Presidenti Ilir Meta thotë se kur ethet elektorale dhe planifikimet e çmendura për kapje votash me presione nga më të fëlliqurat kanë nisur para kohe, situata ekonomike në vend po shënon një regres të pandalshëm.
Ai shton se përshkallëzimi i krizës politike në këto kushte bëhet edhe më kërcënues për stabilitetin e vendit dhe shton pasigurinë për qytetarët, sipërmarrjen dhe investitorët.
“Ndaj i mbështes plotësisht vlerësimet dhe rekomandimet e Prof.Dr. Arben Malaj për rrugën e duhur që duhet ndjekur për daljen nga humnera. Siç ai thekson me të drejtë: “Ringritja fillon nga reduktimi i pasigurive dhe paqartësive për të ardhmen.”
“Disa arsye kryesore për këtë opsion janë risqet se individët dhe investitorët privatë vendas dhe të huaj mund të presin zgjedhjet parlamentare 2021 për të marrë vendime për të rritur investimet e tyre; donatorët bilateralë dhe multilateralë po ngadalësojnë lëvrimin e granteve dhe kredive të buta. Qeveria ka dështuar të thithë fonde nga donatorët për tërmetin”, shkruan Meta.
Ai citon më tej se Qeveria vazhdon të aplikojë partneritete publike-private prefenciale, që do të prodhojnë kosto të rënda për konsolidimin financiar të vendit. Për ta përmirësuar ringritjen e ekonomisë sonë gjatë vitit 2021 kërkohen një sërë reformash strukturore për një model rritje ekonomike të shëndetshme, ku rritet pesha e ekonomisë së gjelbër dhe ekonomisë së dijes dhe ku ndahen më mirë përfitimet e rritjes ekonomike.
Kreu i shtetit shkëput pjesë nga shkrimi i Malaj dhe thotë se politikat dhe paketat lehtësuese dhe mbështetëse për të papunët, për të varfrit dhe për bizneset, duhet të jenë të qarta dhe lehtësisht të arritshme deri te të varfrit dhe të papunët.
“Eliminimi i çdo vonese e pengese në procesin e integrimit europian çliron energji dhe burime rritje dhe zhvillimi edhe në kohë krize. Reduktimi i risqeve të thellimit dhe zgjatjes së krizës politike është kritik për reduktimin e paqartësive dhe pasigurive që pengojnë ringritjen. Përzgjedhja me përgjegjësi profesionale dhe transparencë maksimale e përdorimit të fondeve të rindërtimit dhe ringritjes do të zgjidhte krizën e të pastrehëve, të çerdheve, kopshteve, shkollave, të qendrave shëndetësore dhe spitaleve, por njëkohësisht do të rrisë punësimin dhe rritjen e të ardhurave për shtresat në nevojë. Të mirëintegruara së bashku këto reforma dhe parime mirëqeverisje do të ndikojnë në ringritjen e ekonomisë sonë, mundësisht brenda vitit 2021”, citon Presidenti.
Kriza e pandemisë mund të jetë më e lehtë, ringritja më e vështirë- Nga Arben Malaj
Strategjia e ringritjes nuk nënkupton një lumë fondesh në ekonomi. Risku i keqpërdorimit të “parave të lira” në vendet me shkallë të lartë të korrupsionit dhe kapjes së shtetit është pjesë e problemit, jo e zgjidhjes. Sapo Covid-19 goditi rëndë dhe pa pritur ekonominë globale, u tentua të përllogaritej niveli e rënies së ekonomisë, rritjes së papunësisë dhe borxhit publik. Është shumë shpejt për të bërë parashikime të qëndrueshme për pasojat dhe kostot e COVID-19. FMN, BE dhe EBRD parashikuan se rënia e ekonomisë globale do të ishte 3.5 %, rritja e papunësisë me rreth 300 milionë dhe rritja e borxhit publik mesatarisht 30% mbi nivelin e momentit të fillimit të pandemisë. Në BE, rënia ekonomike u parashikua – 7.4 të GDP-së në 2020 dhe + 6.1 % në 2021.
Përllogaritja e pasojave të pandemisë vlen për të qartësuar dhe implementuar politikat kundër ciklike monetare dhe fiskale dhe vë theksin te reformat strukturore, që lehtësonin pasojat e krizës dhe të krijojnë premisa nxitëse për rimëkëmbjen dhe ringritjen e ekonomisë dhe stabilitetit financiar sa më parë.
Analiza e recesioneve të tjera pas vitit 1945 tregon se nëse rënia e ekonomisë gjatë vitit 2020 do të jetë më e ngadaltë se ajo e parashikuar në fillim, ringritja e ekonomisë dhe stabiliteti i financave publike do të jetë më e ngadaltë dhe niveli i parakrizës mund të arrihet në fund të vitit 2022, por vende të ndryshme do të kenë sjellje të ndryshme në rimëkëmbjen e tyre. COVID19 ka shkaktuar një recesion, nga i cili ekonomia globale pritet të rikuperohet në fund të vitit 2022, nëse ekziston një vaksinë.
Një moment i vështirë për studiuesit edhe politikëbërësit është forma e ringritjes së ekonomisë, a do të kompensohet një rënie e thellë me një rritje të shpejtë në formën e V-së. I tillë ishte parashikimi i BERZH për ekonominë shqiptare se gjatë vitit 2020 do të ishte – 9% të PBB-së, por në 2021 do të rritej me 12%. Opsione të tjera të ringritjes mund të jenë në formën e L-së, në formën e U-së dhe në formën e Ë-së.
Rënia mund të rezultojë më e lehtë, mund të shpjegohet me disa arsye, por më kryesoret mund të jenë: parashikimet e para u bënë nën një presion të fortë të paqartësive dhe pasigurive që krijoi goditja nga COVID19; shkalla e lartë dhe fleksibiliteti maksimal që u dakordësua për përdorimin e politikave monetare jokonvencionale për të ulur koston e parasë dhe për të siguruar likuiditete për qeveritë dhe biznesin, të cilat ishin të larmishme dhe të palimituara; dhe politikat fiskale ekspansioniste mbështetën qëndrime të unifikuara se taksat e ulëta, ristrukturimi i detyrimeve për t’u paguar në një kohë të dytë, lehtësitë dhe paketat fiskale për të papunët, të varfrit dhe për bizneset nuk do të pengoheshin nga kufizime për mosrritjen e borxheve. Të marra së bashku edhe me çeljen graduale të ekonomisë globale, ato prodhuan efekte pozitive në rritjen e kërkesës agregate dhe ndikuan që rënia ekonomike dhe papunësia të jenë nën nivelet kritike të parashikuara në fillim të krizës.
Ringritja mund të jetë më e vështirë sepse edhe pse nuk ka kufizime të vazhdimit të politikave monetare jokonvencionale dhe politikave fiskale ekspansioniste është arritur në një “pikë thyerje” ku efektshmëria e tyre në ekonominë reale vjen dhe ulet. Kjo, edhe për faktin se individët dhe bizneset në kushtet e niveleve shqetësuese të paqartësive dhe pasigurive nuk marrin risk për më shumë borxhe, pavarësisht nga kostoja e ulët e tyre apo garancitë sovrane. Ritmet e ulëta të rritjes se konsumit dhe investimit private qartësojnë se rritja e kërkesës agregate do të jetë më e ngadaltë dhe niveli para krizës mund të spostohet nga optimizmi për vitin 2021 në parashikime më realiste. Studiuesit qartësojnë se: “Shumë do të varet jo vetëm nga evolucioni i vendosjes terapeutike dhe vaksinave pandemike dhe efektive, por edhe nga ato monetare, politikat fiskale, tregtare dhe rregullatore që do të ndiqen”.
Profesori Michael Boskin i Universitetit i Stanfordit këshillon se: “Mes kaq shumë pasiguri, politikëbërësit duhet (i) të përqendrohen në mbajtjen e taksave të ulëta; (ii) zhvillimin e planeve për konsolidimin fiskal dhe (iii) shmangien e rregulloreve të reja derisa ekonomia të kthehet në rrugën e duhur”. Po në Shqipëri si mund të jetë ringritja? Në fillim, të COVID-19 për ekonominë tonë u parashikua një rënie ekonomike 5-9% të PBB-së dhe një ringritje e shpejtë në 2021 me rreth 12%. Pas treguesve të 9-mujorit 2020, shifrat do të rishikohen, rënia mund të jetë 4.5-6%, ndërsa ringritja mund të jetë 8-9 % të GDP-së. Ringritja fillon nga reduktimi i pasigurive dhe paqartësive për të ardhmen.
Ringritja mund të jetë më e ngadalshme, pasi fatkeqësisht në vendin tonë ka një politikë krizëprodhuese, paqartësitë dhe pasiguritë janë rritur, braktisja e vendit është rritur, ndërsa integrimi europian po ngadalësohet. Disa arsye kryesore për këtë opsion janë risqet se individët dhe investitorët privatë vendës dhe të huaj mund të presin zgjedhjet parlamentare 2021 për të marrë vendime për të rritur investimet e tyre; donatorët bilateralë dhe multilateralë po ngadalësojnë lëvrimin e granteve dhe kredive të buta. Qeveria ka dështuar të thithë fonde nga donatorët për tërmetin.
Qeveria vazhdon të aplikojë partneritete publike-private prefenciale, që do të prodhojnë kosto të rënda për konsolidimin financiar të vendit. Për ta përmirësuar ringritjen e ekonomisë sonë gjatë vitit 2021 kërkohen një sërë reformash strukturore për një model rritje ekonomike të shëndetshme, ku rritet pesha e ekonomisë së gjelbër dhe ekonomisë së dijes dhe ku ndahen më mirë përfitimet e rritjes ekonomike. Politikat dhe paketat lehtësuese dhe mbështetëse për të papunët, për të varfrit dhe për bizneset duhet të jenë të qarta dhe lehtësisht të arritshme deri te të varfrit dhe të papunët.
Eliminimi i çdo vonese e pengese në procesin e integrimit europian çliron energji dhe burime rritje dhe zhvillimi edhe në kohë krize. Reduktimi i risqeve të thellimit dhe zgjatjes së krizës politike është kritik për reduktimin e paqartësive dhe pasigurive që pengojnë ringritjen. Përzgjedhja me përgjegjësi profesionale dhe transparencë maksimale e përdorimit të fondeve të rindërtimit dhe ringritjes do të zgjidhte krizën e të pastrehëve, të çerdheve, kopshteve, shkollave, të qendrave shëndetësore dhe spitaleve, por njëkohësisht do të rrisë punësimin dhe rritjen e të ardhurave për shtresat në nevojë. Të mirëintegruara së bashku këto reforma dhe parime mirëqeverisje do të ndikojnë në ringritjen e ekonomisë sonë, mundësisht brenda vitit 2021.
