Kulinari

Kanë ikur kohët kur buka që blihej ishte e një  cilësie aq të mirë sa gjysma e saj konsumohej pa shkuar akoma në shtëpi.
Nuk ka të krahasuar buka e shtëpisë! Ajo të tundon që në momentet kur nis të piqet në furrë kur mbush gjithë shtëpinë me aromën fantastike të saj.

E më pas, e sapo dalë nga furra, e ngrohtë, me pak gjalpë e djathë apo vaj ulliri, kripë e rigon, shija e saj të përfshin tërësisht. Është diçka krejt e natyrshme dhe dashje pa dashje i dorëzohesh pa kushte që në kafshatën e parë.

Megjithatë, në larminë e ofertave që gjejmë sot në treg, njëzëri mund të biem dakord që buka e bërë në shtëpi është më e shëndetshmja dhe më shpërblyesja në kënaqësi dhe vlera.

Të bësh bukë vetë në shtëpi jo vetëm që është më e shëndetshme për stomakun por edhe për portofolin. Kostoja e pjekjes së bukës është më e ulët se një bukë e blerë në furrën e lagjes.
Pse buka e shtëpisë është më e shëndetshme
Sot, buka e blerë përmban shtesa produktesh nga më të ndryshmet, të dukshme dhe të padukshme, duke justifikuar shqetësimin e çdo konsumatori që tashmë nuk e di se çfarë po ha.

Ndonëse qeveritë e ndryshme në botë ushtrojnë kontrolle të imtësishme në përbërësit e industrisë ushqimore, numri i substancave shtesë në ushqime rritet gjithnjë e më shumë.

Syri nuk i sheh këto substanca, por shëndeti ynë vuan pasojat. Industria ushqimore e bën bukën me gjëra shtesë që ajo të rrojë më gjatë. Substanca të tjera përdoren që korja e saj të jetë më krokante apo fermentimi i majasë të përshpejtohet.

Këto shembuj janë të pakët në krahasim me ‘ushtrinë’ e adititivëve që përdoren në gatimin e bukës apo ushqimeve të tjera.

Si gjithmonë, zgjedhja është e konsumatorit. Nëse vendosni të bëni bukën vetë, atëherë është në dorën tuaj se çfarë përbërësish do të ketë ajo.

Në shtëpi, ju mund të gatuani bukë të ndryshme jo vetëm për nga madhësia por edhe përmbajtja. Siç e përmendëm më lart, arsyet për të gatuar bukën vetë në shtëpi janë të shumta. Megjithatë, arsyeja kryesore mbetet shëndeti dhe shija.

Më poshtë keni një recetë të thjeshtë, të shijshme të bukës së përgatitur në kushtet e shtëpisë.
Si t’a përgatisim në shtëpi
Përbërësit
1 kg miell

300 ml ujë të vakët

200 ml qumësht të vakët

2 lugë maja birre

4 lugë vaj ulliri

2 lugë të vogla kripë
Përgatitja
Në një tas të vogël hedhim majanë dhe e tresim me pak qumësht të vakët dhe e lëmë aty për 15 minuta, në mënyrë që të fermetohet.

Më pas, në një tjetër enë hedhim qumështin e vakët, majanë e fermentuar, vajin e ullirit, ujin e vakët dhe kripën.

I përzjejmë të gjitha bashkë me një lugë dhe nisim të shtojmë gradualisht miellin duke e përzjerë si fillim me lugë e më pas nisim punimin e brumit me dorë. Gjithë sekreti i një buke të mirë shtëpie qendron tek punimi i brumit me duar. Brumi do të jetë gati në momentin që masa do të jetë e fortë, kompakte dhe nuk ngjitet në duar.

Brumin e mbulojmë me një pecetë të pastër. E vendosim në një vend të mbyllur dhe të ngrohtë përreth një orë, në mënyrë që masa të dyfishohet.

Pasi burmi të ketë ardhur, e ndajmë në 12 toptha dhe i vendosim me rradhë në tepsi me letër pjekjeje. I lëmë ashtu edhe për 30 minuta të tjera në një vend të mbyllur. Më pas i fusim në furrë për t’i pjekur.

Para se t’i fusim në furrën e nxehtë, bukën e lyejmë me pak qumësht të vakët të përzier me një lugë vaj ulliri.

I pjekim në 200 gradë përreth 25 minuta derisa buka të ketë marrë një ngjyrë të kuqërremtë, të praruar.

Tumaca është një nga gatimet më të hershme e të vjetra të kuzhinës shqiptare. Ky specialitet është zahire e përgatitur si trahanaja, dromkat, rosnicat apo petkat. Tumacat janë pite të thara të copëtuara në kubikë.

Ky gatim e ka prejardhjen nga kuzhina turke dhe prej shekujsh është bërë pjesë e kuzhinës shqiptare,

Në disa zona të vendit quhet Tumacë e në disa të tjera, kryesisht në Shqipërinë e Mesme quhet Tutmoç.

Tumaca jo vetëm që përgatitet në mënyra të ndryshme por edhe kombinimet e saj janë të larmishme e plot shije gjithashtu.

Ato mund të përgatiten në formën e supës së trashë por edhe të mbuluara me salca të ndryshme.
Më poshtë keni një recetë shumë të vjetër arbëreshe, të trashëguar brez pas brezi emri i të cilës është “Tumac shpie Skanderbeg”.

Mësohet se tumaca ka qenë një nga gatimet e shtruara në sofrën e Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeu.
Përgatitja e Tumacës së Shtëpisë sipas Traditës Arbëreshe
Përbërësit
Për piten
½ kg miell

100 ml ujë të vakët

100 ml qumësht

1 kokërr vezë

Kripë
Për salcën
500 gr domate të freskëta

Një hudhër të plotë

Majdanoz të freskët

Borzilok të freskët

Një filxhan kafeje me copa bajamesh

100 gramë djathë nga qumështi i deles

Vaj ulliri

Kripë
Përgatitja
AgroWeb.org ju udhëzon të hidhni miellin, vezën, kripën, qumështin dhe ujin e vakët në një tas dhe përgatisni brumin duke e punuar me duar derisa të krijohet një masë e butë.

Lyejeni masën e brumit me pak vaj ulliri, lëreni të pushojë për 30 minuta e më pas ndajeni në toptha jo shumë të vegjël, pasi petat që do hapni duhet të kenë trashësinë e pites.

Petët që do hapni më pas, shtrojini në një vend ku ka diell apo është ngrohtë dhe lërini që të thahen mirë.

Pasi të jenë tharë thyejini dhe ndajini në copa të vogla katrorësh dhe janë gati.

Përgatitja e salcës

Për përgatitjen e salcës, si fillim AgroWeb.org ju udhëzon të grini hollë domatet dhe t’i vendosni në një tigan të madh apo tenxhere dhe t’i kaurdisni me vaj ulliri derisa volumi i domateve të bjerë.

Shtoni hudhrat dhe bajamet e thërrmuara, majdanozin dhe borzilokun e grirë hollë, hidhni dy gota me ujë dhe lëreni që të masa të nisë të vlojë.

Në momentin që salca nis të vlojë hidhni pitet e thara, pra tumacët, (për një person masa është një filxhan çaji e pak me kubikët e piteve të thara).

Lëreni të ziejnë bashkë derisa pitet të zbuten dhe lëngu të bëhet në fomën e salcës pak të lëngshme.

Ose një variant tjetër është edhe përgatitja e tumacëve siç përgatiten makaronat.

Zihet uji në një tenxhere me kripë e pak vaj ulliri. Kur të vlojë hidhen tumacët të ziejnë derisa të zbuten.

Në një enë tjetër përgatiten domatet me hudhrat dhe erëzat si më sipër vetëm se lihen që ziejnë plotësisht derisa salca të trashet.

Më pas, salca u hidhet sipër tumacëve.

Në të dyja rastet e përgatitjes, tumaca shërbehet e ngrohtë dhe sipër spërkatet me djathë të bardhë deleje (receta e ka djathë deleje por ju sipas preferencës mund të përdorni djathra të ndryshëm.

Shumë e ngatërrojnë me krem karamelin, e disa të tjerë me qumështorin, por kur e provon, kupton se bëhet fjalë për një ëmbëlsirë krejt unike që të përfshin tërësisht me shijen e saj.

Tradita shqiptare është padyshim e shijshme.

Receta të ëmbla apo të kripura, të gatuara prej shekujsh me radhë, të trashëguara brez pas brezi e kanë shndërruar kuzhinën shqiptare në një nga më të veçantat e kulinarisë botërore në përgjithësi.

Më poshtë është Kajmaçina, një ëmbëlsirë fantastike kremoze me përbërës të thjeshtë dhe me një shije unike, traditë e amvisave të Prizrenit.

Kajmaçina është një nga ëmbëlsirat më të shijshme të kuzhinës shqiptare.

I lehtë plot shije dhe fantastik, ndër të preferuarit në raste festash, Kajmaçina ka mahnitur me shijen e tij këdo që e ka provuar.
Përgatitja e Kajmaçinës në Shtëpi
Përbërësit
8 kokrra vezë

8 lugë gjelle me sheqer

1 l qumësht

4 lugë gjelle niseshte
Sherbeti
300 gramë sheqer

200 ml ujë

Përgatitja

Si fillim, në një tas të gjerë, duhet që të rrihni vezët bashkë me sheqerin dhe niseshten.

Më pas, vijojmë duke shtuar qumështin pak nga pak duke i përzier vazhdimisht dhe pandërprerje derisa të krijohet një masë homogjene.

Këtë masë e shtrojmë në një tepsi të nxehtë, të lyer me pak vaj.

Kajmakçina piqet në temperaturë maksimale për 30-40 min derisa sipërfaqja e saj të bëhet e kuqërremtë.

Përgatisni ndërkohë sherbetin duke hedhur në një tenxhere sheqerin dhe ujin dhe duke i lënë të vlojnë derisa masa të bëhet të formën e sherbetit.

Pasi piqet nxirret nga furra dhe menjëherë i hidhet sipër sherbetin i cili duhet të jetë i ngrohtë gjithashtu.

Kjo ëmbëlsirë shërbehet e ftohtë.
Kombinimet
Kajmaçina mund të kombinohet me arra dhe biskota të thërrmuara, të cilat mund t’i hidhen në sipërfaqe por edhe në fund të pjatës para se të vendosni ëmbëlsirën në të.

Gjithashtu, kajmaçina kombinohet në mënyrë të mrekullueshme edhe me fruta të ndryshme. Mund të prisni disa luleshtrudhe dhe banane në kubikë të vegjël dhe t’i vendosni në sipërfaqen e saj.

Tjetër kombinim i shijshëm është edhe vendosja e lëkurave të grira të limonëve ose portokalleve si dhe frutave të thata në sipërfaqe të kajmaçinës.

Lulet e kungullit janë përdorur në kuzhinë që mijëra vjet më parë nga qytetërimet e lashta.

Edhe në Shqipëri këto lule kanë vendin e tyre në shumë receta fantastike. Disa prej këtyre gatimeve janë me barishte dhe disa të tjera shpalosin shijen e luleve të kungullit.

Në restorantet cilësore, petalet e luleve të kungullit përdoren të skuqura, në antipasta, sallata por edhe për zbukurime të ëmbëlsirave. Ato janë frymëzuese në gatime të ndryshme në kuzhinë.

Lulet e kungullit kanë një shije të ëmbël, të ngjashme me kungullin sigurisht. Ato mund të përdoren edhe në supa, salca, perime të mbushura apo të skuqura.

Janë aq të lehta si ushqim sa mjeshtrat më të famshëm i quajnë ‘ushqimi perfekt i mesnatës’.

Por kanë një disavantazh. Ato duhet të konsumohen menjëherë pas blerjes, sepse nuk zgjasin shumë në frigorifer.

Nëse jeni me fat dhe i rrisni vetë kungujt dhe kungulleshkat, atëherë mund t’i shijoni lulet e kungullit për një kohë të gjatë.
Vlerat ushqyese
Këto lule kanë vitamina dhe minerale, por 90% e përmbajtjes së tyre është ujë. Kjo do të thotë që duhet të hash shumë prej tyre që të marrësh doza të vlefshme ushqimore.

Në 100 gramë lule kungulli, gjendet gjysma e dozës ditore të vitaminës C, 40% të vitaminës A dhe një sërë vitaminash B.

Ato janë shumë bujare në folat, që e bën shtatzaninë, justifikimin perfekt për të ngrënë lule të tiganisura kungulli me pak gjalpë.
Si të blini lulet e kungullit
Lulet e kungulleshkave vyshken shpejt. Ato duhen konsumuar menjëherë sapo blihen. Në treg kërkoni për kërcenj të gjelbër e të njomë me lule portokalli të ndezur që nuk kanë nisur të vyshken.
Si të ruani lulet e kungullit
Ju duhet t’i mbani ato të paketuara mirë, të mbështjella me letër plastike dhe në një ambient të freskët. Vendosini në një ambient ku nuk ka rrezik të shtypen nga produkte të tjera.
Si të gatuani lulet e kungullit
Përdorimi tradicional i këtyre luleve është ai i skuqjes dhe mbushjes. Lulet e skuqura janë të shijshme dhe të lehta për t’u gatuar.

Kalojini pak në miell me pak kripë pasi t’i keni larë dhe tiganisini për 2-3 minuta. Vendosini në një letër pecetë që të lëshojnë yndyrën dhe i keni gati.

Shija e tyre delikate shkon mjaft mirë me vezët, sallatën jeshile dhe veçanërisht me djathin e freskët të baxhove shqiptare.

Në Shqipëri sherebela është një kulturë me shumë rëndësi.
Natyra na ka bekuar me këtë bimë medicinale endemike, duke e pasur me bollëk kryesisht në zonën e Malësisë së Madhe.

Por edhe në malësi të tjeta të vendit të Veriut dhe të Jugut, aq sa dhe e eksportojmë në shumë vende të botës.

Dhe nuk është çudi që amerikanët, gjermanët, francezët apo turqit e duan dhe kërkojnë kaq shumë sherebelën tonë, për shkak të vlerave unike.

Diçka është e sigurt, asnjë vend në botë nuk prodhon këtë cilësi bime, si kjo jona. Sherebela shqiptare eksportohet shumë në disa kontinente.

Por kjo duke e lënë tregun vendas pothuajse bosh dhe duke i lënë të apasionuarit e çajit të varen tek bustinat me pluhur çaji të zi apo jeshil apo me gjithfarë shijesh e ngjyrash që vetëm natyrale nuk janë.

Për të mos folur për çajin pudër plot me kimikate aromatike!

Por sherebela mund të gjendet në treg, njëlloj siç gjendet çaji i malit. Me siguri pasi të mësoni mbi vlerat e saj do të nxitoni të gjeni sherebelën e jugut e të veriut.

Sidomos në stinën e verës, preferohet shumë çaji i ftohtë i i sherebelës, i cili përgatitet njëlloj si çaji i malit dhe i nënshtrohet procesit të ftohjes dhe servirjes me akull.

Sherebela ka aftësi anti-inflamatore, antioksiduese and anti-mikrobiale, por gjithashtu ndihmon në hapjen e oreksit.

Për shkak të këtyre cilësive, çaji i sherebelës ka shumë veti të mira shëndetësore, të cilat renden në vijim.
Efekte antioksiduese
Antioksiduesit shërbejnë si pastrues për të hequr radikalet e lira të metabolizmit dhe toksinat e tjera nga trupi.

Antioksiduesit ndalojnë radikalet e lira që të sulmojnë indet qelizore, duke ndaluar në këtë mënyrë plakjen e parakohshme dhe rrezikun ndaj sëmundjeve të zemrës.

Çaji i sherebelës është për këtë arsye një burim i fuqishëm me antioksidantë. Sipas burimeve AgroWeb.org ndihmon për t’i mbajtur larg efektet shkatërruese të radikaleve të lira.
Parandalon zhvillimin e qelizave të dëmshme
Çaji i sherebelës mund të ndihmojë në parandalimin e disa formave tumorale të qelizave të dëmshme.

Sipas një studimi të publikuar nga “Revista e Bujqësisë dhe Kimisë Ushqimore” përbërësit fenolikë të sherebelës sigurojnë vlera antioksidante, të cilat mbrojnë ADN-në nga dëmtimet në zorrën e trashë.

Ekstraktet e sherebelës sigurojnë riaftësim të menjëhershëm të ADN-së.
Mëlçi më e shëndetshme
Efektet antioksiduese të çajit të sherebelës mund të përmirësojnë funksionet jetësore të mëlçisë.

Një studim i publikuar nga revista “Ethnopharmacology” tregon se çaji i sherebelës u përdor në vend të ujit për 14 ditë. Rezultatet treguan një rritje prej 24% të nivelit të antioksidantëve në mëlçi.

AgroWeb.org ju tregon se çaji i sherebelës gjithashtu tregoi efekt pozitiv në mbrojtjen e lipideve të mëlçisë nga dëmtimet e shkaktuara nga toksinat e mëlçisë.
Ndihmon kundër ankthit
Çaji i sherebelës mund të ndihmojë në reduktimin e ankthit dhe në përmirësimin e humorit.

Në një studim të kryer, një grup të rinjsh të shëndetshëm morën 300-600 miligramë suplemente të gjetheve të sherebelës përpara dhe pasi u bënë pjesë e një testimi për vlerësimin e nivelit të stresit.

Të dyja sasitë përmirësuan humorin. Sasia më e ulët e përmirësoi ankthin përpara testit por jo gjatë tij. Ndërsa sasia më e madhe përmirësoi vigjilencën dhe qetësinë dhe performoi rezultate më të larta të testeve.
Për të mos u neglizhuar
Çaji i sherebelës shkakton kontraktim të traktit urinar dhe këshillohet të mos përdoret tek gratë shtatëzëna.

Sipas informacioneve të AgroWeb.org, sasi të mëdha të sherebelës mund të shkaktojnë kriza, marrje mendsh dhe rrahje të shpeshta të zemrës.

Nëse vuani nga diabeti, përdoreni vetëm me këshillimin e mjekut.
Të mira plus
Çaji i sherebelës është shumë i mirë për uljen e temperaturës dhe të ftohtët. Po ashtu për zbutjen e acarimit të fytit, dhimbjen e kokës si dhe për problemet e tretjes.

Një mëngjes i lehtë, padyshim i shijshëm e mbi të gjitha i pasur në vlera ushqyese.

Një mënyrë fantastike për të mbajtur trupin dhe organizmin në formë, për të nisur ditën mbarë me energji dhe shëndetshëm.

Kjo pjatë përbëhet nga dy përbërës fantastik në vlera ushqyese, vezë dhe lulelakër.

Ja receta e thjeshtë e përgatitjes së lulelakrave me vezë krejt lehtë në shtëpi.
Përgatitja e Lulelakrave me Vezë Për Mëngjes
Përbërësit
(Përbërësit më poshtë për 4-5 persona)

1 kg lulelakër

2-3 lugë gjelle me miell

3 kokrra vezë

2-3 lugë gjelle djathë

2-3 filxhanë kafeje me vaj ulliri

Kripë

Piper

Djathë i bardhë (sipas preferencës)
Përgatitja
Lulelakra pastrohet nga gjethet dhe i hiqet kërcelli.

Tufat e mëdha të luleve ndahen në disa pjesë.

Lahen në ujë të ftohtë dhe lihen të zjejnë në ujë të valuar me kripë (15-20 minuta).

Lulelakra hiqet nga zjarri, kullohet uji dhe e nxehtë vendoset në një pjatë që të ftohet.

Ndahet në feta të vogla, të cilat spërkaten me pak kripë, piper, djathë të bardhë të thërrmuar ose djathë kaçkavall të grirë.

Më pas kalohen në miell, në vezët e rrahura dhe skuqen nga të dyja anët. Shoqërohen me domate dhe kastraveca të freskët.
Vlerat ushqyese të lulelakrës dhe vezëve
Veza është një ndër produktet që mbart vlera të jashtëzakonshme ushqyese renditur në listën e 10 super-ushqimeve dhe nuk ka mëngjes më të këndshëm se vezët, sido të jenë të gatuara.

Vezët janë një burim i shkëlqyer i kompleksit të proteinave cilësore dhe nga ana tjetër ofrojnë pak kalori. Një vezë e plotë përmban 5.5 gramë proteinë dhe 68 kalori.

Një filxhan me lulelakër të gatuar përmban 28 kalori.

Në të gjenden 2 gramë proteina dhe 12 përqind të dozës ditore të fibrës. Lulelakra është një burim i mirë i vitaminës C.

Në një racion të vetëm, do të mund të plotësoni të gjithë dozën e nevojshme ditore.

Vitamina K është e domosdoshme për një zemër të shëndetshme dhe kocka të forta.

Folati dhe vitamina B6 që gjenden tek lulelakra janë gjithashtu të rëndësishme për një metabolizëm dhe gjak të shëndetshëm.

Një recetë tradicionale përmetare, padyshim dhe shumë e shijshme. Zakonisht gratë e këtij qyteti e gatuajnë atë për vaktin e drekës pasi është kalorike, por dhe shumë e thjeshtë në përgatitje.

Përbërësit

gjysmë pulë

2 lugë gjelle miell

2 lugë gjelle arra (të grirë)

2 vezë (të verdhat)

50 gr gjalpë

kripë

Përgatitja:

Presim pulën në copa të vogla dhe e shtojmë në tigan ku e skuqim pak.

Më pas i hedhim 300 ml ujë dhe e lëmë të ziejë për 15 minuta.

Ndërkohë bëjmë brumin duke përzier miellin me arrët e grira dhe të verdhat e vezëve. E punojmë mirë me dorë sa të marrim një masë të plotë të cilën e skuqim me gjalpë derisa të marrë ngjyrë karameli.

Shtojmë lëngun e pulës dhe e lëmë derisa masa të bëhet pak kremoze.