljes së rrushit,e verës, e qethjes së bagëtive ,festa e drithërave etj .Tashmë kjo traditë është shuar. Ndryshe ngjet te fqinjët tanë si p.sh Itali,Greqi, që në fshatra ende jetohet me traditat e lashta, por më shumë festohen ditët e shenjtorëve lokal apo festat e vjeljeve së prodhimit. Këto festime janë pa shumë shpenzime,por me gatime të bërë nga duart e tyre dhe prodhimet.Në katundet tona shqiptarë festime janë takimet e brezave shumica në muajin gusht. Shqiptarët origjinal në kërkim të riteve të reja pagane.
2.
Si festua për herë të parë vitit i ri?Regjistrimi më i hershëm i një festimi për vitin e ri besohet të ketë qenë në Mesopotami, c. 2000 B.C. dhe u festua në kohën e ekuinoksit të pranverës, në mes të marsit. Një shumëllojshmëri e datave të tjera të lidhura me stinët janë përdorur edhe nga kultura të ndryshme të lashta, shkruan Borgna Brunner. Egjiptianët, fenikasit dhe persianët e fillonin vitin e tyre të ri në ekuinoksin e vjeshtës dhe grekët e festuan atë në solsticin e dimrit. Herën e parë viti i ri u festua më 1 janar në Romë në vitin 153 p.e,s. Kujt i përkiste festa pagane kur ende në Romë muaji janar nuk kishte ekzistuar në kalendar dhe në fakt, muaji janar nuk ka ekzistuar as deri rreth viteve 700 pes, kur mbreti i dytë i Romës, Numa Pontilius, shtoi muajt janar dhe shkurt.
Duke qenë një festë pagane në Evropë mesjetare, megjithatë, festimet shoqërueset viti i ri u konsideruan pagane dhe jo i krishterë dhe Këshilli i Tours ka shfuqizuar datën 1 janar si fillimi i vitit. Në kohë të ndryshme dhe në vende të ndryshme në të gjithë Evropën e krishterë mesjetare, viti i ri u festua më 25 dhjetor,ditën e lindjes së Jezusit.
Që është një festë që lind nga asgjëja dhe i kushtohet hiçmosgjë këtë ta përforcojnë të dhënat se deri në vitin 1582, reforma me kalendarin gregorian ka restauruar 1 janar si ditën e vitit të ri. Edhe pse shumica e vendeve katolike e miratoi kalendarin gregorian pothuajse menjëherë, ai u miratua vetëm gradualisht në mesin e vendeve protestante. Britanikët, për shembull, nuk e ka miratuar kalendarin e reformuar deri 1752. Deri atëherë, Perandoria Britanike ende e festonte vitin e ri, në muajin mars.
Poeti Robert Bërns në vitin 1796 edicionin e librit, thuri një këngë ,më së shumti ato këndohen në prag të festës së vitit të ri.Berns e shkroi dhe e përmirësoi këngën që e kishte dëgjuar dëgjuar të kënduar nga një plak nga zona Ayrshire të Skocisë.
Viti i ri është festë më e rëndësishme në Japoni, dhe është një simbol i ripërtëritjes. Në mesnatë më 31 dhjetor, tempuj budiste u bien gonget të tyre 108 herë, në një përpjekje për të dëbuar 108 lloje të dobësisë njerëzore. Dita e Vitit të Ri në vetvete është një ditë gëzimi dhe nuk ka punë për të bërë.Dërgimi kartat e Vitit të Ri është një traditë, nëse popullore vulën e postës nga një datë të caktuar, zyra japonez postare garanton shpërndarjen e kartave të gjithë Vitit të Ri më 1 janar.
Ka nja traditë tjetër në Spanjë. Rituali spanjoll në prag të Vitit të Ri është hash rrush në orën dymbëdhjetë në mesnatë. Tradita ka për qëllim për të siguruar dymbëdhjetë muaj të lumtur në vitin e pasardhës. Më i çuditshëm mbetet rituali grek. Në ditën e Vitit të Ri është Festivali i Shën Vasilit, një nga themeluesit e Kishës Ortodokse Greke. Një nga ushqimet tradicionale qe shërbehet është Vassilopitta, ose tortë e Shën Vasilit.
