Plisi – simbol i të zgjedhurve të Zotit!
Sipas mitit, Moisiu udhëhoqi drejt tokës së premtuar, një përzijerje popujsh, ku bënte pjesë edhe fisi Levi, të cilët nuk kishin përfituar toka si fiset e tjera hebreje. Arësyeja ishte se ky fis merrej me shërbimin ndaj kultit të Zotit (JHWH) dhe ishin të vetmit që kishin të drejt të ishin priftërinj.
Sipas Bibles, vete Zoti pohon: ” Unë kam zgjedhur levitët, ndërmjet Izraelitëve (…) levitët do të jenë të mi” (Numeri 3:11). Piktori ka përdorur Plisin, për t’i dalluar levitët nga njerëzit e fiseve të tjera hebraike (fig.1,lart). E bardha, e kuqja dhe e zeza ishin ngjyrat e përkatësisë ndaj fisit të Moisiut. (2) Sipas etnografëve, këto janë tre ngjyrat kryesore në veshjen e traditës së shqipetarëve dhe deri në shk 19-20, Plisi që përdorej prej tyre ishte i bardhë, i kuq dhe i zi. Megjithatë, tek shqipetarët në veshje, mbisundon ngjyra e bardhë , ngjyra e ndriçimit hyjnor e Krijuesit.
Në pikturën (fig.2, lart) (3) autori paraqet vetë profetin Mojsi (120 vjeçar), i vetmi që foli sy më sy me të Plotfuqishmin. (Nu 12:3; De 34:10; At 7:20; Eb 3:2-5). Xh.Tissot nuk ka lënë ndonjë shpjegim se përse Mojsiu paraqitet në të gjitha pikturat e tij me Plisin historik të shqipetarëve dhe është i vetmi portret në botë, ku ka këtë pamje. Lind pyetja : A ka patur Mojsiu origjinë iliro-shqipetare?
Të gjithë e njohin historinë e Mojsiut. Sipas Biblës, ai lindi më 1571pk në Egjipt, (4) por disa studiues mendojnë më 1391/1386 pK( 7 Adar 2368 ) duke e cilësuar si bashkohës të faraonit Akhetaton. (5) Ai u birësua nga motra e Faraonit dhe si pjestar i familjes mbretërore, Mojsiu ishte prift dhe ishte paisur me të gjitha dituritë e shkencës dhe besimit të shkollës së Thotit, (6). Në Egjiptin e lashtë, Faraonët dhe familjarët e tyre mbanin disa emra , sikurse edhe Perënditë pellazge të hyjnizuar në Olimp (Niko Stillo“Etruskishtja-Toskërishtja”). Historikisht njihen disa emra të Moisiut (Hosorsiphit), por kryesori mbeti ay që përdoret edhe në ditët tona.
Sipas Biblës, emri Moisi (në hebraisht מֹשֶׁה – Môsceh) do të thotë “i nxjerrë jashtë”, por rrënja “ms” është egjiptiane e do të thotë “fëmijë”(Esodo 2,10). (7) M.Eliade (historian i besimeve, mitolog dhe filozof, 1907-1986) gjithashtu emrin e Moisiut e shpjegon si egjiptian me kuptimin “i lindur, fëmijë”.(8)
Në lashtësi i kushtohej një rëndësi të madhe emërtimeve dhe tek pelazgët emri, sidomos i figurave kryesore të historisë së tyre, lidhej me mitet e besimit. Shpjegimet e mësipërme në Bibël nuk dëshmojnë rolin e Moisiut si profet dhe si figurë qëndrore, në besimin Ebraik, Kristian dhe Islam. Por një legjendë e traditës gojore hebreje na ndihmon të zbulojmë kuptimin e emrit dhe gjuhën së cilës i përket. Kur Zoti i diktoi Moisiut ligjet sipas të cilave duhet të silleshin hebrejt me njeri-tjetrin dhe me popujt e tjerë (Torah) për të gëzuar vendin e një populli të zgjedhur, “Fëmijët e Izraelit i thanë Moisiut: Moisi, mësuesi ynë, na e mëso … na e shpjego Torah-un” (Midrash Tanchuma; Menachot 29b; Sotah 13b). (9) Kjo legjendë përputhet me emrin shqip “mësues” dhe tregon profesionin e priftërinjve dhe sot e kësaj dite.
Poeti dhe eruditi shqipetar, Pashko Vasa (1825- 1892) pohon se “emri i Moisiut , nipit të Ramsesit të II dhe përhapës i krishtërimit, ka qenë tjetër dhe më vonë u quajt “Moisi” dmth mësues. Muse, shqip mësoj dhe musoj, do të thotë : unë mësoj ,unë jap mësim. Musois është ai i cili jep mësim, i cili na frymëzon dijen, që lindi shkencën”. (10)
Përfundimi i parë: Kur tek një fjalë, kuptimi mitik përputhet me atë gjuhësor , origjina e emrit i përket popullit që e flet atë gjuhë. Për rrjedhojë emri i Moisiut është i gjuhës shqipe dhe tregon detyrën e tij si profet.
Por përkatësinë e tij etnike, nuk e dëshmon vetëm emri …
Dhjetë urdhëresat e marra nga “ goja”e Zotit, Mojsiu i ka shkruar në gjuhën pellazgo-shqipe.
Në ditën e parë të muajit të tretë që nga largimi nga Egjypti, izraelitët e lodhur dhe plot dyshime për fjalët e Moisut dhe fatin e tyre, mbritën në këmbë të malit Sinai. Sipas urdhërit të Zotit, mbas tre ditë “pastrimi”, Moisiu i vetëm, ju ngjit malit Sinai ku qëndroi dyzet ditë dhe netë, për të marrë nga goja e të Plotfuqishmi dhjetë Urdhëresat ( Es17,8-13) , dy prej të cilave të shkruara “me gishtin e tij” mbi dy rasa guri që njihen me emrin TORAH. (11) Vendosja jo e rastësishme e ngjarjes, mbi një mal me emrin e Perëndisë hënore Sin të panteonit sumer, babilonez dhe të asirëve,( 12) dëshmon jo vetëm besimin hënor të pellazgëve në këto vënde, por dhe origjinën pellazgë, të mitit kristian.
Torah (në hebraisht תורה) personifikon vetë figurën e Zotit dhe përmban 613 urdhëresa. Sipas studiuesve është një fjalë e vjetër hebraike që tregon “mësimin” dhe shpesh përkthehet si “ligje”.( Stephen M. Wylen, Settings of Silver : An Introduction to Judaism, Paulist Press, 2001, p. 16) Siç vihet re, për këtë fjalë nuk kemi një përkthim gjuhësor. Sipas P.Zheit, Gjuhët e para kanë qenë simbolike dhe simboli është gjuha më të cilën E (Qëndra, Zoti) shprehet. (13)
Bazuar mbi të njejtin parim, albanologu Xhuzepe Katapano (Thot Parlava Albanese, Bardi Editore, Roma 1984) sqaron se : “ TORA ka të bëjë me çdo çast të jetës, me krejt ekzistencën njerëzore (…) rrjedh nga tingulli TR (tërë) , ku e para (t-shën im) tregon cakun dhe e dyta lëvizjen (r-rrota, rrethi -shën im) (…)
Ngaqë Zotit nuk mund t’i jepet një emër, që të shprehte thelbin e tij, realitetin përmbajtësor, Thoti e emërton : TËRË : i tëri, i ploti, absoluti (…) Pra TORA-HA është Arbërisht, përmbledh gjithë urtësinë, tërë dijen e drejtësisë ! „ (14)
Ky shpjegim është shkencor dhe i bazuar mbi faktet gjuhësore, por janë trashëguar edhe fakte grafike. Mund të themi se, para përdorimit (ose krahas) të fjalës, njeriu „ka folur“ nëpërmjet gjesteve dhe vizatimit. Psikologu i njohur Karl Jang (Carl Gustav Jung ,1875 -1961) pohon se njeriu përdor fjalën, për të shprehur kuptimin e mendimit që do të trëgojë. Gjuha e tij është plot me simbole , por për të dhënë thelbin e mendimit, ai shpesh përdor vizatimin. (15)
Emërtimi në gjuhën shqipe Torah / Tërësi, i Zotit është shprehur gjatë mijëra viteve, me të njejtin gjest-simbolik: duart e hapura që tregojnë gjithësinë (gjithë horizontin, nga lindja në perëndim, nga Alfa deri tek Omega). Ky simbol, nga mitologët kristian iu përshtat mitit të sakrificës së Krishtit, për t’i dhënë popullit idenë e të dërguarit të Zotit. Në fotot poshtë, shihet përcjellja e simbolit besimtar në kohë.
