Shp ërthimi i madh që do të sjellë edhe fundin e botës nuk do të ndodhë për të paktën 101.100 vjet. Kjo shifër është një 1 e ndjekur nga 1100 zero – një numër aq i madh sa nuk ka as edhe emër për të. – “Nëse e shkruajmë është një faqe e tërë me zero,” – thotë autori i studimit Matt Caplan, një astrofizikan i Universitetit Shtetëror të Illinois. (Mosha aktuale e universit është rreth 13,7 miliardë vjet.)
Ai thotë se para fundit të botës, me siguri prej kohësh jeta nuk do të ekzistojë më në Tokë, madje gjithçka do të duket e zymtë, dhe trishtuese.
“Është përtej fushëveprimit të çdo shkalle kohore për të cilën ne zakonisht mendojmë,” – pajtohet Polin me të, një tjetër studiues.
Por nëse Caplan ka të drejtë, këto shpërthime me siguri do të jenë ngjarjet më të mëdha astrofizike para fundit të botës.
Yjet digjen duke shkrirë hidrogjenin në helium, brenda bërthamave të tyre. Kur një yll mesatar, rreth madhësisë së diellit tonë ose pak më i madh, ka përdorur të gjithë hidrogjenin e tij, ai nuk ka energji të mjaftueshme për peshën e yllit të vet, dhe thelbi fillon të kontraktohet ndërsa shtresat e jashtme zgjerohen në mënyrë drastike. Ndërsa thelbi zvogëlohet, presionet dhe temperaturat rriten, duke lejuar që elementët më të rëndë të bashkohen.
Ylli përfundimisht hedh shtresat e tij të jashtme, dhe ajo që ka mbetur formon një objekt ultra të dendur vetëm disa mijëra kilometra përtej – ose formon një xhuxh në formë të bardhë.
Këta yje të bardhë ‘xhuxh’ janë fotografuar gjatë një studimi astronomik të realizuar nga Teleskopi Hapësinor i NASA-s në 2006.
Gjatë një periudhe triliona deri në qindra triliona vjet, xhuxhët e bardhë rrezatojnë çdo nxehtësi që mbetet, dhe mbetjet e ngrira nganjëherë quhen xhuxha të zinj. Por, edhe pse xhuxhët e zinj janë të ftohtë dhe të vegjël, duke i bërë ata të jenë të qëndrueshëm për periudha të mëdha kohore, llogaritjet e Caplan tregojnë se bashkimi bërthamor mund të ndodhë falë një dukurie të njohur si “tunele kuantike”.
Brenda bërthamave të xhuxhëve të zinj, bërthamat e atomeve individuale kanë secila një ngarkesë pozitive, kështu që ato zmbrapsin njëri-tjetrin si polet e një magneti. Por sipas teorisë kuantike, çdo bërthamë vepron si një valë, apo si edhe një grimcë.
Falë kësaj dukurie të ngjashme me valën, bërthama herë pas here do të “tunelojë” përmes barrierës së repulsionit që e ndan atë nga fqinji i ngarkuar në mënyrë të ngjashme.
“Ne i mendojmë xhuxhët e bardhë si këto objekte krejtësisht inerte,” – thotë Marten van Kerkwijk, një astrofizikant në Universitetin e Torontos, i cili nuk ishte i përfshirë në studim. “Vërtet është e kotë të mendosh që këta yje të qetë dhe të vdekur mund të vazhdojnë të shkrifen.”
Gjatë triliona vitesh, këto reagime super të ngadalta të shkrirjes do të prodhojnë hekurin e elementit të rëndë, sipas Caplan. Procesi gjithashtu do të lëshojë pozitrone, të cilët janë të ngjashëm me elektronet, por kanë ngarkesë pozitive. Kur këta pozitrone ndeshin elektrone në thelbin e yllit, ata do të asgjësojnë njëri-tjetrin. Nga elektronet dhe presioni që ata ushtrojnë, xhuxhat e bardhë nuk do të jetë më në gjendje të kapërcejnë tërheqjen e gravitetit.
Ato do të vazhdojë të zvogëlohet derisa të ndodhë shpërthimi, i ngjashëm me një nga supernovat tradicionale.
Caplan vëren se vetëm yjet më të rëndë se xhuxhi i bardhë – ata me një masë më shumë se rreth 1.2 herë më të madh se dielli – mund të pësojnë një shpërthim të tillë. Edhe kështu, një shpërthim i xhuxhit të bardhë do të jetë fati i rreth një përqind e afërsisht 1023 yjeve që ekzistojnë sot, – thotë ai, lidhur me studimin shkencor, mbi fundin e universit tonë.
/NOA.al
