Mund të cilësohet padyshim si “heroina” e ditës. Meriton nderim dhe respekt të thellë. E pakursyer, e palodhur, me shpirt human, kjo grua i shpëtoi djet jetën një 15 vjeçari që rrezikonte me jetën. Quhet Rruzhdie Xheka. Punon si infermiere në Njësinë Administrative Tunjë të Gramshit.
Dje në fshatin e thellë malor të Gramshit, Jançe Verri, ndodhi një ngjarje e rëndë. Nepërka kafshoi 15 vjeçarin Ledio Dollani. Gjendja e tij u përkeqësua në pak minuta ndërsa helmi avanconte në organizëm.
Për ngjarjen u njoftua infermierja e cila është nisur menjëherë në këmbë drejt fshatit duke e përshkuar e vetme rrugën në pyll në më pak se një orë.
Sapo ka mbërritur infermierja i ka çarë plagën e kafshimit të gjarpërit, ka thithur helmin dhe ka kryer mjekimet e nevojshme. Gjendja e tij është përmirësuar, ndërsa është monitoruar personalisht nga infermierja me një eksperiencë 20 vjeçare dhe që gëzon respekt në të gjithë zonën.
Pas punës profesionale të kryer familjarët kanë falënderuar infermieren, që u shpëtoi djalin. Ndërsa ajo me modesti është shprehur se ka kryer detyrën, se është vëtë nënë dhe se nuk do të kursehet duke u ardhur në ndihmë gjithkujt që kanë nevojë.
Rruzhdie Xheka shpëtoi nga vdekja 15 vjeçarin pasi nuk kishte kohë për ta transportuar për në spital. Ajo kreu punën e një ekipi të tërë mjekësor që raste të tilla janë mjaft delikate edhe në spitalet më të specializuara. Por në fshatrat e Njësisë Administrative Tunjë banorët shprehen se ajo ka shpëtuar mjaft jetë njerëzish duke iu gjendur në çdo kohë. Rruzhdia e meriton urimin tonë: Shëndet dhe jetë të gjatë “heroinë” e ditëve të sotme” Infoelbasani.al
Historia gruas që praktikoi qindra aborte, për të shpëtuar jetët e grave hebreje
Në vitin 1982 në moshën 72-vjeçare udhëtoi nga Izraeli drejt Nju Jorkut për të marrë një çmim mirënjohje. Gisella Perl, gjinekologia, e cila ishte e burgosur dhe mjeke e grave në kampin e përqendrimit nazist u shpreh se më e keqja që mund t’i ndodhte dikujt në Aushtvic ishte të ishe një grua shtatzanë.
Ajo rrezikoi jetën, ashtu siç e kujtojnë kolegët e saj dhe historianët e Shoah-s, George Weisz dhe Konrad Kwiet për të shpëtuar një numër të pallogaritshëm grash; i ndihmoi të abortonin, ose të provokonte një lindje të parakohshme në rast se kishin shumë muaj shtatzanie dhe në këtë mënyrë të mbijetonin. Heinrich Himmler ishte shprehur se nuk kishte kuptim të shfarosje të rriturit dhe të lije fëmijët të rriteshin dhe të hakmerreshin kundër fëmijëve të tyre dhe nipërve. Kështu në mesin e atyre 6 milionë të vrarë, pjesa më e madhe hebrenj, 1.5 milionë ishin fëmijë. Kur mbërrinin në kampin e përqendrimit femrat shtatzana shkonin direkt në dhomat e gazit. Ato që e fshihnin për një periudhë kohe e vononin këtë fund sepse nuk mund të punonin dhe tradhtoheshin nga ky fakt. Në rast se ishin në fund të shtatzanisë fëmijët kur lindnin mbyteshin ose u injektohej një injeksion vdekjeprurës. Josef Mengele, i cili realizonte eksperimente mjeksore të dhunshme mbi të burgosurit kishte një farë parapëlqimi për binjakët, për të paaftët dhe për gratë shtatzana. “Mengele më tha që ta informoja për këdo grua shtatzanë”, – kujton Perl në një artikull për “The New York Times”. “Më tha që do të shkonin një një kamp tjetër për të marrë ushqim më të mirë, madje edhe qumësht. Gratë e lajmëronin vetë atë; jam shtatzanë”. Megjithatë Perl e dinte që ishte një gënjeshtër.
Në kujtimet e veta “I was a doctor in Auschwitz” (Isha një mjeke në Aushtvic) kujton një ditë të vitit 1944, në afërsi të krematoriumit: “Pashë gra shtatzana të rrahura me shkopa dhe kamzhikë, të kafshuara nga qentë, të kapura nga flokët dhe të goditura në stomak nga çizmet e rënda gjermane. Në ato momente, derisa i binte të fikët i tërhiqnin drejt krematoriumit të gjalla. Atëherë vendosa që kurrë më nuk do të kishte shtatzana në Aushtvic”.
Dhe siç shprehen Weisz dhe Kwiet për revistën mjeksore “Rambam Maimonides” iu bashkua historisë së burrave dhe të grave të burgosura që rrezikojnë jetën për të shpëtuar të tjerët. Në rastin e saj u përball me një dilemë morale, e cila ishte një sfidë e padiskutueshme. Ky vendim i kushtoi shumë, por kuptoi se nëse ajo nuk i ndërpriste shtatzanitë si nënat dhe fëmijët do të vdisnin njësoj. Pavarsisht besimit profesional dhe atij fetar si mjeke dhe si hebreje praktikuese, Perl filloi të realizonte aborte mbi një dysheme të pistë, vetëm me duar, pa i larë, pa instrumente mjeksore, pa anestezi dhe shumë herë në krevatët e marinarit të mbipopulluara dhe të pistë, brenda barrakave për gra në Aushtvic. Perl i dha fund shumë jetëve të fetuseve me shpresën se nënat do të mbijetonin dhe më pas ndoshta mund të kishin fëmijë.
Kishte raste që u ndesh me shtatzani të avancuara, të cilat nuk e lejonin abortin. Atëherë çante qesen amniotike dhe zgjeronte qafën e mitrës me dorë për të nxitur lindjen. Në këto raste fëmijët prematurë vdisnin pothuaj menjëherë shpjegojnë historianët. Pa një kërcënim të zbulimit të shtatzanisë gratë mund të punonin. Perl e kujton kështu një rrethanë: “Asnjëherë dikush do ta kuptojë se çfarë do të thoshte për mua të vrisja ato bebe, por nëse nuk do ta kisha bërë si nënat dhe fëmijët do të ishin vrarë mizorisht”. Në një rast Perl e shtrëngoi një djalë tri ditësh, pasi e kishte puthur më parë.
Gisella Perl lindi në 1907 në nje vend të hebrenjve ortodoksë në Sighetu Marmatiei në Transilvani, Rumani. Ishte një vajzë e avancuar, e para hebreje që mbaroi gjimnazin në fshatin e saj dhe e para grua që hyri në mjeksi. U martua dhe pati dy fëmijë; djalë dhe vajzë. Punonte si gjinekologe kur nazistët pushtuan rajonin në maj 1944. Brenda 5 ditësh gjermantë deportuan 14 000 hebrenj nga fshati, pjesa më e madhe për në Aushtvic ku vdiqën menjëherë. Të burgosur bashkë me të i shoqi dhe djali; vajza u fsheh nga një familje. Kur mbërriti në kamp u nda nga familja e saj dhe u detyrua të merrej me dhurimet e forcuara të gjakut të të burgosurave për t’iu ardhur në ndihmë ushtarëve gjermanë. ”E harruan rassenschande, kontaminimin me gjakun inferior. Ishim shumë inferiorë për të jetuar, por shërbyem për të mbajtur gjallë ushtrinë gjermane me gjakun tonë”, – shkruajti ajo në kujtimet e saj.
Kur Mengele e mori vesh që ishte gjinekologe i ndryshoi detyrë. Pa dhoma, pa mjete trajtonte paientët vetëm me zërin e saj. U rrëfente histori të bukura, i thoshte se një ditë do të festonin ditëlindjen, që një ditë do të këndonin. “I njëjti dëshpërim që po më mbytte u shndrrua në një ndjenjë rebelimi që më nxori nga letargjia dhe më dha një motiv për të jetuar”. Nuk dihet sa gra ka shpëtuar, por e ndjente se edhe ato i shpëtonin të sajën. “Unë duhej të mbetesha gjallë. Varej nga unë shpëtimi i grave shtatzana nga dhomat e gazit. Varej nga unë shpëtimi i nënave dhe nuk kishte mënyrë tjetër veçse shkatërrimit të jetëve të fëmijëve të tyre të palindur”, – kujton ajo. Evakuimi i kampit në vitin 1945 kur po afrohej ushtria ruse çoi drejt vdekjes çerekun e 60 000 të burgosurve në Aushtvic. Në atë periudhë Perl ndodhej në një kamp tjetër në afërsi të Hamburgut, kur u çliruan. Kur mbërritën trupat britanike e gjetën duke asistuar procesin e lindjes së një gruaje. Ishte djali i parë hebre që lindi në liri në Bergen-Belsen. Më pas kërkoi të shoqin dhe djalin në Gjermani për muaj të tërë.
Në fund zbuloi se i kishin vrarë. Në vitin 1947 u përpoq të vetëvritej, i mbijetoi dhe emigroi në Amerikë. “Kur mbërriti u dyshua se Perl kishte kryer krime lufte”, – shprehen Weisz dhe Kwiet, – “Ishte makthi që e priste dhe që Joseph Sargent e rrëfeu në filmin Out of the Ashes”. Arriti të provonte se nuk kishte bashkëpunuar me Mengelen dhe se dëshmia e saj ishte kyç për dënimin e të paktën një mjeku në Aushtvic dhe se dëshmia e saj ishte e ngjashme me dëshmitë e të mbijetuarve të tjerë. Në një rast u njoh me Eleanor Roosevelt dhe me ndihmën e saj mori nënshtetësinë amerikane dhe hapi një klinikë obstetrike në Manhatan, kushtuar në pjesën më të madhe të mbijetuarve të Shoah-s. Rimori jetën akademike dhe investoi në fertilizime në “Hospital Mount Sinai”, ku solli në jetë më shumë se 3000 fëmijë. Vdiq në 16 dhjetor 1988 në Herzliya, Izrael ku kishte emigruar për të jetuar me vajzën. /bota.al/
Theodore Roosvelt-Nolit: “Thuaju shqiptarëve që dëshiroj ta shoh Shqipërinë independente dhe që indepipendenca e tyre duhet të sigurohet nën mbrojtjen dhe garantinë e painteres të Fuqive Aleate, si Amerika, Anglia dhe Franca”.
NGA HISTORIA E VATRES- KUVENDI I VATRËS ME 22 SEANCA
Kuvendi i Vatrës i vitit 1918 u hap me 7 Korrik 1918 dhe mbaroi me 17 Korrik, mbajti plot 22 seanca. Ky Kuvend u mbajt në Winthrop Hall, 446 Tremont St. Merrnin pjesë 43 delegatë të cilët kishin 80 vota. Në fjalën e hapjes At Fan Noli deklaroi: “Vatra kur u fillua nuk kishte më shumë se 500 anëtarë, sot ka 5.000 anëtarë të rregullt”. Pastaj shtoi: “Veprimi i fundit i Vatërs është vajtja e Kryetarit tuaj në Wçashington. Ndofta dëgjuat që ditën e Independencës për tërë botën(4 Korrik) Presidenti Wilson deshi të kremtonte atë ditë si Ditën e Independencës për tërë botën. Për këtë arsye Guverna Aemerikane i thirri si mysafirë kryetarët e të gjithë kombësive të huaja që ndodhen në këtë vend bujar. Idea ishte që tërë kombësitë së bashku të mblidheshin atje”. (Në Mount Vernon) për të thyer shpiritën e autokracisë. Kryetari i Vatrës u ftua të marrë pjesë….
Ky Kuvend me 22 Seanca zgjodhi zyrtarët e vitit: Kol Tromara-Kryetar; Ndreko Stavro-Sekretar, Bahri Omari-Editor; Andon Frashëri-ndihmës Editor; Aqif Përmeti-Manager; Loni Nino-Sekratr i Diellit. Komisioni i Qendrës përbëhej nga të zgjedhur: Hasan Bitincka,Muke Përmeti, Kostë Papa dhe Angelo Sotir.
Kuvendi mori vendim extra që të niste botimi i një reviste në gjuhë të huaja, Kryesisht në gjuhën inglisht. Kjo do të ishte Revista”Adriatik”, editor provizor i së cilës u zgjodh Fan S Noli.
ME 25 KORRIK, TAKIMI I ISH PRESIDENTIT ROOSVELT ME NOLIN
Me 25 Korrik 1918 Fan S Noli pati një bashkfjalim të gjatë në Harvard Club, New York City, me ish Presidentin Amerikan Theodore Roosvelt. Fan S. Noli do të deklaronte pas takimit se ish Presidenti Roosvelt çuditërisht ishte shumë i informuar dhe në detaje mbi Shqipërinë dhe ngjajrjet e ndodhura atje.
Ndër të tjera Roosvelt i kishte thënë Nolit” Shqiptarët i dua dhe i admiroj, se janë një racë e vjetër dhe trime që meriton të shpëtohet dhe vetëqeveriset. Di që në shumë raste, Turqit, Grekët dhe Serbët bashkoheshin dhe lidheshin mes tyre që t’u bënin ballë shqiptarëve. Di pastaj që shqiptarët janë besnikë dhe të ndershëm, dhe kur e japin fjalën, e mbajnë si burra….”
Thuaju shqiptarëve që dëshiroj ta shoh Shqipërinë independente dhe që indepipendenca e tyre duhet të sigurohet nën mbrojtjen dhe garantinë e painteres të Fuqive Aleate, si Amerika, Anglia dhe Franca. Nga ana ime, do bëj ç’t’më vij doresh për të drejtat e racës shqiptare’-Kështu e përcolli Gazeta Dielli e 26 Gushtit 1918, këtë takim Nolit me Wish presidentin Roosvelt ,që u realizua me 25 Korrik 1918, me ish presidentin Roosvelt.
KUVENDI I 6 KORRIKUT 1919
Kuvendi Vjetor i vitit 1919 u hap me 6 korrik dhe kishet për Çairman z. Anastas Pandeli dhe sekretar Kostë Isaak, reporter z. Krist Kaluçi, marshall George Katundi.
Kryetari i Vatrës, Kol Tromara, deklaroi:Nga Ky Kuvend presin realizime jo vetëm shqiptarëte Amerikës, por dhe tërë vëllezërit tanë përtej.Ky Kuvend zgjodhi kryetar- Faik Konica, ( i cili ishte ende në Europë), për këtë qëllim mbeti zëvendës deri në ardhjen e Konicës, Kol Tromara, Redaktor i Diellit dhe i revistës “Adriatik”-Kostë Çekrezi, zv/Redaktor Andon Frashëri, arkëtar Gori Katundi, sekretar i Vatrës Ndreko Stavro, Sekretar i Diellit Loni Nini. Konferencier Aqif Përmeti.
Komisioni Qendror përbëhej nga: Kristo Kirka, Xhafer Lekdushi, Vani Chani dhe Kostë Isaak.(Ne Foto: Presidenti Theodore Roosvelt, Fan S. Noli, Fan Noli dhe Mehmet Konitza, Noli ne Kuvendin e Vatres te vitti 1920 ne Boston)/njekomb
Ka rrëfyer për herë të parë pas pesë vjetësh e reja e cila u sulmua me acid në fytyrë teksa doli nga hyrja e pallatit. Vilma Dule tregon gjithçka ajo mban mend nga momenti i sulmit, por mbi të gjitha sesi u dëbua nga autoritet shqiptare, pa pafuqia e tyre për të gjetur autorët duke i thënë se ajo duhet të mbrojë vetën.
“…Administratorja e një Call-Centeri në Tiranë është sulmuar me acid në fytyrë nga një person ende i paidentifikuar teksa dilte nga banesa e saj. Policia njofton se bëhet fjalë për shtetasen Vilma Dule, 26 vjeçe…” Kujtesa nganjëherë bën lojëra, por ky kryelajm i frikshëm atë fund-gushti të athshëm, nuk mund të eliminohet aq lehtë. S’mund të fshihet, s’mund të korrektohet dhe as nuk mund të konsiderohet si një ngjarje e zakonshme që mbush rëndom faqet e gazetave. Një grua mori një goditje përvëluese në mes të kryeqytetit, duke lënë një shenjë të fortë në të gjithë lëkurën e shoqërisë. Ende, asnjë i dënuar!
Nga Andrea Danglli/ Nëse 27 gushti i vitit 2013 nuk do të ekzistonte fare në kalendar, jeta e Vilma Dules do të kishte marrë një tjetër rrjedhë. Pavarësisht se prej pesë vitesh ajo është përpjekur ta kapërcejë këtë datë, netët që ikin dhe ditët që vijnë duket se e kanë mësuar se si ta pranojë atë për të mos u përsëritur më kurrë. Nga e reja e dikurshme që spikaste në çdo ambient, sot në aparencë ka ngelur veç shkëlqimi i syve nga ku reflektohet edhe më shumë dritë. Brenda tyre ka shkreptima shprese, ndriçim vullneti, shkëndija durimi dhe një rrymë që sot mund të nxjerrë nga errësira mjaft njerëz. Ka qenë pikërisht kjo e fundit arsyeja se pse vendosi të thyejë heshtjen duke dhënë intervistën e parë që pas tragjedisë. Tashmë nuk ka më frikë të flasë, ndaj ka vendosur që dritën e syve dhe forcën e fjalëve t’i nxjerrë përpara në luftën e saj për të parandaluar çdo 27 gusht që shfaqet mbi horizont.
“Nga ajo ditë mund të them se çdo qelizë e jetës sime ka ndryshuar. Kujtimi i sulmit dhe i dhimbjes është ende shumë i gjallë. Madje sa herë mbyll sytë më shfaqet përpara çdo moment dhe më trazon pa reshtur. Edhe tani nëse do provoj të mbyll qepallat, më vijnë imazhe nga momenti kur një i ri më sulmoi poshtë pallatit, më vjen koha tek spitali i Traumës që ishte një rreth ferri më vete, më shfaqet vetja kur e kam shikuar në pasqyrë pas ngjarjes dhe… pastaj kujtoj lot që derdheshin deri në mekje. Acidi të transformon në një mënyrë që s’mund ta përshkruaj me fjalë. Ai nisi të më gërryejë lëkurën dhe shpirtin, ashtu siç bën mola kur shkatërron një copë druri. Prej atij momenti i premtova vetes vetëm tre gjëra: S’ka vend për lot, s’ka dëshpërim dhe s’ka mëshirë”,- kujton Vilma, e cila pas sulmit u detyrua të largohej nga Shqipëria për shkak të seriozitetit të djegieve dhe pamundësisë për t’u kuruar nga shëndetësia e Tiranës.
“Sulmi i tronditi të gjithë të afërmit. Frika se unë mund të mos zgjohesha më, ishte prezente për mjaft ditë tek ta. Askush nuk e kuptonte dot se si ky sulm mund të më ndodhte mua pasi nuk i kisha bërë kurrkujt keq dhe në ato momente nuk gjenim dot një ‘pse?’ apo ‘kush?’. S’mund ta fshij dot portretin e babait pranë shtratit të spitalit. Vështirë ta shihja në atë gjendje njeriun që më ka shoqëruar për krahu drejt shkollës prej trazirave në vitin 1997 dhe deri sa nisa rrugëtimin tim për t’u bërë zonja e vetes. Kjo ishte ëndrra e tim eti ndaj unë s’mund ta harroja edhe pse dergjesha në lëngata. Dashuria e tij, familjes, miqve por edhe shumë kolegëve të thjeshtë që punonin me mua, ishin ilaçi më i mirë për të përballuar dhimbjen e atyre ditëve. Pasi e kalova rrezikun për jetën, nuk u përqendrova tek ajo që më ndodhi por tek çfarë kurash duhet të bëja dhe ku. Veprova dhe kërkova zgjidhje në disa klinika të specializuara në Evropë. Atëherë vetëm shërimi kishte rëndësi”,- rrëfen 31 vjeçarja e cila në ato ditë të vështira ju desh ta riprojektonte totalisht jetën e saj.
Kërkoi tek vetja formulën e saj të ringritjes dhe duket se e gjeti. “Besoj se jeta e çdokujt mund të ndryshojë për një sekondë të vetme. Arsye e fortë kjo për të jetuar në të tashmen dhe mos ushqehemi me dilemat e së djeshmes. Këtë e mësova nga dëshira për të mos i dhënë më tepër kënaqësi të më shohin si viktimë ata që më sulmuan. Përkundrazi, ngjarja u shndërrua në një motiv që të rikisha një fytyre normale e cila pavarësisht shenjave do vazhdonte të buzëqeshte. Një fytyrë që të mos më kujtonte urrejtjen dhe zilinë e tyre, por të dëshmonte forcën dhe kurajën time. Dhe kjo është fytyra që unë kam sot. S’është perfekt, por unë e dua si një nënë fëmijën e saj në mënyrë të pakushtëzuar”,- tregon Vilma Dule.
Asaj kohe, e sapo diplomuar për juridik, ju desh të zhvendoset nga karrigia e zyrës tek stoli i spitalit, nga librat e punës mori librat për kurimin e shëndetit dhe nga ëndrra për një karrierë të suksesshme në drejtësi, nisi betejat për të gjetur drejtësinë e saj. Kjo e fundit vazhdon të dhembë ende nga pak, pasi hetuesia shqiptare ka ngelur në pikën 0. E si mund të ndjehet ndryshe një njeri kur për këtë krim kundër jetës dhe dinjitetit, nuk ka asnjë person të ndëshkuar?
“Mbase do t’ju duket e habitshme por unë e doja shumë vendin tim dhe s’kisha lindur për të ikur prej tij. (Ende kam nostalgji për rrugicat, lagjet apo njerëzit që i mbushnin me gumëzhima). Klima e krijuar më shtyu të bëhem azilante politike në Evropë pasi drejtësia shqiptare nuk shfaqi asnjë interes ndaj çështjes sime. Hetues që nuk hetuan, prokurorë që më mbyllën telefonin mbi fytyrë dhe policë që më përcollën duke më ngushëlluar: -Mbro veten dhe ik që këtej se ne s’të mbrojmë dot. Gjyshja ime dikur la Çamerinë për shkak të genocidit grek, ndërsa ironia e jetës bëri që historia të përseritet me mua, ku ndryshe nga ajo unë u dëbova prej indiferencës së organeve shqiptare. Besoj se pjesa më e madhe e shqiptarëve e kuptojnë se çfarë dua të them ”, -shpjegon ajo.
Nisur nga heshtja e organeve përkatëse, 31 vjeçarja është detyruar të marrë vetë rolin e “detektives” për të zbardhur ngjarjen që i transformoi të ardhmen. Duket se pas pesë vitesh, Dule i ka disa përgjigje mbi pikëpyetjet që ngrihen mbi autorin dhe motivet që e nxitën drejt këtij akti barbar. “Të vërtetën e njohim unë dhe të afërmit e mi. Unë u sulmova për arsye profesionale nga meshkuj qe s’pranonin të ishin nën drejtimin e një femre dhe të bashkëpunonin me të. Mbase duket e pabesueshme por zilia, ambicia dhe dëshira për të qenë superiorë ndaj gruas, është një limit që shumë meshkuj e akumolojnë në ambientet e punës. Kujtoj se gjatë kurimit kam ndjekur mjaft hipoteza të çuditshme që hidheshin në shtyp ku njëherë më përshkuanin si të butë dhe njëherë si të reptë, diku më shfaqnin si miqësore dhe diku si armiqësore. Ka pasur abuzime nga media pa menduar se sa herë atyre i shtoheshin klikimet, aq herë edhe mua më shtoheshin plagët. Unë e adhuroja punën që bëja dhe ruaj raporte të mrekullueshme me mjaft kolegë të cilët me mbështetjen e tyre u shndërruan në një patericë të vërtetë. Sa për autorët, besoj se koha do ta thotë një ditë fjalën e saj. Padyshim”, –dëshmon Vilma Duke teksa lutet që drama e saj të mos luhet në jetën e askujt tjetër.
Për të përmbushur këtë lutje, krahas kurimit e reja ka nisur një “luftë të ftohtë” me tregtimin dhe kontrollin e mangët të acidit. “Shitja e lirë e acideve është një rrezik për të gjithë pasi ka shtuar numrin e sulmeve jo veç në Shqipëri, por edhe në Evropë. Një shishe acid mund të gjendet kudo, pasi kushton sa një akullore edhe mund ta blejë çdo idiot pa pasur nevojë të tregojë identitetin. Kam kaluar 5 vite të gjata për të rindërtuar një fytyrë të cilën e shkatërruan për vetëm 5 sekonda. Acidi duhet të konsiderohet nga legjistlacioni si ‘armë’, të ketë kufizim në shitje dhe blerësit të regjistrohen”, -apelon Dule e cila për të thelluar këtë objektiv ka hedhur bazat e një organizate që dita-ditës po përqafohet në disa vende të ndryshme të BE-së.
Me apo pa të, ajo nuk nguron në asnjë moment që të përcjellë mesazhin e saj për të gjithë ata që e kane humbur shpresën dhe sot nuk gjejnë asnjë arsye për të luftuar. “Kur isha me bust allçie (maska) këndoja dhe që prej atëherë vazhdoj ende të këndoj me aq sa di sa herë më jepet mundësia. Qëndroni të fortë dhe mos e humbni besimin tek fuqia që keni. Edhe pse nganjëherë zbehet, ajo qëndron e strukur brenda nesh dhe duhet ta nxjerrim prej aty. Asgjë dhe askush s’mund ta mposhtë një person te mirë që beson dhe nuk dorëzohet kurrë”, –mbyll rrëfimin “heroina” e historisë së saj Vilma Dule.
Natyrisht që pas kaq shumë kohësh të dendura me pirgje sakrificash, ajo ka shumë për të na treguar, dëshmuar dhe mësuar. Veterania e luftës “Të qëndrojmë në këmbë edhe kur fati devijon rrugën”, na garanton se do vazhdojë të reflektojë buzëqeshjen e veçantë dhe sytë shndritës. Ndaj sot, nesër dhe deri sa të ketë frymë, ajo do vazhdojë të tendosë buzët e saj. Tashmë, Vilma Dule buzëqesh! *Shënim: Prej pesë vitesh Vilma Dule ka refuzuar çdo ftesë mediatike pasi s’ka dashur që mesazhi i saj të viktimizohej prej gjendjes së saj shëndetësore dhe shpirtërore. Pas një kurimi të gjata, ajo sot e ndjen veten më të fortë për të folur publikisht ndaj dhunës në shoqëri dhe për të dhënë kontributin e saj që histori të tilla mos përsëriten më.
Ndryshe nga se paraqitej, Enver Hoxha pas ndryshimeve që po ndodhin në Çekosllovaki nisi të shqetësohej për ruajtjen e pushtetit. Në librin e Spartak Ngjelës, “Përulja dhe rënia e tiranisë shqiptare”, tregon si u pritën ndryshimet në Çekosllovaki dhe reagimi i Enver Hoxhës, i cili i shihte si të rrezikshme, madje ndihej nervoz dhe i frikësuar, çka e tregoi edhe në një nga fjalimet e tij mbajtur para vullnetarëve të rinj, që ndërtonin hekurudhën Rrogozhinë-Fier.
SPARTAK NGJELA
Ishte ndoshta aty nga mesi i muajit shkurt të vitit 1968, kur, Kiçoja, një darkë, tek e shkëputi vështrimin nga televizori, i tha Verës se diçka po ndodhte në Çekosllovaki. “Është mbledhur plenumi i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Çekosllovake dhe po kërkon shkarkimin e Novotnit73”, – shpjegoi ai. Ndenji pak e mandej vijoji, – “Brenda një jave, Novotni ka shkuar dy herë në Moskë dhe është kthyer në plenum”. Madje, më kujtohet mirë se si u ngrit dhe mori një tufë axhansash që i kishte lënë mënjanë, ia la Verës pranë kolltukut të saj dhe doli për të shkuar në studion e tij.
Por Vera nuk e vrau mendjen aq shumë; lexoi pak e mandej doli edhe ajo nga dhoma. Në të vërtetë, ai vetë kishte pasur disa sinjale se në Çekosllovaki diçka po ndodhte dhe pritej një pavarësi nga Moska. Kiçoja kishte qenë ministër i Tregtisë edhe gjatë viteve kur Shqipëria bënte pjesë në KNER, prandaj ai i kishte ruajtur lidhjet, për efekt tregtar, thuajse me të gjitha qendrat e vjetra. I takonte rregullisht, kishte marrëdhënie me to dhe merrte edhe ndonjë informacion politik se çfarë ndodhte në Lindje. Prandaj, edhe për Çekosllovakinë, diçka kishte dëgjuar, por, deri nga fundi i janarit, nuk po e kuptonte dot saktë se çfarë në fakt po ndodhte.
Megjithatë, atëherë dihej nga të gjithë se, çdo lëvizje që ndodhte në vendet e Lindjes Komuniste kishte pasur gjithmonë tendenca të djathta. Edhe këtë herë, Kiçoja kishte pasur informacion se kishte një lëvizje në Komitetin Qendror të Partisë Komuniste të Çekosllovakisë, e cila donte të rrëzonte Novotnin, prandaj, teksa e kishte parë lajmin në axhansa, e ndjeu se atje po ndodhte një përmbysje me anë të një lëvizjeje që drejtohej kundër Moskës. Më pas, mora axhansat dhe i pashë me shumë vëmendje. Në Lindje kishte nisur krisja e madhe. Të gjitha agjencitë perëndimore të lajmeve merreshin me plenumin e Partisë Komuniste Çekosllovake.
Spartak Ngjela në dasmën e të birit të Mehmet Shehut, Vladimirit
Kishte hamendje e supozime, por kishte edhe fakte. Pas disa ditësh u shkarkua edhe Novotni dhe menjëherë nisi të trumbetohej figura e një të panjohuri: Dubçek. Televizioni italian e jepte përditë dhe mua më bëri përshtypje atëherë fytyra e tij hollake dhe tepër shprehëse. “A të jetë ky shpresa jonë?”, mendoja vazhdimisht ato ditë dhe përnatë dëgjoja lajmet e RAI-t dhe lexoja AFP-në e ROJTER-in në axhansa. Në Pragë kishte ndryshime të përditshme. Gjithçka po fliste se kishin fituar forcat liberale, dhe do të fillonte hapja. Në 28 mars u zyrtarizua Dubçeku si Sekretar i Parë i Komitetit Qendror dhe disa ditë më vonë, Ludvik Svoboda u zgjodh President. Kurse më 8 prill, Oldrich Cernik74 u zgjodh Kryeministër. Edhe Kryeministri u duk si një emër i panjohur, por Kiçoja më tha se e njihte, se ishte ekonomist dhe e kishte njohur më 1960-1961 si ministër të Energjetikës dhe të Lëndëve Djegëse.
“Është shumë energjik, – i tha Verës,- dhe ka dalë në skenë me reformat që u bënë në Çekosllovaki pas dështimeve të mëdha që patën në bujqësi më 1959”. Por Kiçoja kishte respekt sidomos për një tjetër, që më duket se u emërua zëvendëskryeministër dhe ministër i Ekonomisë, Oto Shik. “Do të ketë reforma të thella”, tha Kiçoja gjatë atyre netëve të gjata, sepse siç duket i pati njohur nga afër reformatorët e qeverisë së Çjernikut. Kiçoja e shprehte shpesh se Oto Shik kishte qenë drejtor i Institutit të Ekonomisë dhe nuk kishte qenë dakord që uzina e shkrirjes së nikelit të ndërtohej në Çekosllovaki, por në Shqipëri.
“Ne po e rrisim koston me zor dhe në mënyrë naive”, kishte shprehur mendimin e vet ai edhe në rrethet e KNER-it. Këto tha Kiçoja ato ditë, por nuk e kishte dëgjuar njeri. Madje, në një nga ato net të famshme të Pragës, ndërsa jepeshin premisat e reformës së nisur nga qeveria Çjernik, Hoxha i kishte thënë Kiços si me pak qesëndi në Shtëpinë klub: “Po e bëjnë çorbë ekonominë çekosllovake Çjerniku dhe Shiku yt”. Por Kiçoja nuk kishte folur dhe biseda ishte mbyllur me kaq. “Nuk arrita ta kuptoja, – i tha Kiçoja Verës po atë natë, – se me çfarë sensi e hodhi ai këtë batutë, por sigurisht që nuk është dakord me ato që i kam shkruar si propozim në lidhje me ecurinë e ekonomisë”.
Në të vërtetë, ky patjetër që kishte qenë presion dhe Kiçoja ma tha shumë vjet më vonë edhe propozimin që i kishte bërë Enver Hoxhës para një muaji, për të cilin ai kishte rrudhur vetullat pa i dhënë asnjëherë përgjigje. Para disa muajsh, Kiçoja i kishte kërkuar që të nisnin investimin për të industrializuar imbotilimin e ujit të pijshëm natyror, sepse llojet e ujit tonë ishin shumë të kërkuara në tregun ndërkombëtar. Por siç duket, batuta ishte një presion i Hoxhës se duhej lënë mënjanë çështja që ai kishte ngritur. Megjithatë, qeveria çekosllovake kishte aprovuar ndërkohë platformën e saj që erdhi e tronditi të gjitha rrethet e ethshme të komunizmit në rrafsh botëror.
Në atë platformë atakohej rëndë e gjithë veprimtaria e Partisë Komuniste Çekosllovake, sidomos të gjitha dogmat e ekonomisë. Ne atëherë patëm mundësi që të shihnim qartë kriticizmin, që shkallmonte absurdin ekonomik të Bashkimit Sovjetik dhe sigurisht edhe atë shqiptar. Por, për herë të parë në një vend lindor, u fol më në fund edhe për të drejtat themelore dhe liritë e individit, madje në Çekosllovaki ato u legjitimuan si në çdo vend tjetër perëndimor, në një kohë që, po atëherë, u bë i ditur edhe fakti se në Çekosllovaki liritë dhe të drejtat themelore të njeriut kishin qenë legjitime deri në vitin 1948. Pikërisht me këtë rast, u akuzuan shumë rëndë qeveritë komuniste që kishin persekutuar çekët dhe sllovakët për njëzet vjet rresht.
Por stanjacioni ekonomik në njëzet vjet kishte qenë gjëja më e rëndë që po dëgjonte opinioni publik çekosllovak. Vetë Çjerniku shpalli se, në njëzet vjet, ekonomia çekosllovake kishte pasur një rritje prej 1% në vit. Të gjithë u habitën, sepse dihej që Çekosllovakia kishte qenë një nga shtetet më të zhvilluara të Europës. Reforma ekonomike ishte shpëtimtare. U kërkua të futej menjëherë privatizimi i tregtisë me pakicë dhe u hoq monopoli i tregtisë së jashtme nga shteti.
U tregua e argumentuar se i gjithë dëmi i ekonomisë çekosllovake kishte ardhur pikërisht nga fakti i zvogëlimit maksimal të ekonomisë private, kurse ndërhyrja e shtetit në ekonomi mbeti brenda koncepteve keniasiste. O. Shik deklaroi atëherë se duhej të gjendej “një rrugë e mesme midis tregut të lirë kapitalist dhe stilit sovjetik të ekonomisë së planifikuar”. Gjendja po na habiste. Të gjithë ndiheshin të çorientuar. Më kujtohet se në ato ditë pyeta Kiçon nëse kishte mundësi që të gjendej një rrugë e mesme si ajo e Shikut dhe ai më tha se nuk do të pranohej nga Moska.
“Të ishte Hrushovi, edhe mund të pranohej, – më tha Kiçoja atëherë, – po Brezhnjevi nuk mund ta pranojë. Do të ndërhyjë”. “Po gjendja ekonomike është katastrofike në Çekosllovaki,- i thashë unë, – dhe ata kanë të drejtë”. “Eh, Spartak, – foli ngadalë Kiçoja pa më parë në sy, – kurrë nuk do të pranohet buharinizmi. Kur ra në Kinë, te këto koloni e ka të pamundur të bëhet”. E gjithë vëmendja jonë ishte përqendruar aty, te Praga. Dhe reformat ishin të thella. Gjithçka u mbështet në një artikull, i cili u botua në revistën letrare “Literarny Noviny”.
Artikulli ishte shkruar nga shkrimtari Ludvik Voculik dhe pasi mori emrin si teksti i 2000 fjalëve, u ribotua edhe në disa gazeta të tjera, si i përkrahur nga shumë liderë të elitës së asaj kohe nga të gjitha fushat e jetës intelektuale. Ai ishte në fakt një manifest që u drejtohej të gjitha shtresave shoqërore. Vetë Voculik ishte komunist dhe në manifest fliste si një komunist që i kishte parë gjërat nga brenda. “Shumica e popullit e përshëndeti programin socialist me shumë shpresë. Por ai ra në duart e njerëzve të gabuar”, shkruante Voculik, që në rreshtat e para të manifestit. Ajo në fakt ishte një analizë perfekte, e shkruar me një stil brilant.
I thjeshtë, i kuptueshëm dhe me shumë përgjegjësi. “Nëse këtë vend e drejton vërtet klasa punëtore, ajo duhet të fajësohet për të gjithë prapambetjen tonë, për dënimin e të pafajshmëve, për regresin ekonomik dhe për censurën që u është vënë shkrimtarëve. Por në fakt s’është kështu, sepse këtë vend e drejtojnë të tjerë njerëz, të cilët pretendojnë se janë deleguar nga punëtorët”. Dhe kjo, sigurisht që ishte një sarkazëm e madhe sepse ishte një e vërtetë e përgjithshme e komunizmit, i cili të gjitha krimet dhe regresin që po impononte, e servirte sikur bëhej në emër dhe në interes të klasës punëtore. Në fakt, ai manifest ishte një analizë e thellë e tiranisë që kishte pushtuar të gjithë Lindjen Komuniste.
“Parlamenti ka harruar si t’i zhvillojë debatet e tij, qeveria ka harruar të qeverisë dhe menaxherët kanë harruar të menaxhojnë. Zgjedhjet e kanë humbur kuptimin e tyre dhe ligji s’ka asnjë peshë”. Kështu shprehej qartë Voculik për esencën e gjërave, duke denoncuar sistemin dhe regjimin. Ky manifest që u lexua në të gjithë botën e ngriti tensionin edhe në Moskë. Moska zyrtare e goditi e para si një manifest reaksionar, por çekosllovakëve aq u bënte. Ata vijonin rrugën e tyre sepse manifesti doli pasi ishte rrëzuar Novotni dhe forcat liberale e kishin marrë në dorë Partinë Komuniste.
Megjithatë, në fillim edhe Dubçeku nuk foli me entuziazëm për manifestin, por çështja e reformave që konturonte ai, ecnin e përkraheshin sidomos nga shkrimtarët dhe artistët. Shkrimtarët dhe artistët që u dëgjuan më shumë në atë pranverë ishin Milan Kundera, Josef Koudelka, Ivan Klima, Jiri Menzl, Josef Skoverecky. Ishte krijuar një frymë ultrareformiste, e cila shumë shpejt, që në muajin e parë, filloi të strukturohej kundër sistemit. Ishte e habitshme pjesëmarrja në këtë lëvizje e shkrimtarëve dhe e artistëve, të cilët po krijonin ato evenimente që u quajtën “the modern-day music video”.
Ata e quajtën këtë “television songs” dhe nisën të eksperimentonin “multimedia and Laterna Magika” dhe disa forma të tjera të asaj që u quajt “Black Light Theater”. E gjithë vëmendja e avangardës europiane ishte përqendruar në Pragë, prandaj gjithkush përgjonte radiot gjithë natën dhe të nesërmen binte lajmet e freskëta në Broduej. Në të vërtetë nuk po e kuptonim qartë nëse ajo që po ndodhte ishte një rrymë e përgjithshme apo një spontanitet çekosllovak.
Por, megjithatë, kjo pak rëndësi kishte, sepse ne ishim atëherë më tepër të pushtuar nga intuita dhe nga dëshira për të hiperbolizuar diçka që e dëshiron, më shumë sesa nga arsyeja konkrete e historicizmit. Brodueji në Tiranë ziente dhe të gjithë ne u nisëm me pushime me shpresën se shtatori dhe vjeshta do të sillnin përmbysjen e madhe. Që gjatë dimrit e kishim thënë këtë, por sidomos në aksionin për ndërtimin e hekurudhës Rrogozhinë-Fier, në Libofshë të rrethit të Fierit, në muajin korrik, unë dhe shoku im i atëhershëm Marenglen Galanxhi, natë për natë ndiqnim ngjarjet me radio dore. Gjithçka ecte përpara dhe unë isha shumë entuziast.
E gjithë vëmendja europiane ishte përqendruar në Pragë. Edhe te ne diçka po pritej, kurse Enver Hoxha ishte bërë nervoz. Gjithçka ishte në lëvizje dhe ai e ndiente se toka po u rrëshqiste nën këmbë diktaturave të majta. Beogradi zyrtar mbante heshtje dhe dukej se nuk ishte shumë entuziast, kurse në Zagreb, Titos iu ngritën studentët duke stigmatizuar Marksin. Në të vërtetë kishte nisur një fermentim i së majtës dhe kjo ishte parë në fillim në Paris.
Diçka po ndodhte dhe në Tiranë, ndonëse nuk i kuptonim të gjitha shumë qartë. Të them të drejtën, ne ishim të gjithë filoamerikanë dhe na revoltonte qëndrimi francez që mbante De Goli kundrejt Amerikës. Na habiste, por herë-herë na revoltonte, aq sa e shkëputëm krejt vëmendjen nga stacionet franceze. Rrëzimin e De Golit më pas e përjetuam me entuziazëm. Por në atë verë, të gjithë vëmendjen e kishim te Praga. Edhe lëvizjet e Zagrebit na kishin bërë përshtypje sepse nuk kishim ndonjë simpati për Titon, veçse kishim vënë re se, vetë Enver Hoxha, gjithmonë kishte imituar Titon. Sa herë që ndodhte një kthesë në Beograd e ndërmarrë nga Titoja, pas dy muajsh ajo do të ndodhte edhe në Tiranë, por sigurisht gjithmonë me një metodë puniste të transmetimit të ideve, e cila ishte vetë metoda arkaike e Enver Hoxhës.
Enver Hoxha mori ndërkaq rrugën e Gradishtës së Lushnjës për t’u folur edhe ai studentëve në korrikun e atij viti. Ashtu siç kishte bërë Titoja, i cili kishte shkuar në Zagreb ca pak kohë më parë dhe u kishte folur studentëve. Nga kjo kuptohej se regjimet komuniste po u trembeshin lëvizjeve studentore, por ne nuk po mund të kuptonim se përse trembej Enver Hoxha, në një kohë që ai në Shqipëri kontrollonte gjithçka. “Duket i trembur”, i thashë unë Galanxhit, tek po e shihnim Hoxhën të ngjitej në një tribunë të improvizuar në një nga fushat e Gradishtës dhe ai ma miratoi. Kjo u duk më qartë menjëherë posa nisi të flasë.
Hoxha ishte vërtet shumë i shqetësuar. Praga po e helmonte. Kishte pasur në fakt aq dridhma sa aty nga muaji maj ose qershor, botoi në gazetën “Zëri i Popullit” artikullin e tij pa emër që e kishte titulluar “Ku po shkon Çekosllovakia?”, një artikull i pështirë dhe i përshkuar nga frika se liria do të pushtonte Lindjen. Prandaj në artikull i bëhej një thirrje direkte Moskës që të ndërhynte në Çekosllovaki. Hoxha foli në Gradishtë me një gjuhë anakronike e demagogjike, ku nuk premtonte asnjë lëshim. Ishte kundër lëvizjeve liberale dhe vijoi të theksonte si arritje të gjitha tmerret antiqytetërim, që kishin ardhur pasfjalimit të tij të 6 shkurtit.
Në të vërtetë, ne, një grup shokësh e lamë në mes fjalimin dhe shkuam e u ulëm në një klub aty pranë. Pastaj unë me Galanxhin u ndamë prej tyre dhe vijuam të shanim me gjithçka atë monstër që kishim parë. Kishte disa vjet tani që ne flisnim e flisnim kundër atij diktatori aziatik, patologjik e pa asnjë vlerë, por gjithmonë revoltoheshim edhe më shumë tek e përbuznim dhe pastaj e linim bisedën. Ndërsa atë pasdite korriku të vitit 1968, ne folëm e folëm gjatë.
Ku nuk na shkonte mendja: na habiste shumë frika që ndiente diktatori dhe kishim ndoshta të drejtë që e lidhnim me ngjarjet në Çekosllovaki. Siç duket, Hoxhës nuk po i pëlqente hezitimi i Moskës, kurse ne një natë më parë kishim dëgjuar në një nga radiot e huaja se sindromi i Pragës pati shenja që të kishte nisur edhe në Moskë. Gjithë çështja ishte se a do të ndërhynte apo jo Moska në ngjarjet e Pragës. Galanxhi, duke marrë shkas nga analiza që kishim dëgjuar një natë më parë, më tha se Moska nuk do kishte kurajë të ndërhynte në Pragë.
Të dy mendonim se do të kishte zhvillime të tjera. Galanxhi në fakt ishte nga më aktivët e grupit tonë të kundërshtisë permanente të regjimit dhe ishte i aftë për analiza të sakta. Ishte totalisht i djathtë dhe mbaj mend që më tha: “Kot erdhe në Libofshë, ishte më mirë të qëndroje në Tiranë, pranë Ladit. Edhe këtu mund të ndodhë diçka sepse shenjat janë se do të bjerë komunizmi ala stalinian”.
Dhe unë në të vërtetë u largova nga Libofsha për në Tiranë pas disa ditësh, por Ladi më garantoi se nuk kishte ndonjë shenjë që reforma çekosllovake të kishte filluar edhe në Bashkimin Sovjetik. “Janë vetëm fjalë të dala nga dëshira”, më tha ai, duke më theksuar se i kishte lexuar të gjitha buletinet që i vinin Shehut edhe nga Shërbimi Inteligjent, madje edhe ato që dërgonin të gjithë ambasadorët e vendeve të Europës Lindore dhe nuk rezultonte që Praga të ishte bërë një fenomen i Europës Lindore. V Megjithatë, atë pranverë dhe verë të vitit 1968, nuk e kuptova dot kurrë se pse ndieja vijimisht një gëzim të brendshëm.
Isha i bindur së brendshmi që vjeshta do të sillte goditjen e madhe në Moskë. Revolucioni Bit i kishte bërë Europën dhe Amerikën të zienin. Kishte një presion të madh të lirisë kundër konvencionit dhe degradimit të vjetër. Por anakronizmi i komunizmit të Moskës ishte bërë pika më e atakueshme, madje edhe më negative, që merrej si shembull për të gjitha izmat që dilnin. Letërsia i ishte kushtuar e gjitha njeriut autonom, i cili duhej që të kishte mundësi të realizonte planet dhe qëllimet e veta: domethënë që të paraqiste normalisht përpara opinionit publik krijimet e tij.
Në pranverën e vitit 1968, vetë ZhanPol Sartri me të shoqen, shkrimtaren dhe filozofen franceze, Simone de Buvuar, shisnin gazetën e tyre “Kohë të reja” nëpër rrugët e Parisit për të përkrahur lëvizjen studentore që rrëzoi De Golin. Kurse në Pragë, filmi po krijonte personalitetin e një njeriu të lirë që mund të jetonte si i tillë edhe në Lindjen Komuniste. Ishte një fitore gjigante e të drejtave, në një kohë kur në Shqipëri ishin marrë e rrafshuar edhe ato pak të drejta që kishin qenë. Ishte ndaluar përfundimisht libri dhe ky shihej si një armik i madh i progresit, kur në fakt ishte, pa dyshim, një armik i drejtpërdrejtë i Enver Hoxhës.
Të ardhurat e ulëta bëjnë që 60 % e shqiptarëve të blejnë më pak ushqime ndërsa për të kursyer nuk ka mundësi. Familjet në varfëri të thellë janë në kushte mbijetese. Sot ne do t’ju tregojmë historinë e njërës prej tyre, me gjashtë anëtarë dhe kur ushqimi nuk është çdo vakt në tavolinë.
Geraldo është 10 vjeç, por ngjan më i vogël. Kjo, e gjitha nga kequshqyerja. Jeton në një dhomë me një sipërfaqe më pak se 30 m.
Bashkë me familjen e tij, në ditë harxhojnë 500 lekë.
“Ne kursejmë se nuk kemi, as 5 mijë lekë në ditë nuk i hamë, jemi vet i gjashtë. Byrek gatuajmë më shumë, fasule edhe ndonjë kofshë që e blejmë në dyqan, ndonjë pilaf. Supës I hedh galinë në vend të mishit. Te mishi kursejmë”.
Sipas anketës së cilësisë së jetës së Komisionit Europian, 46% e shqiptarëve kanë blerë më pak mish nga sa kishin nevojë për të kursyer, si dhe 38% e tyre kanë blerë më pak fruta. Në krahasim me vendet e Bashkimit Europian dhe me vendet kandidate, Shqipëria mban vendin e parë e të ushqyerit pak për të kursyer, si familja Brahimllari që nuk blinin mish duke mbledhur para për t’u blerë fëmijëve librat shkollorë. Pas Shqipërisë renditet Maqedonia, me 28% të anketuarëve që kanë blerë më pak fruta perime që të kursejnë dhe 35% në racionin e mishit./javanews
Viti 1980 nuk ka patur ngjarje të jashtëzakonshme, por mund të cilësohet si viti i krizës ekonomike dhe i dyqaneve të boshatisura. Kjo si rezultat i politikave shkatërruese në ekonominë shqiptare dhe i parrullave “Jemi gati të hamë dhe barë dhe parimet nuk i shesim”. Në vitin 1979 një tërmet i fortë preku zonën e Lezhës dhe Shkodrës. Riparimi i dëmeve të tërmetit do të propagandohej nga qeveria shqiptare si një fitore shumë e madhe aq sa në festivalin e fundvitit fitoi çmimin e parë një këngë e cila tregonte ngadhënjimin e forcës së popullit shqiptar mbi dëmet e tërmetit.
Për të folur për një nga fenomenet e atyre viteve siç ishte tufëzimi ishte i ftuar në emisionin “Histori me Zhurmues” të autorit dhe drejtuesit Pandi Laço, Novruz Shtylla, një nga veteranët e blegtorisë.
“Që në fillim unë jam emëruar në një vend shumë të largët dhe vështirësitë ishin shumë të mëdha. Ajo ishte një ndërmarrje shumë e madhe dhe kishte 50.000 kokë dele të cilat zinin të gjithë kullotat e Konispolit. Në këtë ndërmarrje bëhej një jetë nomade. Ishte një krizë e madhe jo vetëm në qytet, por edhe në fshat. Fshatarët u detyruan të hanin bukë me ujë dhe sheqer dhe punonin. Kjo gjë dëmtoi rëndë sistemin tonë. Po të ishte zbatuar ish-demokracia popullore ne do të ishim më mirë. Ne në mënyrë drastike i hoqëm fshatit blegtorinë. Edhe pse vendi ishte në këtë gjendje, tragëtia e mishit me vendet jashtë vazhdonte. Për një kilogramë mish keci ose qingji ne supozohej se do të mernim 3 kilogramë. Na u mbush mendja dhe eksportuam me vaporrë gjysmë milonë krerë qingja dhe keca në Greqi dhe Arabi. Mishi që ne prisnim të vinte nuk erdhi nga këto vende, ajo pjesë që erdhi ishte nga Argjentina dhe ishte mish shumë i vjetër dhe jashtë standardit nuk ishin as lopë, por kafshë jashtë standardit. Në atë kohë fshatarit iu hoq çdo gjë dhe kjo solli rrënimin e blegtorisë shqiptare. Politika në atë kohë ishte e diktuar, duhet ta zbatoje, përndryshe pësoje fatin e disave që mund të kenë folur edhe në studion tuaj, kjo është arsyeja përse nuk flisnim”, tregoi Shtylla.
*Ky material është pjesë përbërëse e arkivës së Televizionit Klan për periudhën 1998-2012 që do të publikohet në kanalin e ri në YouTube /RTV Klan Arkiv.
Në rast se ata nuk na duan në një shtet të vetëm, pasi thonë shqiptarët qenkan Musliman
Atherë…
Na Kristianët, do ti shkriejmë kryqet tona dhe do ti bajmë fishek, me mbrojt vllaznitë tanë musliman shqiptarë
– At Gjergj Fishta
Kjo foto është bërë më 31 dhjetor 1940. Është dita e varrimit të poetit tonë të madh Gjergj Fishta, kur procesioni në nderim të At Gjergji Fishtës po del nga kisha e fretërve dhe kalon aty ku sot është pedonalja. Poeti i madh u varros në kishën ku shërbeu.
Pikërisht në ditën e vdekjes së këtij poeti të madh të kombit që i përkiste besimit katolik kryemyftiu i Shkodrës u shpreh:”Nuk e di se si mbas kësaj dite të zezë, mbi Shkodër mund të lindë dielli përsëri”.
Poeti i madh shqiptar Fishta në çdo festë të besimit musliman lidhte një varg llampash me ngjyra që nga Kisha e fretërve e deri tek xhamia në piacë.
Kjo tregon se përjetësisht mes krerëve të besimeve fetare në Shqipëri gjithnjë ka ekzistuar një harmoni e mrekullueshme fetare./njekomb
