Nuk është përbindëshi që tregojnë, por as engjëlli që shfaqet kur flet me të nga afër. E fshehur midis këtyre skajeve, historia e Rrapi Minos, kreut më jetëgjatë të Prokurorisë së Përgjithshme, është diçka tjetër, që ngërthen në vetvete dramën e ngjarjeve tronditëse, ku firma e tij ka qenë përcaktuese në fatalitetin e dhjetëra njerëzve dhe qasjen njerëzore në ato raste, kur ia kanë lejuar rrethanat për të evituar sa të mundej krimet përbindëshe që prodhonte regjimi.
Tani në moshën 90-vjeçare, kur ka lënë prapa bëmat e detyrës së hershme dhe vitet e jetës nën akuzë për krime kundër njerëzimit, rropatet në ritualin e zakonshëm në shoqërinë e një grupi të njohurish e ish-kolegësh, që rrallohen dita-ditës pa dashur t’u kthehet kujtimeve, as atyre të dikurshme kur shkëlqente në karrierë dhe as atyre të mëvonshme kur përpëlitej në qeli si i dënuari VIP në Shqipërinë e postdiktaturës.
Ai zyrtari i rëndësishëm i regjimit, që detyra ia kërkonte të përballej me një dinamikë të jashtëzakonshme, tashmë e nis dhe mbaron ditën me çapitjen nga shtëpia afër Ushtarit të Panjohur në qendër të Tiranës deri te kafja e preferuar te Pazari i Ri. I lodhur nga pesha e viteve dhe sëmundjet e moshës së thyer, ka hequr dorë nga vizitat pa kriter te miqtë e shokët dhe sidomos nga lëvizjet jashtë Tiranës.
Shfaqet shumë rrallë vetëm te zyra e veteranëve afër Bankës Kombëtare, për të marrë pjesë në veprimtaritë e shoqatës së Dëshmorëve të Atdheut, si i vetmi angazhim shoqëror, që preferon ta kryejë me pasion, kuptohet për aq sa ia lejojnë mundësitë. Ka kohë që e ka fshirë nga axhenda shfletimin e gazetave të përditshme dhe ndjekjen e lajmeve në televizor. Kjo jo thjesht për mungesë interesimi, po, më së shumti, për një obsesion të çuditshëm, që i shkakton prania e medies dhe e njerëzve të saj. I prerë për të refuzuar çdo kontakt me gazetarët, nuk ka lënë rast pa kthyer mbrapsh ofertën e çdo njërit syresh për të biseduar e hedhur dritë mbi historitë e patreguar, a kur firmoste në emër të ligjit dhe Republikës.
Ky është Rrapi Minua sot, ish-zyrtari më i frikshëm i regjimit, që di shumëçka nga bëmat e tmerrshme të epokës së komunizmit dhe rezervohet tej mase t’i ndajë me të tjerët. E megjithatë, ne mundëm të depërtojmë paksa në “ishullin e vetmisë” që ai ka blinduar për t’i qëndruar larg të djeshmes, falë përpjekjeve të shumta dhe ndërhyrjes së disa miqve të tij të ngushtë. E patëm vështirë, tmerrësisht vështirë për të kapërcyer qëndrimin e tij kategorik për mos t’u prononcuar për gazetën. Sidoqoftë, bisedat disaditore në mirëbesimin e shoqërisë së tij të afërt, na dhanë mundësinë të mësojmë shumëçka nga historitë e dikurshme.
Zoti Rrapi! Ju keni qenë Prokurori i Përgjithshëm më jetëgjatë i regjimit të kaluar dhe keni përfaqësuar akuzën në proceset më të bujshme…
Ndoshta nuk është kështu. Unë kam qenë 14 vite në detyrën e Prokurorit të Përgjithshëm. Jam emëruar në vitin ‘76 dhe e kam mbyllur në vitin ‘90…
Sidoqoftë, 14 vite nuk janë pak…
Detyrën kam bërë, atë që më kushtëzonte ligji…
Po më parë, çfarë funksione keni kryer?
Në përgjithësi në organet e drejtësisë. E kam nisur si prokuror në rrethin e Fierit në vitin 1958. Sa isha diplomuar jurist në Institutin e Drejtësisë në Tiranë. Fakulteti i Drejtësisë u krijua disa vite më vonë. Punova aty 10 vite, pastaj shkova prokuror në Lushnjë. Në vitin 1971 u emërova drejtor i Drejtorisë Gjyqësore në Prokurorinë e Përgjithshme, ku punova dy vite. Në vitin 1973 më caktuan instruktor për organet e drejtësisë në Komitetin Qendror të Partisë. Në vitin ‘75 u riktheva në Prokurorinë e Përgjithshme dhe përfundimisht në vitin 1976 m’u besua detyra e Prokurorit të Përgjithshëm.
Pra, jeni nga juristët e parë që jeni diplomuar në shkollën shqiptare?
Ai ishte grupi i parë që certifikoi Instituti i Juridikut i krijuar në fillimin e viteve ‘50. Të gjithë ishin zgjedhur për nga cilësitë vetjake dhe tradita familjare. Filtri ishte rreptësisht rigoroz.
Që do të thotë se edhe ju vinit nga një familje me traditë në fushën e drejtësisë…
Jo, jo. Askush në fisin tonë, madje në krejt fshatin dhe krahinën tonë atëherë nuk trashëgonte një traditë të tillë në fushën e drejtësisë. Tradita familjare në këtë rast kishte të bënte me trashëgiminë atdhetare, me qëndrimin e familjes në vitet e luftës, apo me kontributin në aksionet e rindërtimit të vendit…
Me biografinë politike, me një fjalë…
Pavarësisht si tingëllon sot ky term, në atë kohë ishte kushti bazik që tregonte raportet me shtetin, shoqërinë. Unë vërtet nuk vija nga një traditë familjare në fushën e jurisprudencës, por vija nga një familje që e kishte përkrahur Luftën Nacionalçlirimtare që në ditët e para të saj. Në zonë, por dhe më tej njiheshim si familje dëshmori…
Familje dëshmori, kishit ndonjë vëlla dëshmor?
Kisha djalin e xhaxhait që ishte vrarë në luftë. Dhimitër Mino e quanin. Ai është shpallur dëshmor i atdheut që në ditët e para të çlirimit. Ishte bërë pjesë e Lëvizjes Antifashiste qysh kur studionte në Normalen e Elbasanit. U vra në ballë të betejës në fillimin e Operacionit të Dimrit ‘44 në malësitë e Skraparit. Ne jemi rritur e burrëruar me krenarinë për aktin e tij. Bile edhe sot ndjehemi po aq krenar sa dhe atëherë. Gjaku i dëshmorëve është në themelet e çdo shteti dhe shoqërie. Dikur, në vitet e para pas ’90-s, turma të eksituara u turrën dhe mbi varrezat e tyre dhe me motivin e antikomunizmit bënë çfarë mundën në vendprehjen e martirëve të kombit. Sot shteti ka filluar të kujdeset dhe për varret e ushtarëve pushtues…
Me çfarë akti zyrtar certifikoheshin dëshmorët në vitet e para pasluftës?
Me porosi të udhëheqjes politike, në fillim të vitit ‘46, u krijua një komision zyrtar për evidentimin dhe vlerësimin e të rënëve në luftë me pjesëtarë të Ministrisë së Luftës, të Ministrisë së Financave dhe asaj të Punëve Botore. Më 9 shtator të vitit ‘46 komisioni publikoi vendimin me kriteret për trajtimin e të rënëve në luftë. Që këtej nisi dhe puna për evidentimin dhe trajtimin e tyre. Të rënët në luftë deri atëherë ishin dekoruar me medaljen e kujtimit dhe trimërisë. Me hyrjen në fuqi të ligjit në fjalë, familjet e tyre filluan të marrin një shpërblim emergjence, siç quhej atëherë. Se ata që u vranë kishin qenë të rinj, kishin lënë prindërit, fëmijët. Me daljen e këtij ligji, prindërit e tyre, por edhe fëmijët, ata që ishin në moshë të vogël, përfitonin një pension diku te 3400 lekë në muaj. Shumë vite më vonë ligji u përmirësua dhe mori trajtën e një statusi special, që u quajt Statusi i Dëshmorit. Në zbatim të tij ka pasur kritere rreptësisht rigoroze…
Kishte privilegje në atë regjim një familje dëshmori?
Absolutisht asnjë privilegj. Familjarët e të rënëve jetonin e punonin si gjithë të tjerët pa asnjë dallim. Kush shkelte ligjin ndër ta, penalizohej si gjithë të tjerët.
A nuk ishte privilegj për ju e drejta e studimit për t’u diplomuar jurist?
Mua nuk më çoi në shkollë gjaku i Dhimitrit, por arritjet e mia, si një nxënës i shkëlqyer dhe një veprimtar shoqëror i përkushtuar. Nëse m’u besua kjo degë, padyshim këtu influenconte edhe besnikëria e familjes dhe të afërmve për regjimin, kontributi i tyre për zhvillimin e vendit…
E zgjodhët vetë si degë Juridikun, apo jua rekomanduan autoritetet zyrtare?
Ajo m’u akordua si bursë nga Komiteti Ekzekutiv i Lushnjës. Deri atëherë, nuk më kishte shkuar në mëndje një profesion i tillë. Mendoja për mësuesi, për agronomi, apo diçka tjetër, por jo për jurist. Juridiku asokohe, së paku për ne, njihej fare pak. Sidoqoftë, qëllova me fat dhe u diplomova jurist, në një kohë kur juristët në vend ishin të paktë.
Nga e nisët karrierën e juristit?
E nisa nga rrethi i Fierit. Aty e kam ushtruar për herë të parë funksionin e prokurorit.
Ju kujtohet gjyqi i parë?
Si jo, më kujtohet shumë mirë. Ishte një proces për një vjedhje banale. Një fshatar kishte marrë disa dërrasa të një pusi nafte që kishte dalë nga puna dhe ishte denoncuar në organet e Sigurimit për vjedhje të pasurisë socialiste. Ajo ishte dosja e parë e punës sime. Po dhe akuza e parë që mbrojta në gjykatë. Mbaj mend që personi në fjalë u dënua me tetë muaj burg. Me sa më kujtohet në vendimin e formës së prerë ia kaluan tetë muaj me kusht…
Po gjyqi i fundit…
Gjyqi i fundit ka qenë ai i Kadri Hazbiut dhe Fiqrete Shehut. E kam fjalën për pozicionin e prokurorit të çështjes. Se si Prokuror i Përgjithshëm më ka qëlluar të ndjek dhe disa procese të tjera që vijuan pas tij…
E keni fjalën për procese të tjera politike…
E kam fjalën për procese gjyqësore. Për prokurorin e asaj periudhe nuk kishte procese politike dhe ordinere, pavarësisht subjektit që ndiqej penalisht dhe statusit të tij. Busulla orientuese mbetej gjithnjë ligji. Ligji parashikonte çdo gjë. Prokurori zbardhte raportet e të akuzuarit me ligjin.
A nuk ishin gjyqe politike ato që procedonin me akuzën e sjellë nga Komiteti Qendror i Partisë dhe Enver Hoxha, si në rastin e grupit të Kadri Hazbiut?
Forumet partiake, si Byroja Politike apo Komiteti Qendror, procedonin kryesisht mbi rrezikshmërinë politike e shoqërore që paraqiste njëri apo tjetri. Patjetër që kjo nuk ishte pak në hetimet e mëtejshme, por aspekti penal ishte krejt tjetër. Akuza në këtë rast parashikonte një mori procedurash të rregulluara me ligj të veçantë…
Që parakuptonte kthimin e akuzës politike në akuzë penale?
Jo, jo. Të arrestuarit në selinë e KQ, i nënshtroheshin një procedure shumë të gjatë e komplekse.
Çfarë keni parasysh me të arrestuarit në Komitet Qendror?
E kisha fjalën për krerët e grupeve armiqësore që u zbuluan nga Partia në vitet ‘70-‘80. Si grupi i ushtarakëve, ai i sabotuesve në ekonomi, grupi i Kadri Hazbiut etj.. Pra, për ata që arrestoheshin fill pas mbledhjes së Plenumit të KQ.
Ata i arrestonte Komiteti Qendror…
Nuk i arrestonte Komiteti Qendror, por arrestoheshin në selinë e Komitetit Qendror, më saktë në sallën e mbledhjeve të Plenumit të KQ. Aty ua hidhnin prangat oficerët e Sigurimit. Deri te ky çast çdonjëri prej tyre gëzonte privilegjet dhe statusin e anëtarit të Byrosë Politike, apo të KQ. Kishte ndër ta që ishin ministra, zëvendësministra etj.. Futeshin në selinë e KQ me staturën e udhëheqësit, të shoqëruar me roje, me kobure në brez dhe dilnin prej andej me pranga në dorë…
Në çdo rast me urdhër arresti nga Prokurori…
Në asnjë rast me urdhër arresti nga Prokurori, madje Prokuroria nuk kishte dijeni për ata që kryqëzoheshin në selinë e KQ për vepra të ndryshme penale…
Si nuk kishte dijeni Prokurori i Përgjithshëm? Kush e lëshonte urdhërarrestin në këto raste?
Kjo ishte një procedurë speciale që realizohej pa dijeninë e Prokurorit të Përgjithshëm. Ne viheshim në lëvizje kur i pandehuri VIP kishte përfunduar në qeli. Detyra jonë fillonte pikërisht në këtë moment. Çfarë kishte ndodhur më parë me objektin e radhës, na vinte shkresërisht nga Ministria e Brendshme.
Çfarë ishte kjo procedurë speciale në rastin e të dënuarve VIP?
Një procedurë sekrete e kopsitur midis udhëheqjes së lartë të Partisë dhe krerëve të Sigurimit të Shtetit.
Pra, midis Enverit dhe kreut të Sigurimit…
Pak a shumë diçka e tillë. Po si operohej konkretisht, unë si prokuror nuk kisha dijeni, bile nuk ma lejonte as detyra të hulumtoja më tej. E quanim një procedurë të mirëbesuar, dhe aq. Ca më tepër që në qendër të saj ishte udhëheqësi kryesor i Partisë. Pastaj, mos të harrojmë natyrën e sistemit Parti-shtet, që do të thoshte që vija politike e saj përshkruante tërë veprimtarinë e institucioneve shtetërore…
Me një fjalë, ju noterizonit atë që ju servirte politika…
Nuk ishte tamam kështu. Pavarësisht që shtysa e parë, lënda në ngarkim të të akuzuarve vinte nga institucionet politike, ne, sipas platformës së Prokurorisë, zbatonim politikën penale mbi të cilën ngrihej akuza…/ panorama
