Art-Kulture

Një dosje e rrallë sekrete zbulohet në Arkivin Britanik – Bëhet fjalë për një çështje top-sekret …

Një dosje e rrallë sekrete zbulohet në Arkivin Britanik, e cila publikohet për herë të parë në gazetën “Panorama”. Bëhet fjalë për një çështje top-sekret, e cila u hap si dosje vetëm vitin e kaluar nga autoritetet britanike.

Një dosje pune e kryeministrit britanik, Klement Etli, e marsit 1950, flet mbi mënyrën se si britanikët kryen një fluturim sekret mbi gjirin e Vlorës në fundin e marsit 1950, për shkak se marina britanike kishte hasur dy nëndetëse sovjetike që kishin hyrë në ujëra shqiptare dhe ishin ankoruar në Vlorë.

Për të konfirmuar më tej këtë informacion, ministri i Aviacionit Britanik i kërkoi leje kryeministrit që të urdhërojë fluturim special vëzhgimi në Shqipëri. Por dosja e plotë tregon se kryeministri ka hezituar për dy arsye.

Së pari nga frika se ky fluturim mund të zbulohej nga shqiptarët dhe, nëse kjo ndodhte, atëherë pala shqiptare mund të ngrinte këtë çështje në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë për shkeljen e sovranitetit territorial të Shqipërisë, çka mund ta vinte Britaninë e Madhe në një situatë të vështirë politike dhe diplomatike.

Kjo për shkakun se britanikët sapo kishin fituar gjyqin mbi incidentin e kanalit të Korfuzit, ku edhe çështja e shkeljes së ujërave territoriale dhe sovranitetit të Shqipërisë ishte një temë e nxehtë. Përsëritja e kësaj situate mund të krijonte probleme të mëtejshme.

Pikërisht për këtë arsye, në lidhje me këtë çështje, kryeministri britanik Klement Etli kërkon edhe mendim ligjor nga juristët e Gjykatës Mbretërore dhe vetëm pasi sigurohet nga inteligjenca e aviacionit se shqiptarët nuk mund të zbulonin këtë fluturim sekret për shkak se nuk kishin radarë modernë, ai dha urdhrin për këtë fluturim sekret mbi Shqipëri.

Pas urdhrit të tij, u krye edhe fluturimi për vëzhgimin ajror, me qëllim zbulimin e nëndetëseve sovjetike në Vlorë.

Më datë 31 mars 1950, kryeministri mori lajmin se dy nëndetëset sovjetike nuk ishin hasur në Shqipëri, por i konfirmohet se ishte siguruar tjetër informacion i vlefshëm, që do të analizohej më vonë, por që nuk ndodhet në këtë dosje.

Gjithsesi, britanikët mbeteshin të sigurt se dy nëndetëset sovjetike hynë në Mesdhe dhe u ankoruan në Shqipëri dhe fakti që nuk u zbuluan nga avioni sekret, kishte të bënte me faktin se fluturimi zbulues ndodhi me vonesë dhe nëndetëset kishin ikur sërish nga Vlora, duke mos qëndruar gjatë në Shqipëri.

Në dokumentet që publikojmë sot, nuk paraqitet misioni dhe lloji i nëndetëseve sovjetike që kishin qenë më parë në Shqipëri, por nga mënyra si interesohej kryeministri britanik për ekzistencën e tyre, duket qartë qëllimi i autoriteteve të Londrës për të studiuar arsenalet e kampit tjetër që kishin filluar të instaloheshin në Mesdhe.

Sidoqoftë, kjo dosje sekrete mbetet tepër interesante për zbulimin e faktit të panjohur që sovjetikët kanë sjellë nëndetëse shumë më herët seç mendohej në Shqipëri dhe se pala shqiptare ishte tërësisht e gatshme për t’iu nënshtruar atyre.

Vetë rreshtimi i Shqipërisë në aleancën me Bashkimin Sovjetik parakuptonte, ndër të tjera, edhe bashkëpunimin ushtarak, që shkoi në rritje deri në fillimin e viteve ’60.

Në mesin e viteve ’50, në Vlorë, Pashaliman, do të instaloheshin 12 nëndetëse sovjetike, duke krijuar një bazë detare nga më të fuqishmet në Mesdhe, për të cilën do të angazhoheshin me vite ushtarakët e NATO-s, sidomos shërbimet inteligjente të Aleancës së Atlantikut të Veriut, për t’i paraprirë një rreziku të mundshëm.

Sidoqoftë, kjo është një histori tjetër, që i përket një kohe të mëvonshme nga ajo e interesimit të kryeministrit britanik në vitin ’50 për ekzistencën e nëndetëseve sovjetike në Shqipëri.

Po çfarë përmban dosja e kryeministrit britanik, Klement Etli, rreth operacionit të vëzhgimit sekret për zbulimin e nëndetëseve sovjetike në ujërat shqiptare, në mars të vitit 1950…

DOKUMENTI NR 1

Ministria e Aviacionit Top sekret

Z. kryeministër

Kohët e fundit jemi pyetur nga inteligjenca detare për të nisur një fluturim të veçantë zbulimi sa më shpejt të jetë e mundur mbi gjirin e Vlorës në Shqipëri, ku është raportuar prezenca e dy nëndetëseve sovjetike.

2-Shpresohet që vetëm një fluturim do të jetë i nevojshëm, por, nëse moti do të jetë i papërshtatshëm, atëherë mund të nisen edhe 3 fluturime. Avioni do të fluturojë në kuotën e 30 mijë këmbëve lartësi dhe, përderisa në dijeninë tonë shqiptarët nuk janë të pajisur me interceptorë modernë të fluturimit apo me radarë paralajmërues, risku i zbulimit është i papërfillshëm dhe në fakt nuk mund të ndodhë zbulimi i avionit.

3-Ministri i Jashtëm e aprovoi propozimin për këtë pjesë dhe unë bie dakord që ky fluturim zbulimi të bëhet, por më duket me vend të tëinformoj në çka propozohet.

4-Po i dërgoj kopje të kësaj shkrese ministrit të Mbrojtjes dhe ministrit të Jashtëm. 17 mars 1950

DOKUMENTI NR 2

Top Sekret

17 mars 1950
I nderuar ministër i Aviacionit, z.Shearer Siç ua thanë në telefon mbrëmjen e kaluar, kryeministri e mori shkresën nga sekretari juaj i shtetit për një fluturim zbulimi mbi Shqipëri dhe komentoi:

“Dua të kem edhe mendimin e oficerëve të ligjit. Ne vetëm së fundmi sapo fituam çështjen në gjyq ndaj Shqipërisë” (Gjyqi për incidentin e kanalit të Korfuzit- shënim i autorit) Ndoshta ju do të keni çështjen e duhur që duhet të ngrini. Kopje të kësaj letre e dërgoj edhe te Tomkins në Ministrinë e Jashtme dhe te Wood në Ministrinë e Mbrojtjes.

DOKUMENTI NR 3

Gjykata Mbretërore / Londër/

20 mars 1950

I nderuar Kryeministër

Më njoftuan që ju dëshironi një mendim në lidhje me çështjen, nëse aviacioni mund të bëjë një fluturim zbulimi për të konfirmuar raportimin nëse nëndetëset janë ankoruar në gjirin e Vlorës, në bregdetin e Shqipërisë.

Më njoftuan se fluturimi zbulues do të jetë në 30 mijë këmbë lartësi dhe kjo do të bëhet për të evituar gjurmën e avullit të avionit dhe, përderisa shqiptarët nuk janë të pajisur me radar në dijeninë tonë, është me tepër mundësi që avioni nuk do të zbulohet dhe se risku i zbulimit është pothuaj i papërfillshëm. Unë besoj se mundësia dhe pajisjet e radarit të vetë nëndetëseve është marrë parasysh.

Sigurisht dhe pa dyshim që një fluturim i tillë mund të përfshijë shkeljen e sovranitetit të Shqipërisë dhe, siç jeni në dijeni, shqiptarët u ankuan gjatë çështjes së kanalit të Korfuzit për shkeljen e sovranitetit të Shqipërisë nga britanikët, ashtu si vendet e tjera të Europës Lindore janë ankuar në të kaluarën për shkeljen e sovranitetit të tyre nga ajri.

Nëse shqiptarët do të jenë në dijeni të këtij fluturimi zbulimi dhe nëse do të jenë në gjendje ta zbulojnë fluturimin, ata mund të kërkojnë ta ngrenë çështjen në Këshillin e Sigurimit apo të kërkojnë dëmshpërblim në Gjykatën Ndërkombëtare, pavarësisht se ata nuk janë anëtarë të Kombeve të Bashkuara apo pjesë e statutit të Gjykatës Ndërkombëtare, por procedura e parashikon në nenin 35 për shtete jo anëtare dhe mund të çojnë në gjykatë.

Gjithsesi, unë mendoj se shqiptarët mund t’i ndjekin këta hapa, megjithëse unë nuk e di se ç’pasoja politike dhe diplomatike mund të ndodhin. Në këtë pikëpamje, në rëndësinë që ka sigurimi i informacionit për nëndetëset sovjetike në Mesdhe, ka për t’u bërë kundër çdo padyshimi joligjor në fluturimet zbuluese mbi territoret e vendeve të tjera.

Ju me të drejtë mund të mendoni se në metodat që po përdoren kundër nesh, ne nuk mundemi që në një rast të tillë t’i lejojmë vetes të jemi shumë skrupulozë duke ditur riskun që kemi përballë dhe ky fluturim zbulimi duhet të bëhet.

Duhet të vëzhgohet që mund të ketë ndonjë mundësi që nëndetëset mund të jenë larguar nga Vlora, nisur nga fakti që ato janë zbuluar në port kohë më parë. Një kopje të kësaj letre po e nis edhe te ministri i Jashtëm, Ministria e Aviacionit dhe te Thesari.

DOKUMENTI NR 4

Top Sekret 20 mars 1950

Drejtuar 3 ministrive

Lidhur me çështjen e datës 17 mars, Kryeministri mori edhe letrën e datës 20 mars për këtë çështje, dhe urdhëroi që fluturimi i zbulimit të bëhet.

DOKUMENTI NR 5

Top Sekret 31 mars 1950

Kabineti Z Kryeministër

Mësuam nga Ministria e Aviacionit se fluturimi zbulues mbi gjirin e Vlorës në Shqipëri u realizua nga aviacioni mbretëror.

Nuk ka asnjë shenjë të nëndetëseve sovjetike, por është përfituar një informacion i vlefshëm nga ky fluturim, i cili po analizohet. Forcat e Aviacionit Mbretëror janë konfidente se ky fluturim vëzhgimi nuk u zbulua./Panorama/

Një dosje e rrallë sekrete zbulohet në Arkivin Britanik – Bëhet fjalë për një çështje top-sekret … Read More »

Veshja Çame – Eshte kontrasti i ngjyrave qe e ben kete veshje madheshtore

Veshja Çame

Kur flasim për veshjen shqiptare, thotë Faik Konica, ka aq kostume shqiptare sa ka edhe krahina. Vizitorët e huaj, që e kanë shëtitur Shqipërinë e Poshtme, kanë vërejtur se kostumet popullore shqiptare janë të bukura e befasuese. Nuk mund të flitet për kostumet shqiptare në Çamëri, pa përmendur Çajrëllin. Ai ka qenë mes çamëve të krahinës së Margelliçit, në vitin 1880. Ai përshkruan një veshje festive të çamëve, parë në një manifestim të madh popullor, që organizohej në fshatin Mazerrek. Ai në librin e tij shkruan për kostumin kombëtar çam, kontrastin e ngjyrave, që e bënte veshjen çame të bukur dhe madhështore. Lidhur me këtë Çajrëll shkruan: “Grupet piktoreske të malësorëve, kësulat e fustanellat e tyre, bënin kontrast me livadhin e gjelbër e me armët e tyre të çuditshme, që vezullonin në diell… Shqiptarët dalloheshin vetëm nga këmishat e kollarisura, nga shkëlqimi i xhaketave dhe madhështia e brezave, në të cilat kamat e pistoletat ishin të vëna në një nemur të madh, që nuk dalloheshin dot”, (V.Chirol, vep.e përm., f.231-250).

Fotografia e Çame Manxurane

Me interes është dhe përshkrimin që i bën Pukëvili veshjes çame dhe elegancën që u jep ajo banorëve të asaj krahine: “…Udhëtari që do të shikojë ata çamë, që do të kenë shpëtuar nga sundimi feudal i sovranit të Janinës dhe një rënie mortaje , do të njohë me vështirësi ata burra të bukur, me ato qëndisma të bukura lara-lara të veshur me kostume të shkëlqyer dhe të ngarkuar me ar të çmueshëm, që ngjasin sikur të ishin një koloni ushtarësh të Pirros, të pasur me plaçka të Trojës, që kanë zbarkuar sërish në Epir…”, (Pouqueville, “Voyage…”, vep.e përm., vëll.I, f.530).

Fotografia e Çame Manxurane

Kostumi kombëtar çam ka tërhequr vëmendjen jo vetëm të studiuesve të huaj, por edhe të historianëve grekë. Njëri prej tyre, Spiro Mela, në njërin nga librat e tij shkruan: “Çamët me rrobat e tyre elegante e luksoze, këmisha të bardha të gjata, të qëndisura anash me ar dhe fermeletë, xhamadanët të shkurtër bojë vishnje me shirita të qëndisura me ar e të përpunuar me shije të hollë, me pistoleta të lara me argjend dhe thika të ngjeshura në brez e me guna të gjata…”, ( Sp.Mela, “To lintari…”, vep.e përm., f.274).

Fotografia e Çame Manxurane

Historiani çam Jani Sharra, kur flet për kostumin karakteristik çam, ndalet edhe në disa detaje më të hollësishme:

“Veshja tradicionale çame, thotë autori, ishte kostumi kombëtar: fustanellat e bardha, kalcat e bukura dyngjyrëshe lidhur me fjongo me xhufkat e mëdha me ngjyrë të zezë, me këmisha të bardha e me mëngë të gjëra, me jelek të zi ose blu… të qëndisur me gajtan, me brezin në mes, ku vendosnin edhe koburen. Në kokë mbanin feste me xhufkë…”, (J.Sarras, vep.e përm.).

Fotografia e Çame Manxurane

Përfaqësuesit e krahinës së Çamërisë e kishin për krenari të përfaqësonin atë krahinë në forumet më të larta të kohës. Kështu p.sh., dy nga figurat më të njohura të Çamërisë, Vejsel Bej Dino dhe Abedin Pashë Dino kishin shkuar në Kostandinopojë me kostumet e tyre kombëtare të qëndisur me ar .

Veshja shqiptare në Çamëri, ashtu si në mbarë viset shqiptare, nuk ishte gjithnjë një veshje uniformë. Kostumet kombëtare, që kërkonin copa të shtrenjta dhe punim të hollë artistik, për shkak të gjendjes ekonomike, ishin në gjendje t’i përballonin vetëm klasat e pasura, bejlerët dhe agallarët e Paramithisë, të Margëlliçit, të Filatit, të Luaratit, të Konispolit, Delvinës, Prevezës, Pargës etj. Shtresat e ulëta nuk mund të përballonin një veshje të kushtueshme.

Fotografia e Çame Manxurane

Heinrri Mercey në fillim të shekullit XX (1907) vuri re në Çamëri se, në disa zona, larmia shumëngjyrëshe e veshjeve kombëtare shqiptare dalëngadalë po tjetërsohej për shkak të civilizimit. Tek banorët e Pargës, thotë ai, veshja e tyre ndryshonte nga fqinjët e tyre shqiptarë: “Veshjen pjesërisht shqiptare e ruanin gratë çame vetëm në fshatin Rrapëz dhe Aija, ndërsa fustanella shqiptare vazhdonte të ruhej vetëm tek parganjotët e pasur. Ata që e ruanin veshjen tradicionale, theksonte autori, ishin me prejardhje nga Suli, Paramithia ose Arpica, ndërsa burrat shqiptarë të shtresave të ulëta i kishin qëndruar besnikë veshjes së thjeshtë shqiptare, (Heinrry Mercy, Sohn Verlang, Pragë 1907, f.18-22).
Shekulli, 06 Janar 2008

Fotografia e Çame Manxurane

Fotografia e Çame Manxurane

Veshja Çame – Eshte kontrasti i ngjyrave qe e ben kete veshje madheshtore Read More »

Një kuriozitet mbarëbotëror për Sazanin

Edi Rama di se si ta vendosë Shqipërinë në qendër të mediave botërore.

Pas hapjes së bunkerit të komunizmit, zor se gjen ndonjë lajm nga Shqipëria që ka tërhequr kaq shumë vëmendjen e medias botërore sa hapja e ishullit të Sazanit për t’u bërë atraksion turistik.

“Kuriozitet i madh në faqet ndërkombëtare të turizmit për projektin tonë të çeljes së ishullit të Sazanit për Turistët,” shkruan Rama, duke postuar një shkrim nga Lonely Planet.

Në fakt janë me dhjetëra e dhjetëra media të huaja që po shkruajnë për këtë ngjarje.

Shumë prej tyre kanë marrë raportimet e agjencive të mëdha, si AP, por edhe kanë zbarkuar vetë.

Telegraph e Britanisë shkruan se “një bazë ushtarake e braktisur në brigjet e Shqipërisë, e mbushur me tunele dhe bunkerë, e projektuar për t’i rezistuar një sulmi bërthamor, do bëhet atraksion turistik këtë verë”.

“Ishulli i Sazanit është teknikisht një bazë ushtarake operacionale, me dy ushtarë, që ofrojnë strehë për anijet që patrullojnë ujërat shqiptare. Por kjo është shumë larg ditës kur atje ishin stacionuar 3 mijë trupa me mjaftueshëm ushqim, municion dhe karburant për të rezistuar gjashtë muaj”.

Gazeta thekson se ishulli ka nevojë për energji dhe ujë të pijshëm përpara se të mirëpresë turistët.

Telegraph thekson se turizmi përbën vetëm 4.8 përqind të GDP-së në Shqipëri dhe qeveria kërkon që kjo shifër të rritet.

Sazan Island, Albania

Një kuriozitet mbarëbotëror për Sazanin Read More »

Teatri shqiptar në Amerikë shkon tek arbëreshët në Itali

Në vazhdën e kremtimit të 550 vjetorit të vdekjes së kryeheroit kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu,Teatri shqiptar në Amerikë me projektin teatror \GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU\, pas shfaqjeve të suksesshme në Zagreb, Vjenë, Lucern, Gjenevë dhe Paris, vazhdon me prezantimet tani edhe në Itali dhe Gjermani.

Vetëm të shfaqurit e Gjergj Kastriotit Skënderbeut para nipave, mbesave, stërnipërve dhe stërmbesave na kujton e shpie tek Moti i Madh i Arbërit, ajo periudhë e ndritur dhe plotë lavdi kur një popull i vogël i bëri ballë, luftoi trimërisht dhe triumfoi ushtarakisht gati në të gjitha betejat me barbarët falë strategjisë luftarake të atij burri të madh që kaloi përtej dimensioneve të heroit, mitit dhe legjendës.

Shfaqja e dramës Gjergj Kastrioti Skënderbeu në Frasnita, Lungra, Çivita, Kozencë, Piana Degli Albanesi dhe San Giorgio Albanessi rimotivon arbëreshët që më shumë se 550 vite mbajnë të ndezur flakën e atdhedashurisë duke e ruajtur gjuhën shqipe arbërisht me bindje shqipërisht.

Ky turne i Teatrit shqiptar në Amerikë, me nëntë shfaqje brenda dy javësh, është historike për hir të dimensionit me një shtrirje vizionare dhe kombëtare, me qasjen e aktualitetit si realizim i qëlluar dhe me cilësi të larta artistike që prin në shënimin e jubileut të rëndësishëm duke dhënë mesazhe të qarta në favor të ngritjes së dinjitetit kombëtar.

Kjo shfaqje padyshim se shënon një ngjarje kulturore e artistike dhe tingëllon bindshëm shqipërisht për gjeneratat që trokasin drejt ardhmërisë me identitet të qartë kombëtar.

Drama “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” është shkruar nga Xhevat Limani i cili shfaqet edhe si regjisor bashkë me aktorin holivudian, Michael Tylo.

Në rolin e Skënderbeut paraqitet Xhevat Limani. Donikën e ka realizuar sopranoja Era Hoxha. Në rolin e Vojsavës prezantohet Merita Çoçoli, ndërsa si zëra në rolet e Sulltanit, Papës, Mbretit Ferdinand, etj., paraqiten Vebi Qerimi, Luan Daka, Hamdi Rashidi etj.

Skenograf është Kristaq Kapedani, ndërsa kostumet i ka punuar stilisti Fadil Sahiti. Kompozitorë të muzikës janë: Aleksandër Peçi dhe Elvis Peçi, ndërsa piktor i dekorit Enkel Dika. Elementet koreografike janë fryt i koreografit Altin Naska.

Përkrenaren dhe shpatën e modeloi Lenny Cassio .

Shfaqjet do të kenë këtë itinerar:

1 prill në Frascineto Kalabri

Hapja e festës së Pashkëve me vallen e Skënderbeut

3 prill në Frascineto

shfaqet drama GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU

në sheshin “Albania”

Ora. 20:30

4 prill në Çivita

GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU

në Eccomuseo Palazzo Castellano

Ora 18:00

5 prill në Lungro

GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU

Cassa della Musica “V. Stratikoi”

Ora 21:00

6 prill në Kozencë

GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU

Ora 17:00

8 prill në Piana Degli Albanesi

GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU

Teatro del Seminario

Ora 21:00

9 prill në San Giorgio Albanesi

GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU

ORA 20:00

14 prill në 2018 Shtutgart -Gjermani

në LIEDERHALLE-Stuttgart

Ora 19:00

“Gjergj Kastrioti Skënderbeu” shfaqet në kuadër të programit kulturor të qytetit të Shtutgartit dhe në organizim të të gjithë shoqatave shqiptare të bashkuara./ KultPlus.com

Teatri shqiptar në Amerikë shkon tek arbëreshët në Itali Read More »

Vlorë – Kalaja e Skelës , një nga ndërtimet ushtarake të Perandorisë osmane

Gjurmët e kalase së Vlorës, sot ekzistojnë nën një bodrum të llangosur me ujë, nën një ngrehinë shumëkatëshe në zonën e Skelës, përpara stadiumit të qytetit, që ka emrin e skuadrës. Zbulimi i tyre në vitet ‘70 tregojë rëndësinë, që paraqesin muret e hershem të ndërtimit osman në brigje të Adriatikut.Dhe sot muret e kalasë së vjetër janë të mbyllura në një bodrum uji. Të pavizitueshme dhe të pashpjegueshme përse janë kandisur në këtë gjendje.

Një gravurë e kohës paraqet kalanë e Skelës në Vlorë, kur deti atëherë kishte nën sundimin e tij sipërfaqe të tëra toke. Dallgët e detit arrinin deri pranë ndërkaq anijet nëpërmjet këtij kanali lundronin qartësisht për të shkuar drejt ngrehinës, që ka një formë piramide me disa tregues të hollësishëm.

Një gravurë tjetër e paraqitur nga specialisti Gjerak Karaiskaj tregon një pamje të kalasë, muri i saj i jashtëm kullat dhe pemët e shumta që koordinohen njëra me tjetrën. Kalaja më e rëndësishme bregdetare, që ndërtuan turqit në territorin e vendit tonë, është ajo e Vlorës. Kjo ndodhej në bregdet, pranë skelës së sotme të qytetit, rreth 150 m nga buza e detit shkruan Karaiskaj.

Ndërtimi i kalasë në këtë largësi kishte për qëllim të zgjaste distancën e mundshme të qëndrimit të anijeve armike dhe për pasojë të pakësonte efektshmërinë e zjarrit të artilerisë së tyre. Nga kalaja e Vlorës sot nuk ruhet asnjë gjurmë mbi tokë, pasi më 1905, gurët e saj u përdorën për të shtruar rrugën Vlorë-Skelë. Por nga përshkrimet e E. Çelebiut dhe nga një studim krahasues dhe interpretues i të dhënave të grumbulluara, i bërë kohët e fundit, mund të përfytyrohet deri diku me saktësi pamja e saj. Kalaja ka pasur në plan formën e një tetëkëndëshi të rregullt, me gjatësi brinjësh 90 m dhe një sipërfaqe prej 3, 50 ha.

Muret rrethoheshin nga një hendek i mbushur me ujë, gjerësia e të cilit nuk dihet me saktësi, por ka mundësi të ketë qenë 30-40 m. Ky hendek, që rrethonte kalanë nga ana e tokës, lidhej me detin nëpërmjet dy mëngëve, që veçonin para saj një sipërfaqe toke në formë trapezi.

Nga një sondazh që u bë kohët e fundit, me rastin e ndërtimit të Pallatit të Sportit të qytetit të Vlorës, rezultoi që muri i kalasë kishte një trashësi prej 5, 60 m, ishte ndërtuar me gurë gëlqero-rë të vendosur në rreshta të rregullt, një pjesë e të cilëve ishin të punuar. Këta të fundit, të përdorur më tepër për veshjen e faqeve të kullave, kishin forma drejtkëndëshe me përmasa rreth 0, 30×0, 20 m. Lartësia e mureve, sipas E. Çelebiut, ka qenë 15 m dhe ishin të kurorëzuar në pjesën e sipërme me bedena.

Në qoshet e tetëkëndëshit kishte nga një kullë poligonale të mbuluar me çati prizmatike. Midis dy kullave dilnin nga kurtinat dy kulla të cekëta drejtkëndëshe, me lartësi të barabartë me muret, që krijoheshin nga një zgjerim i murit rrethues në këto pjesë dhe që shërbenin për të kontrolluar më mirë kurtinat midis dy kullave poligonale. Shkallët, që shërbenin për t´u ngjitur në shtegun e rojeve, ishin vendosur pranë kullave të këndeve, të drejtuara në të kundërt të tyre për t´i dhënë përparësi ngjitjes mbi mure.

Kalaja kishte dy porta të vendosura përballë njëra-tjetrës në veri dhe jug. Që të dyja përshkonin nga një kullë katërkëndëshe dykatëshe, të mbuluar me çati me katër kullime. Kullat-portë dilnin plotësisht nga kurtinat dhe ishin më të larta se këto të fundit, ashtu si dhe kullat poligonale të qosheve. Një hyrje e vogël, që përshkonte trashësinë e murit, ndodhej nga ana e detit.

Portat e dy hyrjeve kryesore, sipas dëshmisë së Çelebiut, ishin të tipit urë dhe komandoheshin nga katet e dyta të kullave nëpërmjet të një sistemi makarashë dhe zinxhirësh. Sigurisht që këto porta nuk mbulonin kanalin me ujë që rrethonte kalanë, i cili ishte mjaft i gjerë dhe larg tyre, por me sa duket kapërcenin ndonjë hendek të thatë që ishte hapur për të krijuar një mbrojtje të dytë të portave. Ndërsa urat e palëvizshme, që lidhnin dy brigjet e kanalit, megjithëse ndodhen pranë hyrjes, janë të spostuara kundrejt aksit të tyre. Ndryshe ato do të ishin jo vetëm mjet që lehtësonte komunikimin e garnizonit të kalasë, por edhe rrezik në rast rrethimesh.

Në pjesën e brendshme të kalasë, pranë murit që shikonte nga deti, ndodhej kryekulla. Kjo ishte një kullë cilindrike masive, që mbizotëronte mbi të gjitha ndërtimet e tjera me lartësinë e saj të madhe. Kulla ishte 7-katëshe dhe mbulohej me një kupolë të veshur me plumb mbi një tambur të ulët poligonal. Përveç frëngjive të shumta për topa, që kishte vetë kulla, këta të fundit vendoseshin edhe mbi platformën që krijohej rreth tamburit deri tek muret e jashtme. Brenda kullës gjendeshin komanda e kalasë, magazinat, etj.

E vendosur pranë detit ajo shërbente njëkohësisht për vrojtim dhe për të penguar afrimin e anijeve armike. Muret e kësaj kullë kanë qenë ndërtuar me gurë te punuar me kujdes. Kryekulla e kalasë së Vlorës, nga përmasat, funksioni dhe mënyra e ndërtimit është e ngjashme me Kullën e Bardhë në Selanik, kullën e Rumeli-Hisarit, kullën qendrore në «Kastel de Mare» në Modon, etj. Mungesa e tregut dhe e haneve tregon për karakterin ushtarak të këtij fortifikimi, ku në shek.

XVII ndodhej një garnizon prej 400 ushtarësh. Kalaja e Vlorës u ndërtua me urdhër të sulltan Sulejmanit, që erdhi në Vlorë me 1531, për ta pasur atë si bazë ushtarake dhe kantier ndërtimi anijesh luftarake për zbarkimin në Pulje të Italisë. Janë interesante përshtypjet që u ka bërë kjo kala disa studiuesve të shekullit të kaluar, që patën mundësi ta shohin atë akoma në këmbë. Dijetari J. G. Hahn thotë se «kjo kala e tradhton arkitektin turk», ndërsa një vizitor tjetër e quan atë «Kala veneciane». Ka mundësi që në ndërtimin e kësaj kalaje të kenë marrë pjesë dhe arkitektë venecianë.

Për kryekullën vizitori më i hershëm i saj, E. Çelebiu, thotë se e ndërtoi arkitekt Sinani, autori i Kullës së Bardhë të Selanikut. Gjatë kësaj periudhe u bënë rindërtime edhe në kalanë e Kaninës, e cila duhej të mbante të nënshtruar zonën kryengritëse përreth. Deri në shek. XVII. mbi një nga portat e kësaj kalaje, sipas dëshmisë së Çelebiut, lexohej mbishkrimi «Sulltan Sulejmani e meremetoi… » Kalaja e Vlorës ishte një nga ndërtimet ushtarake më të arritura të Perandorisë Turke, saqë Çelebiu shkruan se «ata që s´kanë parë fortesat e Sekedinit, Benderit dhe Vlorës, nuk kanë dijeni mbi mjeshtrin e osmanëve», përfundon Gjerak Karaiskaj, studimin rreth kësaj kalaje.

Nga: Gezim Llojdia/shqiperia.com

Vlorë – Kalaja e Skelës , një nga ndërtimet ushtarake të Perandorisë osmane Read More »

Si të shkojmë tek Kullat e Dervish Aliut në Dukat të Vlorës , kompleksi ndertimor me vlera historike ?

Kullat e Dervish Aliut në afersi të fshatit Dukat ndodhet një kompleks ndertimor me vlera historike. I ndertuar në fillim të shek. XIX ky ansambël kullash të Dervish Aliut, personazh i njohur si organizator i revoltave fshtare kunder reformave të Tanzimatit në Shqipëri gjate viteve 1847-1848.

Banesa është ndertuar në token e tij nga mjeshtra të ardhur nga Janina. Ajo perfaqeson banesë te tipit Kulle me tipare mbrojtese nga me te arrirat në të gjithë Shqipërinë e Jugut. Si pjesë me të rendësishme te ketij ndertimi permendim kullen e vrojtimit, kullen mbrojtese, divani me kollona guri e harqe, shtëpine e bukës, oden e miqve e banesa të tjera ndihmese. Në banesen e ngritur mbi një truall kulmor janë hapur frengji (vende ku gjuanin luftetaret) nga ku kontrollohet i gjithë territori perreth. Kjo e shnderron këtë ndertim në një keshtjellez të fortifikuar. Kompleksi është shpallur monument kulture në vitin 1979.

Si të shkojmë tek Kullat e Dervish Aliut?

Për të vizituar këtë monument kulture ndiqet rruga që të çon në qender të Dukatit të Vjeter. Pasi arrihet në qender të fshatit merr rrugen që të çon në lagjen “Mazo”. Rruga që të çon deri në qender të fshatit pershkruhet nga makina, me tej rreth 1 km ecet në kembe.

Rezultate imazhesh për foto kullat e dervish aliutRezultate imazhesh për foto kullat e dervish aliutRezultate imazhesh për foto kullat e dervish aliut

Si të shkojmë tek Kullat e Dervish Aliut në Dukat të Vlorës , kompleksi ndertimor me vlera historike ? Read More »

Trekëndëshi ‘Vjosë – Nartë – Zvërnec’ – Destinacioni ideal për kundrimin e shpendëve (Foto)

Trekëndëshi “Vjosë – Nartë – Zvërnec” është padyshim një prej zonave më të bukura përgjatë bregdetit Shqiptar të Adriatikut. Në një sipërfaqe prej rreth 20 000 ha ndërthuret një larmishmëri e gjerë habitatesh me një diversitet të lartë biologjik, çka e shtyu qeverinë shqiptare në vitin 2004 t’i japë statusin peisazh i mbrojtur kësaj zone. Ju mund të përjetoni emocionet e rralla të të qenit në një zonë ku peisazhi të ndryshon si me magji, ashtu sikurse është dhe shumëllojshmëria e shpendëve dhe bimëve që popullojnë zonën.

Udhëtimin tonë e fillojmë nga dalja e qytetit të Fierit ku ndjekim rrugën e vjetër drejt qytetit të Vlorës dhe kthehemi në fshatin Fitore, përmes një atmosfere të ngrohtë rurale vazhdojmë në veri drejt fshatit Bishan, më tej në perëndim drejt fshatit Poro, duke kaluar mbi urën në “Lumin e Vdekur” (ish grykëderdhjen e hershme të Vjosës) për të mbërritur në fushat e gjera të Grykëpishës, ku befas gjendesh nën rrethimin e Hutave dhe Shqipeve të kënetës, këtyre shpendëve të rrallë e  të mëdhenj që rrëshqasin në qiejt  e hapur të zonës. Kur gjendesh aty, në një anë të rrethon kaltërsia e detit me pamjen e ishullit të Sazanit dhe Gadishullit të Karaburunit dhe nga ana tjetër laguna e Kallëngës me rrënojat e dajlaneve të vjetër dhe shpendët e shumtë. Ndër ta edhe Pelikani kaçurrel, një shpend gjigand, i cili mund të shihet vetëm në shumë pak vënde në Shqipëri. Çlodhja dhe kundrimi i shpendëve në kullën e vëzhgimit, i jep më shumë shije piknikut të drekës, i cili pasohet me ecjen e shkurtër e të këndshme përgjatë bregut drejt grykëderdhjes së Vjosës, një prej lumenjve të vetëm të egër të Evropës. Grykëderdhja e Vjosës është një ndër peisazhet më të bukura të pjesës veriore të zonës së Mbrojtur Vjosë-Nartë. Plazhi i gjerë dhe prania e dendur e peshkut e bën një vend ideal për të ngritur çadrën, hedhur grepin, për të pritur perëndimin magjik të diellit, e për të kaluar natën.

Në agimin e ditës tjetër zgjohemi me emocionin për të parë pjesën jugore të zonës së mbrojtur, akoma më e bukur dhe më e larmishme. Përgjatë një udhëtimi të shkurtër rreth 30 minuta me makinë drejt jugut gjendemi në rrethrrotullimin që të drejton për në argjinaturën që ndan lagunën e Nartës me Kriporen unike në Shqipëri. Pikërisht ky segment është një  vend ideal për të kundruar shpendët e shumtë. Nga do të hedhësh sytë drejt vaskave të kripores sheh flamingot të cilët në distanca të largëta duken si gurë të bardhë që shndrisin nën dritën e Diellit. Flamingot në kripore mund të shihen në çdo ditë të vitit. Jo pak rrallë shihet dhe Pelikani kaçurrel por gjithashtu edhe shumë lloje të tjera  shpendësh uji si Sqepbiza, Kojliku, Kalorësi, shumë lloje rosash, çafkash, baltakësh etj.  Mbas një kundrimi të kënaqshëm të shpendëve, vazhdojmë udhëtimin për pak minuta drejt fshatit të Nartës, ku mund të shijojmë drekën me prodhimet lokale në restorantet buzë rruge në hyrje të fshatit ose në restorantet përtej Pyllit të Sodës, në Zvërnec. Nën cicërimat e zogjve këndonjës mund të shijojmë peisazhet e mrekullueshme të ishullit të Zvërnecit ku ndodhet manastiri i vjetër, plazheve të gjerë e të virgjër të Triportit, Dajlanit të lagunës dhe kodrave të Dajlanit, nga ku duket një peisazh i gjerë dhe tejet i larmishëm. Mbas shkarkimit të baterive të aparatit fotografik në zonë, në mbrëmje na presin dyert e hapura të shtëpive të turizmit familjar në Zvërnec, ku na ndjell aroma e ushqimeve organike të traditës dhe historitë e legjendat interesante të banorëve të zonës për të kaluarën e saj.

4_pelikani

krillattttt

Trekëndëshi ‘Vjosë – Nartë – Zvërnec’ – Destinacioni ideal për kundrimin e shpendëve (Foto) Read More »

Etnografi dhe folkor – Dhjetë nga Miro Tërbaçet e këngës labe

Nga MSc. Albert Habazaj, studiues i Etnologjisë dhe Folkorit

Sfida e polifonisë femërore.

Sikurse çdo lab, të gjithë tërbaçiotët e pëlqejnë dhe e duan këngën labe dhe sidomos këngën tërbaçiote, ndërkohë, kur Tërbaçi është i vetmi fshat në Labëri, që, siç thonë, ka 36 melodi. Si asnjë fshat tjetër në Labëri. Të gjithë tërbaçiotët këndojnë. Dhe këndojnë bukur. Kanë dhe një valle të rëndë, të fuqishme, të sertë, të bukur e të rreptë, burrërore, të madhërishme, trimërore, si gjëmim vetëtimash, me një strukturë si malet hijerëndë mbi krye. Në përgjithësi – si kudo në Lumin e Vlorës, Kurvelesh e Labëri. Në imtësi-ndryshe nga të tjerët. Në vijën melodike dhe interpretim magjik. Tërbaçi ka bërë shumë për bijtë e bijat e tij. Kur kemi patur nevojë e na është dashur, e kemi përdorur me ballin lart emrin e tij për ta nderuar me emrin dhe veprimin tonë në jetë. Kujtesa jonë historike i ka në kurorën e nderit të parët tanë të lartë: Lulo Habazin, “malin në mes të detit/ që i ktheu gjoksin dovletit” osman, Miro Tërbaçen me histori e këngë, “tërbaçiotja vajzë që ormisi pashanë,se tërbeçtë haraçehasmit nuk i dhanë”. U përulet me nderim të gjithë atyre bijve dhe bijave, që në rrjedhat e kohës ia mbajtën ballin të pastër, të pa ulur e më nder. Në kohë me diell e me furtunë. Në luftë për liri, emancipim e përparim. Edhe në kulturë. Edhe në folkor. Pikërisht ky motiv i lartë atdhetar dhe artistik, mblodhi bashkë (kësaj radhe) dhjetë gra, nëna e gjyshe, dhjetë vajza tërbaçiote të përkushtuara, të zonja me zë thëllëze e dinjitoze. Paska ngelur ende një atavizëm apo është ngulur ndër një pjesë tonën dhe një ves: Ne duam të jemi të gjithë në qoshe (pavarësisht e meritojmë e jo pak herë edhe pa e merituar).

prezantimi-i-pare-teatri-petro-marko-vlore

Duke pirë kafe me Pesën, Shpresa Kapo Çelaj, kushërirën dhe shoqen time, nga klasa e parë në të tetën, na shpreh merakun dhe shqetësimin, se kush kemi qenë dhe kush jemi?! Pse ramë në këtë gjendje, që, të paktën, të shkakton keqardhje? Kur Pesa merr vesh që vjen në Vlorë nga Greqia për pushime Nazua, më thotë të takohemi dhe të flasim të tre ç’duhet të bëjmë. Nazo Dautaj (Diana Ribaj) ka qenë marrësja kryesore e grupit të Tërbaçit. Shoqe klase me ne, angazhuar me këngën polifonike tërbaçiote, qysh në klasë të tretë dhe s’iu nda deri sa iku në mërgim. Vigane e famshme e këngës labe. Amazonë e pashoqe, e paarritshme, e papërsëritshme në zë. E madhe. Shoqe tjetër s’kish. Por…u largua. Erdhi për fat, sa për të ndezur zjarrin (hë për hë) dhe ta mbajnë ndezur bijat që janë në Atdhe, sipas mundësisë, në Tërbaç e në Vlorë. Nazua shfaqet në horizontin folkorik si kryeshqiponjë e malit të Çikës për këngën burimore tërbaçiote, në përsosmëri realizimi, e ngjizur me këngën si një harmonikë qiellore. Takohemi të tre dhe diskutuam edhe për hallet e dertet e këngës së Tërbaçit. Në këtë bisedë folëm për ringritjen apo formatimin e një grupi polifonik femëror. Se kush nuk ka ngritur grupe sot …e u shua Tërbaçi ynë, ai çikë Tërbaç, që kujt s’i ka dhënë emër. Dhe sot…u katandis kështu…, si trasta në degë. Tallen. E shpërdorojnë dhe, së pari ata, që ai u dha atë emër të lartë. Ja kështu mori udhë ideja e këtij grupi të veçantë. (Nuk do ta trajtojmë më tepër këtë çështje, sepse kohë më parë kemi publikuar shkrimin “Polifonia femërore-Grupi i Vajzve të Tërbaçit”). Në këtë grup, të quajtur Grupi i Vajzave të Tërbaçit, bëjnë pjesë 10 këngëtare tërbaçiote, që, mbas shumë provash, konsoliduan profilin e këngës grarishte të vendlindjes, duke ruajtur origjinalitetin e folkorit përkatës lokal. Ato janë, përkatësisht: Shpresa Kapo Çelaj (ditëlindja 1960, me shkollë të lartë), Liliana Rrapi Kapo (dtl. 1961, sh.l.), Hava Çelaj Muça (dtl. 1960, sh.l), Baftie Dauti Xhelili (dtl. 1963, sh.l.), Evgjeni Habili Seferi (dtl. 1964, me shkollë të mesme), Lavdie Goxho Xhaka (dtl. 1958, sh.m.), Vitore Shiroka Veraj (dtl. 1961, sh.m.), Antoneta Goxho Mehmetaj (dtl.1970, sh.m.), Liri Gaçe Shkurtaj (dtl. 1960, sh.m) dhe Madelona Mëzyraj Skëndaj (dtl. 1983, sh.m.). Polifona femërore është një prurje që sot i mungon Labërisë. Po bëhet gjithnjë e më e vështirë ruajtja e traditës foklorike e këto gra e vajza tërbaçiote, që janë për t’u përgëzuar, na paraqesin një pamje tjetër këngës tërbaçiote, botën lirike. Kënga e Tërbaçit është njohur sidomos për ngjyrat e fuqishme epike, për stilin recitativ e madhështor, për gjëmimin me breshëri artistike deri në përsosmërinë e epikës historike, sidomos me marrësat e paarritshëm Sinan I. Hoxha dhe Syrja N. Hodo.

grupi-i-vajzave-te-terbacit-prezantimi-i-pare-me-publikun-vlonjat-nga-skena-e-teatrit-petro-marko-vlore-26-11-2016

Ndërsa këto vajza, veshur me kostumet, që dikur vishnin nëpër dasma, gëzime e ceremoni festive gjyshet, nënat, hallat tona na shfaqen me lirikat e trëndelinta, sidomos në këngët dy vargjëshe, ku dallon tingulli lirik, aq i ëmbël e i shtrirë i labëreshës tërbaçiote. Tek grupi i vajzave të Tërbaçit evidentohet dukshëm dhe merr kështu një shkëlqim brilant karakteri sinkretik i foklorit për ta transmentuar brez pas brezi edhe me veshjen karakteristike të fshatit. Këngën e vlerësojnë si ushqim të shpirtit dhe, si të tillë, e ruajnë të pastër duke e çuar më tej. Këto dhjetë Miro Tërbaçe janë hedhur në krahë të Eposit folkorit, sikur të ishin shqiponjat e malit të Çikës.

Kostumet tradicionale të femrës tërbaçiote.

Dikur, (botimet enciklopedikedhe ato historike lokale përmendin shekullin XVII), sipas traditës së vendit, gratë e Tërbaçit “kanë mbajtur fustan të gjatë të bardhë ose kafe, deri te qafat e këmbëve. Për nuset fustan i kuq>, vajzat zakonisht të bardhë. Mbanin pallto leshi pa ose me mënga, që i thoshin xhoke, futë leshi, shami të ngjyera në bojë të kuqe, të verdhë për të rejat dhe me ngjyrë kafe ose të zezë për të moshuarat. Çorape leshi të gjata deri afër gjurit, të qëndisura me ngjyra të ndryshme, opinga prej lëkure ose këpucë me xhufka në majë, jelekët i qëndisnin me gajtane me ar, dhe i mbërthenin me folla prej argjendi ose bronxhi. Në vesh mbanin vathë të mëdhenj prej argjendi, ndërsa vajzat mbanin nga një fill dhe një rruazë…

Nga fundi i shekullit XVIII, veshja për gratë ndryshoi, dhe në vend të fustaneve të gjatë u përdorën çitjane ose tumane [ndikim i kulturës fetare islame, importuar e diktuar nga pushtesit osmanë. Shën. im, A.H]. Nga fillimi i shekullit XX filloi të përdorej veshja më e moderuar, sidomos nga burrat”[1]. Xhokja ishte veshja e sipërme dhe e trashë prej shajaku për gra e për burra, pa mëngë ose me gjysma mëngësh a me mëngë të gjata të hedhura prapa, që shkonte deri në brez dhe që kishte zakonisht një pjesë me thekë prapa, e cila hidhej mbi kokë. Përdoreshin xhokë e bardhë (e zezë) dhe xhokë me thekë (me xhufka).

Këto gra të përkushtuara, me sedër të shëndoshë për shpirtin e vëndlindjes, vendosën me forcat e tyre të përgatiteshin seriozisht për këtë mision. Pasi u konsolidua grupi dhe mori formën e plotë, të pakthyeshme e të patjetërsueshme, menduan, diskutuan, pyetën dhe projektuan udhëtimin e tyre polifonik. Duke filluar nga kostumet, me vështirësi ekonomike, kursyen nga të ardhurat familjare, me sakrifica arritën të realizonin modelin e tyre të veçantë kostumografik. Kostumi i sotëm folkorik i Grupit të Vajzave të Tërbaçit përbëhet nga: 1. Fundi, i shkëputur nga polka, punuar me material atllas me pala, (pëlhurë e mëndafshtë, e lëmuar dhe me shkëlqim nga njëra anë) me ngjyrë të kuqe, i gjatë deri në fund të këmbëve; 2. Polka, me ngjyrë mente, pak a shumë si modeli i vjetër, me jakë si jakë marinari; (emri i kësaj veshjeje nuk ka të bëjë me vallen me ritëm të gjallë e të shpejtë, që kërcehet me masën prej dy kohësh dhe muzikën për këtë valle); 3. Jeleku, me material shajak i zi (që zëvendësoi xhoken), me qëndisje e stolisur me ornamente dekorative zbukuruese, mbërthyer me kapse; 4. Shamia, me material mëndafsh i hollë, një mente e lehtë, e dashur, jo e rëndë, e ëmbël.

Është respektuar tradita, duke futur ngjyrën e kuqe, kombinuar me ngjyrën e zezë, nga që janë ngjyrat simolike të kombit shqiptar, (si pjesëz e së tërës edhe të Tërbaçit). Në këtë rrafsh, është ruajtur paradigma folkorike novatore e Kujtim Micit, (sinonimit të folkorit, kulturës dhe arsimit në Tërbaç). Njëra nga këngët më të njohura të Krijuesit tonë ka dhe këto vargje sintezë të lirikës elegjiake, me të cilat nëna tërbaçiote i këndon me vaj e ligjërime djalit të rënë për liri: “Unë shaminë e zezë/ e preva shqiponjë./Ja qepa flamurit/ shokëve t’ua dërgojë…”. Kujtim Mici, për mendimin tonë, është konsekuent në vijën kombëtare të vargut vigan. Realizimi material i kostumeve ka si bazë nisje dhe plotësimi metaforën “Shqipëri, nuse bregdeti”, që është lajtmotivi poetik i këngëve të Krijuesit të fuqishëm artistikisht dhe vizionar. Fustani i kuq dhe i gjatë i nuses këngëtare, sot është rezonim i harmonishëm i traditës së njohur, së paku, qysh nga shek. XVII me risitë bashkëkohore, aq të hijshme, tërë dritë e shkëlqim dhe pa teprime.

Pasi kërkuam modelet ndër këngëtaret e vjetra të fshatit tonë e gërmuam në kujtesën tonë folkorike, përzgjodhëm variantin e duhur për të nisur udhëtimin e gjatë folkorik. Pas shumë këshillimesh, kostumet u punuan tek “Moda fashion” e zj. Linda Fejzaj në Vlorë. Sipas stilistes vlonjate Linda Fejzaj, me përvojë 20 vjeçare, (e cila ndihet krenare për origjinën e të parëve të saj nga Vranishti i njohur për histori e kulturë), kostumi femëror etno-folk i fshatit Tërbac, vjen i moderuar në shekullin e XXI, duke u mbështetur mbi origjinalin si dhe për të ruajtur origjinalitetin e tij. Kostumi femëror etnofolk i Tërbaçit është i përbërë nga:

1) Fundi akllas, mëndafshi i kuq, i gjatë deri tek kyçi i këmbës, organizuar me kufopjeta në bel, me qemerin 4 cm, dhe zinxhirin e fshehtë pas, ku përveç tij, janë edhe mbërthimi me folla ngjyrë argjendi;

2) Këmisha krem, ngjyrë mente, me hapje (tape) deri poshtë gjoksit, jakë ushtarake, mëngë të gjata me kapak, mbërthimin me kopsa në ngjyrën e copës, (pesë kopsa: tre në tape, dhe nga një tek mëngët). E veçanta vazhdon të ekzistojë edhe tek ky element, në pjesën e përparme në anë të tapës – shoqërohet nga dy tegela milimetrikë, të cilën e shohim edhe në pjesën e pasme;

3) Jeleku, përbërë nga stof 100% lesh, i zi, me gjatësi deri tek beli, qëndisur me fije ari përgjatë gjithë gjatësisë, shoqëruar përreth harkut të qafës, harkut të kavadures (krahut), si dhe në gjerësinë, ku konturohet fundi i jelekut, duke u mbyllur nga dy folla ngjyrë argjendi në bel, ku puthiten me qemerin e fundit;

4) Shamia e kokës, e zgjedhur ngjyrë mente, e njëjtë me këmishën, e një përbërje “chiffon”, (byrynxhyku, pëlhurë e bërë me fill të hollë mëndafshi), në formë trekëndëshe, shoqëruar me një kordon syzatori, ku identifikohen perlat e së njëjtës ngjyrë që qarkojnë gjithë gjatësitë – kaluar mbi flokë, shoqëruar nga pas veshëve, ndërsa dy cepat vijnë përpara;

5) Vathët prej floriri kokërr, që identintifikohen;

6) Këpuce lëkure me xhufka të kuqe, me mente në majë.

Po kush është zj. Linda Fejzaj?

Me që ky kostum etno-folk u soll në kohë në ”Linda Fashion design” nga e palodhura, e përkushtuara sfidante kombëtarisht në fushën e kostumografisë, zonja Linda Fejzaj, i takon nga ne mirënjohje qyetare ndaj punës korrekte në harmonizimin e bukur të traditës me kohën që jetëojmë. Me këtë synim paraqesim një abstrakt prezantimi respektor: Linda Fejzaj ka mbaruar studimet në Fashion Design…Më pas, ka studiuar për 8 vite kulturën etnografike, duke menduar  për më tej, për të mos lënë në harresë kulturën etnografike, por për ta sjellë atë të moderuar,  duke u  kujdesur me përgatitjen e veshjeve Etno-folk të trevave të ndryshme. Ka një përgatitje të admirueshme në fushën e modës, si pjesë e sfilatave të shumta, dhe për më tepër stilistja e sfilatës më të madhe në Shqipëri ”100 modele në 100 vite Pavarësi” – një sipërmarrje dhe sfidë, ku në skenë u ngjitën 100 modele të mbështetura mbi tabanin popullor, të gërshetuara me stilin modern, shumë herë edhe estravagant. Përgatitja e disa grupeve popullore të zonave të ndryshme dhe qyteteve të ndryshme, për më tepër, edhe personave apo grupeve në diasporë, i japin sigurinë për synimin që ka marrë përsipër të realizojë, për ruajtjen e pastër dhe çuarjen më tej të traditës, kësaj pasurie të mirë e përparimtare materiale popullore, angazhim ky i përgjithmonshëm i saj. Linda ka logon e saj, brenda dhe jashtë Shqipërie, me të drejtë të plotë ndërkombëtare. Ajo është marrë dhe specializuar për etnografi, pasi, siç shprehet me pasion, ka studiuar goxha gjatë në këtë fushë. Linda është gjithashtu poete dhe ndihet shpirti krijues i saj në punë, shfaqet edhe në modelin tonë të veshjes etnofolk, që u soll më e moderuar, sepse egzistonte hapësira për të respektuar detajet, duke e përmirësuar atë. Tek realizuesja krijuese besuam emrin që gëzon në qytet dhe fjalët e garancisë, se nuk huazon kurrë për realizimin e veshjes karakteristike, thjesht mbështetet mbi këto veshje, por t’i prurë më të moderuara; për të qënë më në kohë, siç janë limitet e gjatësisë apo aksesorët mbi jelek dhe këmishë.

Prezantimi i Vajzave të këngës.

Pas organizimit në fillimgushtin 2016, mbas orarit të punës çdo mbasdite apo paraditeve të shtuna e të diela, grumbulloheshin e bënin prova në mjediset e Shkollës së Mesme Industriale “Pavarësia” në Skelë, falë dashamirësisë së drejtorit të palodhur e të respektuar Gent Boçi (se s’kishte hapësira të tjera për to Vlora…) vajzat bënin prova me kërkesë të lartë llogarie, me disiplinë artistike, e cila, në këto raste, vlerësohet më e rreptë se disiplina ushtarake. Prova e parë e Grupit të Vajzave të Tërbaçit, veshur me kostumin folkorik tradicional të polifonisë femërore të fshatit u bë më 22. 11. 2016. Kjo ngjarje entusiazmuese në këto kohë të paqarta gëzoi banorët dhe dashamirësit e shumtë të këngës karakteristike të Tërbaçit, duke uruar njëri-tjetrit që ta gëzojmë këtë thesar të fshatit tonë me ballin te Çika. Grupi i Vajzave të Tërbaçit prezantohet për herë të parë përpara publikut vlonjat dhe dashamirësve të polifonisë sonë, me rastin e festive të Nëntorit, më 26 nëntor në Teatrin “Petro Marko”, Vlorë, kur nderohet bashkorigjinasi ynë i ditur e i thjeshtë, i devotshëm si gjithë Tërbaçiotët, Mevlan Balili, sepse Labëria i nderon bijtë e saj, kur ata ia shpërblejnë me vepra të mira e të dobishme. Dekoratën e lartë “Mirënjohja e Labërisë” ia dorëzoi ai që qe dhe propozuesi kryesor i vlerësimit, prof. dr. Bujar Leskaj. Substancialisht, në përshëndetjen time u shpreha: “Labëria, me mal, me lumë, me det është një fortesë me dritë dhe dinjitet. Sot është Dita e Falënderimeve. Dita e të katër të vlerësuarëve:-Mirënjohje kolektive për fshatin Vajzë të Ali Asllanit e Perlat Rexhepit, respekt individual për të paharruarin arkitekt Pulo Nezho Dukati (pas vdekjes), si dhe për të respektuarit biznesmen Vullnet Sina Armeni dhe ing. Mevlan Muço Delo Balil Tërbaçi. Tërbaçi është një beden i labërisë. Mirënjohja më e madhe, kryemirënjohja për ne është për Shoqatën Kombëtare Atdhetare – Kulturore “Labëria”, “Nderi i Kombit”. Mirënjohje Labërisë, se Labëria është nderi ynë! Vajzat u paraqitën me dy njësi folkorike: me këngën “Himni i Tërbaçit”, me marrëse Liliana Rrapi Kapo, kthyese Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Vitore Shiroka Vera dhe ia mbushin shtatë të tjerat, si dhe me “Elegji për Dragoin e këngës”, marrëse Baftie Dauti Xhelilaj, kthyese Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Shpresa Kapo Çelaj dhe mban këngën me iso grupi. Kënga e dytë u paraqit edhe si nderim për Krijuesin Kujtim Mici, edhe si mesazh mosdorëzimi e besimi, që grupi do të vijojë me dinjitet udhën që ai u projektoi. Të gjithë shprehën fjalët më të mira për interpretimin dinjitoz të vajzave tërbaçiote dhe emocionet e fuqishme pozitive që i falën publikut. Kënga e tyre është e ndier dhe e vërtetë. Vajzat përgatiten me një repertor të pasur folkorik, kryesisht lirik burimor. Ato kanë plane të bukura. Kanë dhe tre valle grash, me dy variante: me tri hapa ose tri këmbë, si i thonë ato dhe me një këmbë. Natyrshëm e çiltërsisht na burojnë vargjet: Vallja kurorë dafine/ për dhjetë shqiponja mali/, dhjetë tufa trëndelile/, lum Tërbaç, kush ia fali! Dëshira jonë dhe fjalët e zemrës janë: Suksese në udhëtimin e gjatë folkoristik, në gjurmët e pashlyeshme të viganit të paharruar, Dragoit të këngës labe, Kujtim Mici! Siç uron nga Amerika e largët, i dashuri i këngës sonë Pelivan Barjamaj, dëshirojmë dhe ne, të këtushmit: Zëri i Miro Tërbaçeve të këngës qoftë trashëgimi dhe dhuratë për brezat!

Etnografi dhe folkor – Dhjetë nga Miro Tërbaçet e këngës labe Read More »