Historiani Pëllumb Xhufi akuzon ish-Kryeministrin Berisha se, para se të miratonte marrëveshjen për detin me Greqinë, ka shfuqizuar ligjin për kufirin, i cili përcaktonte se kush ishte kufiri detar i Shqipërisë. Sipas tij, në këtë mënyrë Greqisë iu plotësua kërkesa për ta ndarë kufirin detar me Shqipërinë siç u interesonte grekëve.
Në një intervistë për gazetën “Panorama”, Xhufi kërkon rimiratimin e Ligjit për Kufirin për të arritur një ndarje të baraslarguar të kufirit detar. Në lidhje me ngritjen e varrezave greke në Shqipëri, Xhufi shprehet kundër duke propozuar monumente përkujtimore për të rënët. Sipas tij, varreza për ushtarët grekë në të gjithë vijën e frontit të luftës italo-greke, ushqen megaloidenë greke të Vorio Epirit, sipas të cilës ushtarët grekë janë vrarë në mbrojtje të tokave greke. Historiani tregon se cilat janë të mirat që vijnë nga abrogimi i Ligjit të Luftës së Greqisë me Shqipërinë.
Ka një tryezë bisedimesh mes delegacioneve të të dyja ministrive të jashtme, greke dhe shqiptare, të cilat duket se po shkojnë drejt një marrëveshjeje shumëplanëshe. Ndërkohë, kanë filluar të bëhen publikë disa elementë të marrëveshjes së pritshme, një ndër to, abrogimi nga pala greke të ligjit të luftës me Shqipërinë. Çfarë çështjesh do të çlirojë ligji i luftës?
Le të themi në fillim që është gjë tepër pozitive që më në fund një qeveri shqiptare e pranoi ekzistencën e ligjit të luftës dhe e ktheu atë në një primar të negociatave me palën greke. Ligji i luftës është mbajtur nga qeveritë e ndryshme greke me qëllime të caktuara. Në radhë të parë, ekzistenca e këtij ligji lidhet drejtpërdrejt me bllokimin e pasurive të paluajtshme të shtetasve shqiptarë, të cilët deri në 1940-ën kur u shpall Ligji i Luftës, zotëronin prona të konsiderueshme në Greqi, sidomos në zonën e Maqedonisë dhe Thesalisë, prona të artikuluara në toka, pyje, ndërtesa, kullota dhe që në vitet ‘50 kur është bërë një vlerësim i tyre, vlerësoheshin deri në 2 miliardë dollarë. Pra, heqja e ligjit të luftës çliron menjëherë dhe automatikisht duhet që pronarëve shqiptarë t’u kthehen këto toka dhe këto vlera monetare për ato raste kur ato janë tjetërsuar.
Flasim për çlirim juridik sepse pas heqjes së ligjit të luftës, çdokush individualisht duhet t’i drejtohet gjykatave?
Padyshim, kur nxori dekretin e luftës me Shqipërinë mbreti grek, menjëherë, automatikisht, efekti parësor i këtij dekreti ishte sekuestroja konservative e pronave të qytetarëve shqiptarë në Greqi, të cilët konsideroheshin armiq, përderisa dhe Shqipëria u shpall shtet armik.
Në një deklaratë të para një muaji të zotit Kotzias, tha se efektet e ligjit të luftës do të shihen dhe zgjidhen më vonë. Si e vlerësoni ju këtë deklaratë?
Unë gjykoj që nuk ka asnjë arsye që të ketë bisedime shtesë dhe të shtyhet shtrirja e efektit të ligjit të luftës dhe të çlirimit të pronave të qytetarëve shqiptarë.
Një Marrëveshje Partneriteti Strategjik me Greqinë e nënkupton heqjen e ligjit të luftës apo ajo është shprehje vullneti që nuk mjafton?
Duke u nisur nga marrëveshje të ngjashme, një të tillë ne e kemi dhe me Italinë, gjykoj që marrëveshje të tilla shpallin në parim vullnetin e vendeve për të zhvilluar marrëdhënie në nivele të larta, për vende që kanë interesa të karakterit strategjik. Gjëja e dytë që lidhet drejtpërdrejt me ligjin e luftës, është njohja e kufirit shtetëror midis Republikës së Shqipërisë dhe republikës greke. Duhet thënë që prej vitit 1913, kur fuqitë e mëdha në Kongresin e Ambasadorëve vendosën këtë linjë kufiri, që penalizonte Shqipërinë, qeveria greke ka refuzuar ta njohë.
Refuzoi ta njohë më 1913, refuzoi gjithashtu ta njohë në Konferencën e Paqes më 1919, refuzoi ta njohë dhe në Konferencën e Paqes më 1946 kur qeveria greke paraqiti pretendime për aneksimin e Vorio Epirit. Pra, duhet njëherë e mirë të hiqet velloja e misterit, që mbulon kufirin tonë të jugut, të njihet kufiri i vendosur nga Konferenca e Firences dhe të nënshkruhen marrëveshjet përkatëse, të cilat njohin de jure ekzistencën e këtij kufiri. Që është “Marrëveshja për Ruajtjen e Shenjave Kufitare” dhe “Marrëveshja për Shmangien e Incidenteve Kufitare”.
Këto dy marrëveshje Kuadër, që i nënshkruan çdo vend me fqinjin, i kanë nënshkruar dhe Kosova e sapokrijuar si shtet. Nënshkrimi i tyre do të heqë dhe misterin, që ka shoqëruar gjithë këto vite kufirin mes dy vendeve. Një tjetër efekt pozitiv që do të kishte abrogimi i ligjit të luftës, do të ishte edhe relativizmi tashmë i monumenteve mortore që tashmë qeveritë shqiptare, të gjitha, i kanë pranuar dhe për të cilin në vitin 2008 u nënshkrua marrëveshja përkatëse. Pra, gjetja, zhvarrosja e ushtarëve grekë të rënë gjatë luftës italogreke më 1940-1941 dhe vendosja e tyre në varreza masive.
Ju e mbështesni ngritjen e varrezave greke në të gjithë vijën e frontit të luftës italo-greke?
Unë e kam kundërshtuar me forcë ngritjen e varrezave, aq më shumë në një vijë evidente, të dukshme që kalon nga Korça nëpër Këlcyrë dhe del deri në Bularat. Duke njohur dhe paragjykimet që ekzistojnë në politikën dhe opinionin grek lidhur me këto territore që pretendohet të jenë territore të të ashtuquajturit Vorio Epir, që u dashkan të bashkohen me atdheun mëmë, e kam kundërshtuar dhe kam qenë i mendimit që gjetja e eshtrave është një gjest human, që shqiptarët e kanë bërë dhe e bëjnë gjithmonë, por të ngrihet ndonjë monument përkujtimor në vendin ku realisht janë vrarë dhe ka ndodhur beteja, dhe jo në vende ku kalon rruga dhe kalojnë turistët e huaj.
Eshtrat, për mendimin tim, t’u kthehen familjeve ose të vendosen në varreza të organizuara nga shteti grek, siç bëjnë të gjitha shtetet demokratike. Qenia e varrezave të tilla, të shpërndara në territorin shqiptar, mos harrojmë që përveç keqkuptimit që mund të krijojnë, se këtu është një tokë ku janë vrarë me qindra e mijëra ushtarë grekë, por numri i të vrarëve nuk është ai që deklarohet, pasi terreni malor i luftimeve, me formacione të kufizuara ushtarake nuk jepte mundësi për mijëra viktima. Ajo që është thënë dhe nga rangjet e larta të politikës greke se “aty ku bie një ushtar grek, është tokë greke” dhe artikulohet si një aksiomë e politikës greke.
Në këto kushte, do të thosha se shumë mirë do të ishte të bëhej një monument përkujtimor sepse përveç simbolikës së dyshimtë që kanë këto varreza të shtrira në territor, ato mund të bëhen nesër target provokatorësh që mund të jenë këtej, por dhe matanë kufirit. Mundet që nesër të kemi dhe ne një Agim të Artë, një parti ekstremiste fashiste, e cila mundet të kryejë edhe incidente ndaj varrezave të tilla. Çdo të ndodhë pastaj?! Qeveria greke do të kërkojë të çojë ushtarë grekë që të ruajë varrezat e ushtarëve të vrarë?!
Shiko si komplikohen gjërat, të mos çuditemi, edhe kjo mund të ndodhë. Për fat të keq, marrëveshja është nënshkruar me palën greke, e cila është vazhdim i marrëveshjes së 2008-ës, të cilën ne jemi të detyruar ta zbatojmë. Dhe ne jemi të detyruar të paguajmë një gabim, që u bë në 2008 nga qeveria Berisha. Unë uroj që mos të ketë shtim të numrit të varrezave. Varrezat monumentale në Këlcyrë janë bërë që në vitin 2004, pa pasur asnjë marrëveshje dhe këtu u fut për fat të keq edhe Kryepeshkopi Anastas, i cili mesa duket kishte rënë në marrëveshje me qeverinë shqiptare socialiste, opozitën shqiptare dhe asnjë prej këtyre faktorëve nuk e ngriti zërin. Atëherë nuk pati reaksion politik.
Pika më e nxehtë në bisedimet me Greqinë mbetet marrëveshja për përcaktimin e kufirit detar. Ministri i Jashtëm grek, Nikos Kotzias, ka thyer heshtjen dhe për opinionin grek ka thënë se Shqipëria ka pranuar zgjerimin e ujërave territoriale greke me 12 milje. Shqipëria del e fituar me këto 12 milje para 300 km2 të marrëveshjes së 2008-ës?
Jo, nuk kanë lidhje me njëra-tjetrën. Më në fund këtë e ka shpjeguar mirë dhe një nga negociatorët kryesorë të palës shqiptare, siç ishte kundëradmirali, zoti Gerveni. Ai sqaron se 12 miljet janë një kërkesë e Konventës së Montego Bay e 1982-it, të cilën çdo shtet është i detyruar ta zbatojë, madje këtë e zbatoi dhe qeveria e Enver Hoxhës më 1982 pas bisedimeve me Italinë, që vazhduan plot 10 vjet. Në rastin e Italisë apo mes Kinës dhe SHBA-ve, kemi det të hapur dhe në këtë hapësirë të pafund ujore, 12 miljet nuk përbëjnë ndonjë problem. Parimi i 12 miljeve nuk mund të zbatohet në kanalin e Korfuzit, ku largësia nga bregu në breg arrin në jo më shumë se 4 kilometra. Në të tilla raste hyjnë në zbatim parime të tjera, që njihen dhe nga Konventa Montego Bay, ajo e ndarjes të baraslarguar nga brigjet e secilit vend.
Përse e bëri këtë deklaratë Kotzias sipas jush?
Kjo deklaratë ka ngrohur një pjesë të opinionit grek, i cili është tejet nacionalist, por për fat është dhe tepër i paditur. Këtë e di mirë zoti Kotzias, që ua hedh si kockë për t’u thënë që në rrafshin nacional ne kemi dalë të fituar me shqiptarët. Ata e hanë këtë kockë. Por mua më vjen keq me tanët e sidomos me opozitën shqiptare, e cila ka përgjegjësinë e rëndë që bëri në 2009 një marrëveshje antishqiptare. Problemi i marrëveshjes së 2009-ës është se kufiri detar kalon në zona tepër të ngushta, është Kanali i Korfuzit dhe zona veriore e ishullit të Korfuzit, që kufizohet me zonën e Karaburunit dhe Himarës.
Problemi është se pala shqiptare në atë kohë për të realizuar kërkesën e palës greke, që të lëshonte kufij detarë, abrogoi ligjin e kufirit që ishte miratuar në parlament në kohën e qeverisë Meta në vitin 2001, ligj që është parakusht për të hyrë në zbatimin e Konventës së Montego Bay. Ligji përcaktonte vijën detare drejtvizore, e cila bashkonte të gjitha kepet siç e kërkon vetë Konventa. Dhe matja e kufirit me Greqinë apo Italinë nis duke pasur si pikë fillestare referuese këtë vijë drejtvizore nga njëri kep në tjetrin dhe jo duke nisur nga vija e bregut.
Në vitin 2008, një muaj para se të vinte në Tiranë zonja Bakojanis, atëherë ministrja e Jashtme e Greqisë, për të firmosur me homologun e saj Lulzim Basha marrëveshjen e detit, parlamenti shqiptar me propozim të qeverisë dhe Kryeministrit Berisha, e abrogoi ligjin e kufirit të vitit 2001. Edhe sot jemi pa një ligj për kufirin. Ne duhet ta kishim miratuar fillimisht këtë ligj e më pas të nisnin negociatat me Greqinë. Ligji u abrogua në mënyrë hileqare nga qeveria e atëhershme duke miratuar ligjin për Monitorimin e Kufijve të Republikës së Shqipërisë, i cili shfuqizonte ligjin e vitit 2001 numër X, pa cituar titullin e ligjit, që ishte ligji i kufirit. Në negociata me Greqinë, Berisha hyri pa ligjin e kufirit, duke bërë që matja e kufirit të mos bëhej nga Kepi i Qefalit, por nga Porti i Sarandës, duke humbur një pasqyrë ujore të konsiderueshme.
Përveç të tjerave, absurdeve të tjera antikombëtare, siç ishte konsiderimi si një bazë për matjen e kufirit të një shkëmbi, Barcheta, i cili në ditët me dallgë mbulohet fare nga deti dhe në marrëveshje Barcheta u konsiderua si pikë nga niste territori grek. Në bazë të Konventës së Montego Bay, Barcheta nuk konsiderohet si pjesë e territorit grek. Aty ndoshta duhet të kalonte kufiri ndarës mes Greqisë dhe Shqipërisë, por jo të niste pika e nisjes së përllogaritjes së kufirit.
Këto lëshime të paprincipta ndaj Greqisë janë bërë në marrëveshjen e 2009-ës, në marrëveshjen më antishqiptare të bërë ndonjëherë. Unë kam vlerësuar kurajën e Saimir Tahirit në atë kohë që e dërgoi, kuptohet në emër të PS-së, në Gjykatën Kushtetuese këtë marrëveshje dhe e goditi atë publikisht në çdo televizion me argumente. Unë do të ftoja Presidentin e Republikës, zotin Ilir Meta, që të dekoronte me Urdhrin më të lartë 5 anëtarë të Gjykatës Kushtetuese, që e hodhën poshtë këtë marrëveshje që në votim e parë, jo ata që u bashkuan më pas në votimin e dytë. Ata gjyqtarë duhen dekoruar për ndershmëri dhe për kryerjen e detyrave të tyre ndaj atdheut dhe ndaj ligjit.
Si në 2009 ashtu dhe në 2018, ulemi me Greqinë për marrëveshje të mëdha ose kur jemi para anëtarësimit në NATO ose siç jemi tani para hapjes së negociatave për anëtarësim. Nuk po bëjmë negocim nën trysninë greke?
Të gjitha lëshimet, që i janë bërë Greqisë në këto 27 vite, janë lidhur ose me momente të vështira të Shqipërisë siç ishte 1991, ndryshimi i sistemeve, apo dhe 1997. Zoti Mitsotaqis në vitin 1991 e vuri shtetin shqiptar përpara kërkesave ultimative, janë 6 kërkesat e famshme që ai ia kërkoi Ramiz Alisë dhe qeverisë shqiptare. Kërkesat ishin nga vendosja e një kleriku grek në krye të Kishës Autoqefale shqiptare e deri tek kërkesat absurde për njohjen e pronave të qytetarëve grekë në Shqipëri etj.,etj.
Këto kërkesa u refuzuan në atë kohë, por me ndryshimin e sistemit, këto kërkesa u pranuan pjesë- pjesë, duke filluar me Janullatosin, të cilin e firmosi zoti Berisha e të tjera kërkesa. Unë miratoj me të dyja duart deklaratën që zoti Janullatos bëri në mediat greke pak kohë më parë që pasardhësi i tij duhet të jetë shqiptar. Në fakt, duhet ta kishte thënë këtë që në fillimet e ringritjes së Kishës Ortodokse shqiptare.
Por zoti Berisha është shprehur se një forcë e tretë ka ndërhyrë që PS ta çonte në Gjykatën Kushtetuese marrëveshjen e 2009?
Ajo që ka dalë nga Wikileaks-i i Asange, thuhet se Greqia i kishte bërë presion qeverisë shqiptare që do të nënshkruani marrëveshjen e detit siç e duam ne, nëse doni votën tonë për të hyrë në NATO. Sipas Wikileaks thuhet se këto bisedime do bëhen në fshehtësi pa njoftuar partnerët. Këto janë mesazhet e Ambasadorit Withers që i dërgonte departamentit të tij për këtë marrëveshje dhe që duket qartë që është bërë nën presion, na jepni detin, t’ju japim votën.
Te ligji i luftës, çamët dhe pronat e çamëve në Greqi dalin jashtë efekteve që sjell abrogimi i tij. Përse?
Po ka një diferencim sepse kur doli dekreti i Mbretit që i shpallte luftë Shqipërisë, çamët vazhdonin të ishin qytetarë shqiptarë me nënshtetësi greke, madje në atë kohë, çamët njiheshin si minoritet etnik kombëtar në Greqi. Ligji i luftës më 1940 ka të bëjë ekskluzivisht me shtetasit e Mbretërisë shqiptare, që kishin në momentin e ndarjes së kufirit më 1913 mes Greqisë dhe Shqipërisë, prona të panumërta, të trashëguara apo të blera në territorin tashmë grek.
Çamët kanë një tjetër problem, që nuk është thjesht çështje prone. Por lidhet me një dëbim, spastrim etnik i dhunshëm që u është bërë atyre në dimrin e 1944-1945. Zgjidhja e çështjes çame duhet të fillojë me një ndjesë publike nga shteti grek për atë gjenocid dhe padrejtësisht që u është bërë, për shkak të kombësisë dhe besimit fetar, të ndryshëm nga ai grek. Preteksti gjoja si bashkëpunëtorë të popullsisë çame me gjermanët është rrëzuar dhe nga studiuesit grekë tashmë. Në popullsinë çame, niveli i kolaboracionizmit me gjermanët ka qenë shumë më i ulët se çfarë ka pasur te vetë grekët, ku ka pasur jo vetëm qeveri kolaboracioniste, por dhe shtresa të gjera kolaboracioniste.