Nga Marin Mema
Himara është kthyer shpesh në arenë përplasjesh ku elementë të ndryshëm, për hir të së vërtetës pjesë e një grupi të vogël e gjithmonë të njëjtë, janë përpjekur që në këtë krahinë të ndezin, të acarojnë e të krijojnë idenë e një përballje mes grekëve e shqiptarëve. E gjithë kjo zallamahi ka lindur nën mbështetjen e rrymave të caktuara këndej e andej kufirit, të cilat në thelb nuk kanë asnjë lidhje me interesat e vërteta të banorëve të Himarës, por me të tilla ngushtësisht personale nga njëri krah dhe tërsisht politike në tjetrin.
Në mjaft dokumenta të zbuluara në arkivat e Venedikut nga profesor Pëllumb Xhufi një pjesë e të cilave renditen në veprën Arbërit e Jonit theksohet një histori që sado të mbulohet sot, del sërisht mbi sipërfaqe me të vërtetat e pandikuara të saj, sa kohë ato janë realizuar nga vetë banorët dikur. Dokumentat janë aq të qarta sa nuk mund t’i kundërshtojë askush! Ato i kanë plotësuar vencianët, napolitanët e mbi të gjitha vetë himariotët në periudha të ndryshme.
Në një dokument venecian të vitit 1554 shkruhet qartazi se flota osmane po shkonte drejt Himarës, për të shkatërruar plotësisht ata shqiptarë të gjorë. Kjo tregon se çfarë i konsideronin të tjerët, por edhe si vetëndiheshin himariotët në shekullin e XVI. Është emblematike një letër shkruar nga himariotët Papës Gregori i XIII ku pasi i deklarohen se janë shqiptarë i kërkojnë mbështetje jo thjesht ndaj trupave osmane, por edhe për të rindërtuar kishat e tyre të shkatërruara nga sulmet e shumta. Në vitin 1602 një tjetër dokument flet sërisht për shqiptarët e Himarës dhe pozicionin e tyre në atë kohë. Në vitin 1644 kemi një letër të Gjon Bixhilit nga Dhërmiu, që përveçse lajmëron venecianet për mbërritjen e flotës osmane, shkruan në radhën e pestë të saj, se të gjithë shqiptarët e Himares ishin të organizuar dhe gati për luftë.
Këto tregojnë veç të tjerash edhe lidhjen e fortë që Himara kishte me perëndimin e veçanërisht Italinë. Kjo zonë gëzonte të drejta vetëqeverisëse, ashtu siç edhe Mirdita në veri të vendit. Është periudha kur faktohet ekzistenca e shkollave shqipe në Shqipërinë e veriut të hapura nga Pjetër Bogdani, e Pjeter Budi, e po ashtu nga kleriku Nil Katalani në Himarë. Në shekullin e XVII shkolla e tij shqipe në Dhërmi kishte mbi 80 nxënës, e po kështu vijuan ato në Himarë, e më pas në Pilur. E gjithë kjo inisiativë kishte jo vetëm kundërshtimin grek, por edhe atë osman. Katalani vdiq në këtë vend, e po këtu u varros nën nderimet e shqiptarëve të Himarës, që i garantuan gjatë punës së tij edhe mbrojtjen fizike. Letra të tjera nga komuniteti ju dërguan në shekullin e XVIII deri edhe careshës së Rusisë Elizabeta Petrovna, ku himariotët shkruajnë se gjuha e tyre është ajo shqipe si në të gjithë Shqipërinë e kohës. Këtu dallohet edhe një element i parë mjaft i rëndësishëm që lidhet me gjuhën greke, pasi ata pohojnë se më të diturit flasin këtë gjuhë dhe atë italiane.
Pra, vetëm në shekullin e XVIII popullësia e këtyre anëve vetëshkroi se paria flet edhe italisht edhe greqisht. Këtë element e përmend edhe ushtaraku e studiuesi britanik William Martin Lik, i cili thotë se në këtë zonë, të gjithë kurbetlinjtë flisnin greqisht dhe italisht, ndërsa gratë nuk dinë asnjë gjuhë tjetër përveç shqipes. E kjo sigurisht ka arsyet e saj e që lidhen në thelb me Korfuzin. Ky ishull i afërt që prej vitit 1386 ishte venecian, pra ku gjuhë e përdorur në administratë ishte ajo italiane, ndërsa në komunikim të përditshëm greqishtja. Nuk duhet harruar se në këtë ishull ka patur një komunitet të madh arbëror, të mbishtresëzuar që në kohët e Ilirisë. Përveç shkëmbimeve tregëtare, Korfuzi ishte një vendstrehim, ku luftëtarët himariotë çonin familjet e tyre përgjatë betejave ndaj osmanëve që shpesh zgjasnin edhe me vite. Kjo është një ndër arsyet se përse paria, pra ata që nuk përfshiheshin në beteja, dinin të flisnin apo komunikonin në këto dy gjuhë.
Sigurisht dokumentat, autorët, studiuesit që flasin për identitetin e Himarës janë të shumtë, por në këtë rast u sollën vetëm disa prej tyre, si për të treguar se historia nuk bëhet sipas interesave të kërkujt. Atë e kanë shkruar vetë himariotet në shqip, në gjuhën e paraardhësve të tyre. Kjo është e vërteta, pavarësisht nëse dikujt i pëlqen ose jo. Fakt mbetet se vetë himariotët janë krenarë për këtë histori, sepse atë nuk mund të ndryshojë një grusht individësh të shitur apo blerë për interesa personale.
blitz.al
