Banesa e Eqerem Bej Vlorës
Statusi i objektit: Banesa e Eqerm Bej Vlorës është shpallur monument kulture nga M.T.K.R.S, me vendim nr. 469, datë 9.08.2006. Viti/koha e ndërtimit: Shek. XIX. Vendndodhja: Qyteti i Vlorës, Bashkia Vlorë.
Përshkrimi: Banesa e Eqerem Bej Vlorës apo “Banesa e Beut” është e vetmja godinë që ka ngelur, nga kompleksi i madh ndërtimor i sarajeve të familjes Vlora. Kompleksi që dikur zinte një pjesë të madhe të Sheshit të Flamurit, u prish në vitin 1926 për t’i hapur rrugë ndërtimit të lulishtes së sotme. Pamjen dhe mënyrën e ndërtimit të këtij kompleksi e njohim shumë pak nga fotot dhe skicat e pakta që kemi trashëguar si dhe nga disa përshkrime nga autorë të ndryshëm, që u mahnitën nga pamja madhështore e ndërtesave. Planimetrinë e kompleksit e njohim nga një skicë e nënkonsullit anglez A. Rumbold, me sa duket e hartuar në vitin 1865 dhe e publikuar një shekull më vonë nga Eqerem Bej Vlora në vitin 1960, në revistën Shejzat. Përshkrimin më të hershëm të sarajeve e gjejmë tek konsulli austriak Johan George Von Hahn në vitet 1840-50, i cili thekson se:” Pallatet me stil oriental të Vlorajve, familjes më të vjetër dhe më fisnike të vendit, janë ndërtuar në anën jugperëndimore të qytetit, të cilat nëse kundrohen nga kodrat e afërta, ofrojnë një pamje me të vërtetë magjepsëse”.
Janë një sërë studiuesish dhe udhëtarësh si Carl Patch, Antonio Baldacci, Luigi Maria Ugolini, që të tërhequr nga arkitektura e tyre kanë lënë shënime të rëndësishme në veprat kushtuar Shqipërisë. Por megjithatë përshkrimet më të detajuara për këtë kompleks i gjejmë tek kujtimet e Eqerem Beut. Sipas tij:”Në hyrjen juglindore të qytetit të Vlorës, në kryqëzimin e shumë rrugëve që, duke zënë fill nga rruga e Skelës, të çonin në qendër të qytetit, në mes të një parku të madh prej 40.000 metrash katrorë, rrethuar me mure të larta tetë metroshe dhe me dy porta në të, ka qenë deri në vitin 1925 një ndërtesë e stërmadhe, me një tjetër më të vogël përpara. Ai ishte konaku i Vlorajve, që përfshinte Haremllëkun (Banesën e grave), dhe Selamllëkun (Banesën e burrave).
Kurse populli këtë kompleks e quante thjeshtë ”Sarajet e Beut”. Midis dy godinave kishte një kompleks të gjerë ku ndodhej një guzhinë e madhe dhe lavanderia. Haremllëku kishte tre salla të mëdha (30 x 12 m) nga një për çdo kat njëra mbi tjetrën dhe dy dhoma të mëdha në katin përdhesë, ku mbaheshin orendi dhe paisje shtëpiake. Çdo dhomë gjumi në katin e tretë kishte banjën e vetë përbri, ndërsa një e tillë e madhe, e përgjithshme, me katër të ndara, gjendej në katin e dytë”. Selamllëku që kishte një funksion publik dhe shërbente për pritje zyrtare ishte një godinë më e vogël, me dy kate. Fasada e saj kishte një pamje impozante me dritare dhe një derë me qemer në formë harku, duke i dhënë asaj paraqitjen e një godine me funksion administrativ. Në brendësi të këtyre godinave ruheshin gjithashtu koleksione të pasura me objekte arkeologjike dhe armë zjarri, të cila janë përshkruar mjaftë mirë nga arkeologu Italian L.M. Ugolini, në fillimin e viteve 1920. Sarajet ishin ndërtuar nga dy vëllezër: Nga gjyshi i Ismail Qemalit, i cili gjithashtu quhej Ismail, dhe nga gjyshi i Syrja Vlorës, Beqiri. Pikërsisht në ballkonin e Selamllëkut në 28 Nëntor, të vitit 1912, Ismail Qemali së bashku me përfaqësues nga e gjithë Shqipëria, ngriti flamurin duke shpallur pavarësinë e shtetit Shqiptar.
Godina aktuale dykatëshe e njohur si Banesa e Eqerem Bej Vlorës, pas vitit 1944 ka funksionuar si shtëpi kulture, bibliotekë dhe muze, ndërsa sot përdoret si banesë private nga pronarët e saj. Bibliografia: J.G.V. Hahn., Studime Shqiptare. IDK. Jena 1854; E. Bej. Vlora., Kujtime 1885-1925. IDK. 1973 R Oldenbourg Munchen; I. Qemali., Kujtime, Botimet Toena, Tiranw 2009; I. Ikonomi., Pavarësia, Udhëtimi i paharruar i Ismalil Qemalit. U.E.T Press, 2012. Funksioni: Kompleks banimi dhe monument kulture. Hyrja: Pa biletë. Itinerari: Banesa e Eqerem Bej Vlorës ndodhet në qendër të qytetit të Vlorës, pranë “Sheshit të Flamurit”.
