nga Fahri Xharra
Nëse Shqipërisë dikush ia donte te mirën, Kristo Dako, Sevasti dhe Parashqevi Qiriazi ia donin me te mirën për vajzat dhe edukimin e tyre. Vepra e tyre pedagogjike, gjithnjë herësh humaniste dhe patriotike, i ka bërë me kohë ata figura bamirëse të shquara të kombit.
Kristo Dako, studiuesi dhe patrioti korçar, bashkëkohës i ngjarjeve që vendosën fatin e shtetit Shqiptar pagëzuar nga Fuqitë e Mëdha. Njeriu që shëtiti pëllëmbë për pëllëmbë në “tokën e harruar”, këshilltarin e presidentit amerikan Uillson, Çarls Krejn dhe roli i tyre në çështjen shqiptare. Dëshmitë e masakrës greke që vijnë për herë të parë në veprën e Dakos “Shqipëria, çelësi kryesor i Lindjes së Afërme”.
I lindur në Korçë më 1876 Dako më vonë emigroi në Bukuresht, Rumani, ku mbaroi shkollën e mesme, dhe më vonë Fakultetin e Matematikës. Ai më vonë emigroi në Shtetet e Bashkuara ku mbaroi për filozofi.
Më 1910 u bë drejtor i Shkollës Normale të Elbasanit. Botues i gazetës Dielli, organ i Federatës Mbarëshqiptare Vatra më 1913. Dako mori më vonë pjesë në Konferencën e Paqes së Parisit më 1919. Dako është takuar dy herë me presidentin e Shteteve të Bashkuara Woodrow Wilson, për t’i shpjeguar atij interesat kombëtare të Shqipërisë. Dako u bë Ministër i Edukimit në një nga qeveritë e Ahmet Zogut,Dako ka themeluar Institutin e Vajzave “Qiriazi” në Korçë, e më vonë në Kamëz, Tiranë.
Kristo Dako ishte bashkëshorti dhe bashkëpunëtori më i ngushtë i Sevasti Qiriazit (Dakos) dhe Parashqevi Qiriazit, në veprimtarinë e tyre fisnike të arsimimit dhe emancipimit të femrës shqipëtare… Kristo Dako dhe Sevasti Qiriazi (Dako) patën dy fëmijë Gjergjin dhe Aleksandrin… Kristo Dako radhitet dhe zë një vend nderi ndër emrat më të shquar të patriotëve më aktivë në Europë dhe në botë të kohës së tij, si Faik Konica, Fan Noli, Luigj Gurakuqi, etj. Veprimtaria e Kristo Dakos shuhet me vdekjen e tij në vitin 1941. Sistemi komunist, tërë veprimtarinë e Kristo Dakos, e la në harresë për 50 vjet. Prandaj, sot ka ardhur koha që vepra e Kristo Dakos të vlerësohet dhe të bëhet e ditur për të gjithë shqiptarët dhe njëkohësisht të ndreqet padrejtësia që ka rënduar mbi të dhe familjen Dako.
Kristo Dako ishte një nga figurat me autoritet të padiskutueshëm. Mendimi i tij kishte peshë.
Ai ishte bashkëkohës dhe bashkëpunëtor me të gjithë burrat famëmëdhenj të Shqipërisë, nga të gjitha trevat, në ngjarjet më pikante të Shqipërisë. Jo vetëm për sa thamë më sipër, por ai veshi mantelin e zyrtarit më të lartë të Ministrit të Arsimit,atë të Deputetit të Drinit në Parlamentin e parë shqiptar, të administratorit të talentuar që transformoi kodër Kamzën dhe ngrit Institutin “Kyriaz” këtë vatër të madhe të arsimimit dhe emancipimit te vajzave shqiptare të mbiquajtur “Foleja Kombëtare. Tani së fundmi nuk mund të mos nënvizoj faktin se kjo heshtje e stërzgjatur dhe përbuzja e veprës së tij për një kohë të gjatë ishte pjesë e një lufte që synonte dobësimin e influencës amerikane në Shqipëri, në mënyrë që ajo të ishte sa më e izoluar, larg çdo ndikimi dhe influence të huaj, që vëndin e frymës perëndimore ta zinte ajo lindore, kultura sllave dhe ideologjia e saj. Njohja e veprës së gjithanëshme, me gjith nuancat e saj është , si të thuash, mbushje e boshllëkut të trashëguar nga e kaluara.Por sintezën e luftës, përpjekjeve të tij na e dha Parashqevi Qiriazi kur shkruante se “Veprat na veshim me pavdekësi lavdërimi ose çnderimi, se veprat janë të vetmet tapi që mund te trashegohen pas vdekjes”.
Mbas luftërave ballkanike, e kërcënuar herë mbas here për konfiskimin e librave, djegien e shkollës dhe internimin nga qeveria turke, dhe e ndjekur nga veprimtaria kriminale e Patrikanës, Sevastia u tërhoq përkohësisht në Manastir. Ajo e rihapi shkollën në dy vitet e para të Pavarësisë, 1912-1914; po për arsye të përndjekjevë të andartëve grekë, Qiriazët u larguan në Rumani dhe, me fillimin e Luftës së Parë Botërore, erdhën në Amerikë, në Natick, Massachusetts. Të dy motrat filluan menjëherë nga puna për t’i mësuar shqiptarëve të rritur gjuhën amtare. Shkolla në Natick, e para shkollë në gjuhën tonë në Amerikë, qe hapur që në vitin 1908 nga Kristo Dako. Ndërkaq, ndërsa Parashqevia boton revistën dyjavore “The Morning Star” (“Ylli i Mëngjesit”), çifti Dako-Qiriazi themelojnë Partinë Kombëtare Shqiptare, me qendër në Worcester, kryetare e së cilës qe Sevastia. Qëllimi i kësaj partie politike qe mbrojtja e të drejtave të Shqipërisë në forumet ndërkombëtare. Kësaj propagande, ndër të tjera, i shërbeu edhe “Memorandumi mbi të drejtat, shpresat dhe aspiratat e shqiptarëve”, që shkroi Sevastia dhe ua dërgoi Fuqive të Mëdha, më 12 tetor, në prag të Konferencës së Paqes të Parisit.
Në vitin 1922, Sevastia u kthye në Tiranë dhe, së bashku me Parashqevinë, që kishte ardhur nga Parisi mbas përfundimit të Konferencës së Paqes, ku kishte qenë delegate e shqiptarëve të Amerikës, rihapën Shkollën e Vashave, tashmë si Instituti Kyrias, një institut me karakter hollësisht kombëtar dhe me vlera të pakrahasueshme mësimore-edukative, ku mësonin vajzat shqiptare pa dallime krahinash e besimesh. Me vendimin e qeverisë shqiptare për mbylljen e shkollave private e fetare, në vitin 1933, mbas 42 vjetësh shërbimi, u mbyll edhe Instituti Kyrias.
Por Atdheu nuk vret… vriste tradhtia komuniste.
Me rënien e Shqipërisë në duart e komunistëve, si për gjithë popullin tonë dhe sidomos për familjet e nacionalistëve, filluan vitet e vështira të përndjekjeve, bastisjeve, dhunimeve, burgosjeve, torturarave, pushkatimeve, varjeve, etj. Nuk mund të përshkruhen peripecitë dhe dhimbjet fizike e shpirtërore, që kaloi Sevastia dhe familja e saj në vitet e fundit të jetës së saj. Ajo vdiq në vitin 1949, mbasi e patën nxjerrë nga shtëpia dhe pati përjetuar dhunimin e kufomës së të shoqit, patriotit të madh Kristo Dako, burgosjen e djemve të saj, Aleksandrit dhe kirurgut të njohur, Gjergjit, i cili, duke mos mundur të durojë torturat e hetuesisë, vari veten në qelinë e burgut.
Ajo vdiq, në vitin 1949, e ngushtuar në shpirt që nuk ia dhanë kufomën e tij ta varroste me duart e veta dhe zemërplasur, duke parë gremisjen e atdheut të saj të dashur, për të cilin pati punuar gjithë jetën. Arkivolin e saj, të vendosur mbi një karrocë, e përcollën vetëm njerëzit e familjes: dy nuset e djemve, mbesa e vogël, Viktoria, dhe kuzhinierja e Institutit Kyrias.
Referencat:
-http://www.kohajone.com/2016/12/23/kristo-dako-perkujtohet-si-nje-patriot-dhe-nje-humanist-i-madh/ – Elsa Demo Shekulli, 29/12/2003 – http://illyriapress.com/kristo-dako-personaliteti-i-shquar-i-shtetit-dhe-pavaresise-shqiptare/ -Schwandner-Sievers, Stephanie (2002). Albanian identities: myth and history. Indiana University Press. p. 71. ISBN 978-0-253-21570-3.
– http://www.pashtriku.org/?kat=64&shkrimi=790
– http://shqiperiaebashkuar.al/2016/09/qiriazet-nji-familje-ne-sherbim-te-kombit-shqiptar/
