Talibanët, ose studentët në shqip, ishin në drejtimin e Afganistanit deri 20 vjet më parë, por u hoqën nga pushteti nga forcat e drejtuara nga SHBA në 2001. Por grupi ka kaluar në ofensivë muajt e fundit dhe tani është në prag të marrjes përsëri të pushtetit.
Talibanët tani kanë nën kontroll më shumë.se gjysmën e vendit dhe janë hyrë të dielën në kryeqytetin Kabul. Ofensiva erdhi ndërsa SHBA u përgatit të përfundonte tërheqjen e saj deri më 11 shtator 2021,pas dy dekadash luftë.
Amerikanët në ikje e sipër motivuar militantët tal ibanë të cilët me një ushtri 85 mijë ushtarësh të ar matosur, morën qytetet kryesore dhe tani kanë arritur në periferi të kryeqytetit Kabul.
Grupi taliban hyri në bisedime të drejtpërdrejta me SHBA -të në vitin 2018, dhe në shkurt 2020 të dyja palët arritën një marrëveshje paqeje në Doha që i detyroi SHBA -të të tërhiqeshin dhe ta lebanët të parandalonin sul met ndaj forcave amerikane.
Premtimet e tjera përfshinin mos lejimin e al-Kaedës ose militantëve të tjerë për të vepruar në zonat që kontrollonte grupi tal iban dhe duke vazhduar me bisedimet kombëtare të paqes.
Por vitin që pasoi, 2019, talebanët vazhduan të synonin forcat afgane të sigurisë dhe civilët, dhe përparuan me shpejtësi në të gjithë vendin.
Talibanët, ose “studentët” në gjuhën Pashto, u shfaqën në fillim të viteve 1990 në Pakistanin verior pas tërheqjes së trupave sovjetike nga Afganistani. Besohet se lëvizja kryesisht pashtune u shfaq për herë të parë në seminaret fetare – kryesisht të mbështetura nga Arabia Saudite – të cilat predikuan një formë të ashpër të islamit sunit.
Premtimi i bërë nga tal ebanët – në zonat Pashtune që përfshijnë Pak istanin dhe Afganistanin – ishte të rivendoste paqen dhe sigurinë dhe të zbatonte versionin e tyre të rr eptë të Sheriatit, ose ligjit Islam, sapo të vinin në pushtet.
Nga Afg anistani jug-perëndimor, tal ebanët e zgjeruan shpejt ndikimin e tyre. Në shtator 1995 ata pushtuan krahinën e Heratit, në kufi me Iranin, dhe saktësisht një vit më vonë shtien në dorë kryeqytetin afgan, Kabul, duke përmb ysur regjimin e Presidentit Burhanuddin Rabbani – një nga etërit themelues të muxha hidinëve afganë që i rezistoi pu shtimit sovjetik. Deri në vitin 1998, ta lebanët kishin nën kontroll gati 90% të Afg anistanit.
Afg anët atë kohë ishin lodhur nga mu xhahedinët dhe lu ftimet që vazhduan edhe pasi sovjetikët u dë buan. Ndaj, në përgjithësi mirëpritën talebanët kur u shfaqën për herë të parë në skenë. Popullariteti i tyre u rrit shpejt, kryesisht për shkak të suksesit të tyre në shu arjen e korr upsionit, frenimin e palig jshmërisë dhe bërjen e rrugëve dhe zonave nën kontrollin e tyre, si të sigurta për lulëzimin e tregtisë.
Tal ebanët prezantuan ose mbështetën dë nime në përputhje me interpretimin e tyre të rre ptë të ligjit të Sheriatit – të tilla si ekze kutimet publike të vra sësve të dë nuar dhe sterilizim për shkelësit e kurorës martesore, por edhe pr erje duarsh për ata që u shpallën fajtorë për vje dhje. Burrave u kërkohej të mbanin mjekër dhe gratë duhej të mbanin burkë.
Talibanët gjithashtu ndaluan televizionin, muzikën dhe kinemanë, dhe nuk miratuan vajzat e moshës 10 vjeç e lart që të shkonin në shkollë. Ata u aku zuan për sh kelje të të dr ejtave të njeriut dhe abu zime kulturore. /noa.al
