Histori

Një vajzë ka rrëfyer historinë e trishtë të jetës së saj. Vajza thotë se i ka besuar me zemër një djali, por ky i fundit e ka keqtrjatuar dhe dhunuar. Kjo është historia e rrëfyer .

“Edhe mua më ka ndodhur që një person shumë i afërt ma ka futur shumë keq.

Jam një vajzë 29 vjeçe e lindur në Lezhë dhe studio jashtë vendit. Edhe pse moshë e madhe, asnjëherë nuk është vonë për shkollim.

Pork am kaluar një histori shumë të dhimbshme jete. Kur erdha këtu u bëra shoqe me një vajzë shqiptare.

Nisëm të ndamin dhe qeratë bashkë. Por ajo vinte nga një familje shumë e varfër dhe shumë herë unë paguaja më shumë para për shtëpinë dhe ushqimet.

Dembele ishte, nuk punonte. E vetmja gjë që kishte qejf të bënte ishte të ndërronte dashnorët.

Nejse, përmes saj u njoha me një djalë. E pëlqeja shumë. Por ai që natën e parë që qëndruam bashkë në intimitet me ka dhunuar.

Sepse mua më ra celulari dhe ishte një shoqe që më pyeste kur do e takoja. Edhe pse e mori vesh që ishte vajzë, ai sërish më dhunoi fort edhe seksualisht.

Sipas tij telefoni nuk duhet të më binte natën as nga familja nëse isha në shtrat me të. Me pak fjalë mora vesh që ishte i droguar dhe i dhunshëm.

E që të afrohej me mua, se në fakt në fillim e refuzoja, ai shoqes i kishte blerë një iPhone që të më bindte mua.

Shpëtova prej të dyve sepse i tregova gjithçka vëllezërve dhe ata i kërcënuan.

Por imagjino të isha një vajzë pa mbështetje? Si ma ktheu ai ndjenjën që unë kisha për të…”, shkruan vajza.

E Diela Shqiptare nisi këtë të dielë me një zotëri të moshuar, Eqeremin. Ai ka kaluar një jetë të vështirë, pasi gruaja e parë jo vetëm që e braktisi, por edhe e ka mashtruar. Eqeremin dhe bashkëshorten e tij aktuale Vera i bashkuan fatkeqësitë që të dy kishin kaluar para se të njiheshin. Historia e Eqeremit dhe Verës është shembulli më i mirë i partneritetit, përkushtimit, mirënjohjes dhe dashurisë pa kushte. Teksa Eqeremi flet, krejt natyrshëm rrëmben respektin e gjithë audiencës dhe pa dyshim atë të Verës, e cila e shpreh fort dhe me zë të lartë gjithë mirënjohjen dhe dashurinë që ka për bashkëshortin.

Eqeremi tregon si u njoh me Verën: Me zonjën Vera jemi njohur në ’96 dhe unë kisha një fatkeqësi dhe ajo kishte një fatkeqësi. Historia ime ishte, se unë isha i ndarë nga gruaja, pasi ajo iku në Amerikë me djalin dhe unë ngela këtu.
Rastësisht një miku im, më foli për Verën. E pashë atë, por nuk e doja si grua. Vendosa thjesht ta mirëpres në shtëpinë time dhe t’i fal mbështetje.

Ardit Gjebrea: Ti thjesht vendose t’i hapësh derën, por jo si grua?

Eqeremi: Po, thjesht mbështetje. Por ndërkohë që fillova të njihesha me Verën kuptova që ajo ka pasuri. I thashë shkojmë ta shohim ku e ke ti këtë pasuri. Kur shkoj atje u përballa me disa persona që synonin të merrnin pasurinë e Verës. Ata ishin patriotë, fqinjë dhe njerëz të saj.

Duke parë si qëndronte situata, kontaktova një mikun tim jurist. Ai më sugjeroi që unë ta bëja gruan time Verën në mënyrë që ta kisha rrugën e hapur për ta ndihmuar që ajo të fitonte pasurinë që i takonte. Pas shumë e shumë përpjekjeve dhe vështirësive, arrita të bëj të mundur që ajo të merrte pasurinë. Jam përballur me situata shumë të vështira, që kërkonin guxim dhe kurajo, por ia dola.

Djali i Verës i kërkon asaj të shkojë të jetojë me të në Amerikë. Por ajo nuk pranon. Ajo i është tepër mirënjohëse Eqeremit për gjithçka që ai ka bërë për të dhe thotë që nuk e braktis kurrë. Eqeremi është në studio pikërisht për t’i kërkuar Verës që të bashkohet me djalin dhe familjen e tij në Amerikë sepse ai mund të shkojë të jetojë në azil.

Stafi i së dielës shqiptare i dërgon mesazhin Verës, e cila e pranon atë me kënaqësi. E qeshur dhe me një hije çiltërsie në portret, Vera mbërrin në studio.

Eqeremi: Vera, djalit t’i shkojë rruga mbarë për në Amerikë. Mund të shkosh edhe ti bashkë me të, unë do gjej një zgjidhje për veten time. Unë do shkoj në azil vetëm për të mos i prishur jetën djalit.

Gjebrea: Ky ishte mesazhi që ka ardhur të të japë Eqeremi sot. Do ta lësh?

Vera: Jo! Faleminderit që më dhe një mesazh kaq të bukur, po unë nuk e bëj gjallë në botë këtë gjë. Do të jem mirënjohëse gjithë jetën dhe do të jemi bashkë deri në frymën e fundit. Nëse jam kjo që jam sot është vetëm meritë e jotja.

Mesazhi i Eqeremit për Verën mbyllet me përqafime, humor e batuta. Ndërkohë që Vera është aty edhe për t’i përcjellë një mesazh djalit të saj.

Kur gjendesh në një ceremoni të veçantë, ku nderohen figura të shquara të Kombit si ajo e shpalljes së tyre nga Presidenti i Republikës me titullin e lartë “Nderi i Kombit”, vetvetiu të bëhet të kthesh kokën prapa për tu takuar me të kaluarën dhe heronjtë e saj. Kështu ndodhi edhe me mua në një nga këto ditët e fundit në Teatrin “Petro Marko” të Vlorës, kur midis të tjerëve dëgjova edhe emrin e Sali Murat Vranishtit.

Më kish marr malli për atë, kapedanin e shquar, që fshati i kish dhënë si mbiemër emrin e tij, e nga të gjithë ai do të quhej: “Sali Vranishti”. Desha ta takoja atë që qysh nga fëmijëria, vetëm në ëndrra e kisha takuar. E kisha parë në një film e në një libër shkruar për të. Isha përkulur me mirënjohje para bustit të tij në vendlindje, në Vranisht. Kisha lexuar disa artikuj e dëgjuar disa tregime nga shokët e tij, veteranë të luftës. Me një fjalë, kisha dëgjuar për disa nga bëmat e tij në luftë. Por kjo nuk mjaftonte. Se për atë më merrte malli e nuk e kisha takuar asnjëherë. Vetëm vonë, kur kisha kapërcyer shkallët e fëmijërisë, do të mësoja se atë idhullin e babait tim, që u bë edhe idhulli im, nuk kisha për ta takuar kurrë. Dhe, në fakt, s’mund ta takoja dot se ai kish vdekur përpara se të lindja unë. U nda nga jeta pas plagëve të rënda që mori në Luftën e Vlorës kundër pushtuesve,kur ishte i ri, vetëm 46 vjeç. Im atë më kish treguar, se predhat i kishin hapur barkun, atij, komandantit trim të Çetës së Vranishtit, e ai u thërriste shokëve: ”Mos më shikoni mua, se s’kam gjë, jam çjerrë pak në bark, po ju ndiqni dushmanin”. Dhe “sokëllinte sa tundej mali : “Përpara vëllezër, merrni kalanë e Kaninës”. Është interesant fakti,që edhe në çastet e vështira të jetës, heronjtë shikojnë të kapin lartësitë, duan ti pushtojnë ato, që të çlirojnë vëndin. Kështu kish ndodhur edhe me Selam Musanë. Po atje poshtë, në “këmbët e Kaninës” ku gjendeshin “rebelët”,ishte edhe ajo “thirrja e gjakut” që i drejtonte ata,te kalaja në kodër, ishte fryma e “ Babait të Pavarësisë” që printe luftëtarët. Në Kaninë ndodheshin trupi dhe eshtrat e Ismail Qemalit,varrosur me porosinë e tij një vit më parë (më 1919): ”Varrin ma bëni në Kaninë, të kem Vlorën përkashi”. Po aty dëgjohej edhe jehona e vargjeve lapidar të njërit prej luftëtarëve të shumtë vranishtiotë, Rrapo Metos, që këndonte me zërin e Ismail Qemalit: “Sazan e Karaburun janë vatanet e mia”. Dhe më në fund, edhe zëri i shpresës dhe i pavdekësisë: ”Unë jam Smail Qemali, prapa më vjen historia”. Dhe historia e “Burrit të madh të Kombit”, do të vinte edhe nëpërmjet atyre heronjëve që ditë më parë, me një ceremoni të posaçme emocionuese, në Vlorën e “Luftës së Vlorës”, Presidenti i Republikës, z. Nishani,do të shpallte “Nderi i Kombit”, (pas vdekjes), 7 prej heronjve të “Luftës së Vlorës”, e aty mu duk se e pashë të gjallë e do ta takoja edhe Kapedan Sali Vranishtin. E takova me zërin e Presidentit të Republikës, që do na e prezantonte heroin mbuluar me nderin dhe heroizmin e tij të luftës për liri e pavarësi. E dëgjova tek fliste me gojën edhe të aktorëve të njohur, vlonjatit Bujar Asqeriut dhe durrsakut nga Kosova Mirush Kabashi…

Një takim i bukur, një festë patriotizmi për të cilën kishim nevojë e na kish munguar. Këtë festë nderimi për ata që na kanë nderuar, përjetuam në teatrin e Petro Markos, autorit të “Ultimatumit” të fshatarëve “me sopatë e me hanxharë-dyfeqetë lidhur me gjalmë” për gjeneral Piaçentinin, komandantin e topave, vaporëve dhe avionëve që rrethonin Vlorën e pamposhtur… Dhe që Vlora do ta hidhte në det…
Gjyshër e nipër, së bashku

Po gjëja më e bukur dhe e paharruar e asaj ceremonie prekëse ishte që të gjithë heronjtë që u nderuan ishin përfaqësues të të gjitha shtresave të popullsisë të atyre viteve, po të gjithë luftuan të bashkuar në idenë e shpëtimit të Kombit.. Edhe pasardhësit e tyre erdhën për të përjetuar sëbashku nderin që u bëhej gjyshërve të tyre…

Në krye do të nderohej, kryetari i Komitetit të Shpëtimit Kombëtar Osman Haxhia, për të cilin populli kish kënduor: “Osmëni i hipi kalit,/dhe i foli gjeneralit (Piaçentinit), dil steresë e jo limanit,/të shosh djemtë e vatanit,/bijtë e Ismail Qemalit… ”.. Pastaj do të na paraqitej Selam Musaj i Agim Shehut me ” sharkun hedhur krahëve”, dhe “topin kapur nga gryka”. E, pranë tij Sali Murat Vranishti, që “sa rroi i punoi gjishti”, Ahmet Lepenicë “komandant trimi-dragua”, Sado Koshena, që kish udhëhequr në luftë edhe burrat,Zigur Lelo,”sojë-trimi,dhe Kanan Maze me nofullën e dërmuar nga predha armike e me fjalët e fundit: “Kanan të iku bukuria,- Le të rrojë Shqipëria!”.. Për Shqipërinë luftuan e dhanë jetën ata, heronjtë e një kohe heroike. Luftuan “me një mbret 4O milionë,/ Po me se luftuan vallë ?,/ Me dyfekë e me hanxharë… ” Ishte një luftë e pa barabartë, po ky ka qënë raporti ynë me armiqtë në të gjitha luftrat. Dhe fitoret ishin pjellë heroizmi e të gjithë popullit, që në çdo luftë nxori heronjtë e vet, që nuk luftuan vetëm e të vetmuar..
Studiuesi, shkrimtari e publicisti Albert Habazaj na ka dhënë një pasqyrë me vargje të popullit të drejtuesve të komiteteve fshatare në atë luftë që u quajt “Lufta e Vlorës”, luftë, e atyre njerëzve që ishin sa të thjeshtë edhe madhështorë.
“Fshat më fshat kartat u ndanë,/ Vunë çet’e kumandarë:/ Salari Selam Musanë,/ Në Vranisht Sali Muranë,/ Në Tërbaç vunë Selmanë,/ Në Brataj-ë Memo Plaknë,/ Lepenicë’ Ahmet Islamnë/ Dhe në Gjorm Selam Hasanë;/ Lapardha Alem Aganë. / Radhimë Bilbil Sinanë,/ Tragjas Zenel Ramadanë,/ Në Dukat Zykë Matanë!”. Një tjetër këngë e vjetër na njeh: “Në Velçë kush qe i pari;/ Hasan Hyso faqebardhi”. Nga ky enumeracion krerësh, pjesëmarrës në drejtimin e Luftës së Vlorës, jepen jo vetëm përmasat reale të shtrirjes së luftës, bashkimi dhe uniteti ndërkrahinor, por dhe pa dalluar të krishterin nga myslimani. “Alush Taka me një çetë/ Me treqind e disa vetë” nuk ndahej nga “Çeta jon’ e Kurveleshit,/ Stefani nga Bregu Detit…/Pa hedhur hasmin në detë”. Stefan Thomagjini ishte pjesëmarrës i çetës së Bregut.

Populli ynë është ndoshta nga të rrallët në Evropë që i adhuron luftëtarët trima dhe heronjtë e vet që i kujton e nderon me libra, këngë e monumente. Dhe,pasardhësit frymëzohen prej tyre edhe në punën e përditshme. Se ata dhanë jetën që të jetojë Shqipëria. Pas ceremonisë patëm rastin të bisedonim me ish deputetin e Vlorës, ish-ministër e tani kryetar i Kontrollit të Lartë të Shtetit, Bujar Leskaj. Ai, biri i Vlorës, është i pranishëm përherë në këto veprimtari me karakter edukativ atdhetar. Dhe dëgjuam prej tij një konstatim interesant. -”E vutë re? – na tha. Të gjithë ata që u nderuan sot për kontributin e shquar në Luftën e Vlorës ishin pjesëmarrës e përfaqësues të shtresave të ndryshme shoqërore e politike në ato vite. Kishte të pasur e të varfër, myslimanë e të krishterë, por të gjithë ishin të bashkuar me idenë e lirisë e pavarësisë, të gjithë të gatshëm për tu flijuar për interesat e Kombit, siç edhe ndodhi në të vërtetë.” Por edhe pasardhësit e këtyre heronjve, (ndonëse me bindje të ndryshme politike), kishin ardhur të gjithë të bashkuar e në krahë të njeri tjetrit, për të përjetuar sëbashku nderin që u bëhej gjyshërve të tyre. Këtë “larmi ngjyrash” politike do ta gjeje edhe në sallë tek pjesëmarrësit, që as u shkonte në mëndje se të kujt partie ishin e kë parti përfaqësonin. Dhe politika më e madhe për ta ishte atdhetarizmi e shqiptarizmi. E kjo ndjenjë atdhedashurie do të shprehej, ndonëse me pak fjalë, të nipërve të heronjve, që u jepej tani rasti të takonin të ringjallur edhe njëherë gjyshërit e tyre, të bisedonin e ti nderonin ata. duke u rreshtuar në krahë të njëri tjetrit, siç kishin bërë edhe paraardhësit e tyre në Luftën e Vlorës.. A nuk ishte ky një mësim i nevojshëm për politikanët e sotëm, që shpesh përparësi nuk kanë bashkimin e vëllazërimin, por interesat e veçanta të tyre, që shprehen përditë me konfliktet e përçarjet bezdisëse, deri në neveri?. Dhe si për të ilustruar të vërtetat e kësaj ideje edhe për ditët tona,njëri nga pasardhësit e një Heroit të Luftës së Vlorës, me pak fjalë do të tërhiqte vëmendjen e të gjithëve. Në çastin e marrjes së dekoratës dhënë Sali Muratit, nipi i tij Arben Saliu u shpreh: “Duke marrë këtë dekoratë, më lejoni të perifrazoj fjalët e mendjendriturit Ismet Toto se: ‘Në histori futen ata që e kërkojnë lirinë duke u hedhur në zjarr dhe jo ata që e presin lirinë duke u ngrohur në zjarr’. Me këtë vlerësim që ju bë sot këtyre figurave nga Presidenti i Republikës, dëshmohet qartë se ata janë pjesë e historisë sonë kombëtare. Faleminderit zoti President”.

Pastaj një e veçantë tjetër e gëzuar. Titulli “Nderi i Kombit” iu dha edhe një gruaje, Sado Koshenës. Kam dëgjuar që një turist i huaj kur pa bustin e Sado Koshenës në fshatin e lindjes së saj, në Dukat, kish pyetur: “Po kjo grua çfarë ka bërë, që e keni ngritur kaq lart?” I thanë se në luftën kundër pushtuesve osmanë, disa burra, bashkëfshatarë të saj, ishin trembur e tërhequr nga lufta. Por gruaja trime, e armatosur, u doli përpara: “Po ju, ku do të shkoni, në shtëpi, që të fshiheni në çitjanet e grave?” Të fshihesh në çitjanet e grave është ofendimi më i madh për burrat shqiptarë. Dhe ata shkuan në luftë të prirë nga trimëresha. Kështu, sëbashku me burrat, luftoi ajo edhe kundër shovinistëve grekë më 1914-n dhe kundër pushtuesve italianë në Luftën e Vlorës më 1920-tën. Prandaj populli i ngriti përmendore. Dhe atë ditë, ajo “Heroina e Popullit” do të shpallej edhe “Nderi i kombit”. Po se mos vetëm ajo. Më tej fshatit të saj është Tragjasi. Edhe aty gjendet busti i Heroinës së Luftës Antifashiste, Zonja Çures, ndërsa në fshatin Qeparo, buzë detit, një tjetër Heroinë ka shtatin e saj të pa përkulur, ajo është Persefoni Kokëdhima.. Në 6 mijë vajza partizane, pjesëmarrëse në luftën antifashiste, me dhjetëra janë dëshmore e 26 prej tyre janë shpallur “Heroina të Popullit”. Nuk është fakt i rrallë që vetëm në Brigadën e V-të sulmuese kishte 42 vajza partizane 17-2O vjeçare.. Ato, si mijëra vajza e gra të tjera kapërxyen shpellat e fanatizmit e luftuan, bashkë me burrat kundër fashizmit, duke dhënë shëmbuj të shumtë heroizmi e vetëflijimi. Ishte vazhdimësi e heroizmit që lanë prapa kapedanër e Luftërave për liri e pavarësi, që do të ndihej edhe në Luftën e Kosovës..

Tani në “shkretëtirën e historisë”, dëgjohen edhe mendime politikanësh kalemxhinjtë se “koha e heronjve ka ikur”. Ajo i përket të së kaluarës. ( Pa çka se një popull që mohon të kaluarën nuk ka të ardhme). Se tani “jetojmë kohën moderne”, e se edhe ” heroizmi në luftë, tani që jetojmë paqen është nocion arkaik”. (Pa çka se heroizmi edhe në ditët tona na duhet, i duhet policisë në luftën kundër krimit, zjarrfikësve, kur na digjen shtëpitë, kundër vrasësve e keqdashësve që nuk mungojnë. I duhej edhe atij aktorit të Teatrit, që humbi jetën në Liqenin artificial të Tiranës për të shpëtuar jetën e një të riut e na duhet edhe ne si një shembull frymëzimi në punën e përditshme për përparimin e atdheut. Lufta e Vlorës është një nga kapitujt më të shquar të heroizmit shqiptar përjetimin e nderimi edhe i heronjve të saj, jo vetëm me simbole por edhe në zemrat tona, është shërbimi më i mirë që i bëjmë Shqipërisë sonë. Çdo popull, në çdo kohë të historisë së vet ka nevojë të nderojë ata që e kanë nderuar. Titulli “Nderi i Kombit”, me të cilin u vlerësuan disa nga heronjtë e Luftës së Vlorës, ishte një shembull i bukur se atdhetarizmi rron e do të rrojë midis nesh.

Gurë-varri apo statueta e vajzës greke është rrëmbyer. Në vitin 1997, ajo ishte gjëja më e vogël, që mund të ndodhte në këtë vend. I ati i saj, doktor, nuk kishte mundur të shpëtonte. Kishte derdhur të gjitha ato, që profesioni i kishte mësuar nga Hipokrati, por më kot. Në fund kishte gjetur pajtimin. E kishte lënë në prehjen e gjelbërimit dhe në kujdesin e shpendëve të shumtë, që popullojnë këtë ishull të vogël. Kishte ikur. I qetë. Pas, qetësi. Në amshim…Një ditë, krijesat e luciferit e kishin marrë. E kishin dërguar diku gurin. Ia kishin tretur në keqësi.

Këtë nuk mund të na e shpjegojë një roje objektesh, që tash ruan Kishën e “Fjetjes së Hyjni-lindses në Manastirin e Zvërnecit. I duket si tjetër gjë. Duhet të jetë rreth 50 vjeç, ndërsa hedh sytë tutje-tëhu si për të kapur ndonjë të pabërë. Jemi vetëm: Ne dhe Ai. Bash në sheshin brenda manastirit, ku sapo kemi kaluar urën e drunjtë. Më në fund qetësohet dhe roja. Bindet se para vetes ka vetëm tre njerëz, që janë të interesuar të shikojnë manastirin, kishën dhe pyllin. Ndaj, sikur ta ketë krejt në terezi, ulet… dhe kërkon shpjegim: “Pa ta marrim shtruar. Çfarë doni?” I shpjegojmë se duam të fotografojmë dhe të shikojmë pyllin. Tund kokën, sikur do të thotë: mua doni të ma hidhni. Duket qartë se do të shtyjë shërbimin, ndërsa ne, që duam të mos na bezdisë, dhe të na krijojë mundësinë të shohim të gjithë hapësirën ku gjendet manastiri. Na bën pritë për aparatin, për diktofonin, për lëvizjen, për gjithçka. Sus. Jam unë. Sa i mjerë?-mendojmë. “Sa kot”, duhet të mendojë çapkëni i vjetër, që tashmë butaforisë së tij i ka shtuar edhe një fije bari në gojë.

Sa i pistë
Dikur ky vend ka qenë pronë e Frashërlinjve. Mit’hat bej Frashërit ia mori më pas një familje nga Kanina. Më vonë, ajo bëhet pronë e shtetit shqiptar. Ishulli i vogël prej 7 ha është një monument natyror. Në një gazetë kam lexuar se vetëm 0.1645 ha janë pronë e objektit të kultit, pjesa tjetër është monument natyror. Por, shqiptarëve, pak u bën për monumentin. Në vend të tij, janë të kënaqur me zdërhalljen në këtë mrekulli të natyrës. Ku më shumë vlerën ia provojnë, kur lëshohen të hazdisur në ditën e nderuar të pelegrinazhit. Dhe, atë ditë bëjnë qejf. Në Shqipëri pelegrinazhi është qejf, piknik..urraaaa. Kjo ka bërë që kisha të vuajë damkën e përvetësimit të gjithë mjedisit. Çdo fund-verë, falë saj bëhen kampingje me të rinj, gjë që ia ka përcjellë imazhin e mrekullisë së këtij vendi, shumë më larg. Por, gjithashtu dhe duke i sjellë probleme drejtuesve të kishës shqiptare, të cilët i akuzojnë se kanë marrë të gjithë ishullin. Jo se nuk kanë dhe ata pak siklete. Eshtë e pamundur, falë një rregulli të brendshëm, që t’i të kesh mundësi të takosh priftin. Ai nuk është, por edhe po të jetë- duhet leje që të shikosh interiorët brenda. E vërteta është se vendi është krejt i papastër dhe mungon dora e njerëzve. Ajo rregullohet disi në momentin, kur afrohet kremtimi i 15 gushtit. Por, kaq. Besimtarët e Zotit nuk e kanë shumë qejf pastërtinë, ndërsa pylli, tutje manastirit është edhe më i pistë. Kushdo mund ta provojë, po të ngjitet nga pas manastirit dhe të ikë tutje. Plastmase, mbeturina, të pëgëra që duket se nuk treten- i gjen kudo. Një tabelë akoma më e vjetër se manastiri, për hir të së vërtetës të përgatit që në hyrje me rregulloren e brendshme. Por, ndryshku dhe shëmtia e saj (e para ca kohëve) ta konfirmonte se nuk mund të bëhej më shumë. Roja ka tagër që të shoqërojë vizitorin deri brenda në manastir; Nuk lejohet futja e njerëzve të armatosur; Nuk lejohet njeri veç ditës dhe ndalohet gjuetia. Na bind kështu edhe karshillëku i rojes, që me sa duket e ka mësuar përmendsh këtë tabelë, që është e lakuar nga pas. Në ditën e festës të këtij viti, një kremtues më ka thënë se për “të nderuar”, Hyjni-lindsen, shqiptarët zbrisnin nga pylli me degë të thyera dafine. Qeshnin. Lumturoheshin. Dhe, askujt nuk i bënte përshtypje se po e dëmtonin këtë mrekulli. Kremtimi i ditëve do të thotë thjesht orgji ngrënie, ndërsa vari i Marigosë, këtij personazhi interesant, ishte i pa pamundur, që ta shpëtonte këtë zallamahi…

Ato
Këto objekte gjenden në perëndim të lagunës së Nartës, në brezin ranor, që ndan lagunën me detin. Përfaqëson një grup dunash ranore, të formuara nga veprimi i erës. Gjatësia e brezit me duna arrin disa kilometra. Ato kanë lartësi deri ne 5-6 m. dhe gjerësi deri 20-30 m. Dunat kanë vlera shkencore, estetike, turistike dhe ekonomike. I gjithë vendi vizitohet duke ndjekur almanakët turistikë-duke ndjekur itinerarin qyteti i Vlorës-Kriporja-bregdeti i Nartës-Hidrovori. Manastiri i Zvërnecit është monumenti kulturor më i rëndësishëm në hapësirën e Nartës. Një nga arsyet për të vizituar ishullin e Zvërnecit është fakti që të shikohet ky manastir. Ai është ndërtuar më shekullin e XIII, sipas karakterit bizantin, dhe i kushtohet Shën Mërisë. Çdo 15 gusht ka një festim të kishës ortodokse me rastin e lindjes së Shën Mërisë në këtë kohë.

Drejt Zvërnecit
Po. Zvërneci nuk është shumë larg magjistralit kryesor. Si të gjitha, objektet e religjionit dhe ato kulturore-historike kudo në Shqipëri, nuk janë shumë larg magjistraleve kryesore…Por, pas kësaj rruge të gjatë që të drejton në të ashtuquajturin “Pusin e Mezinit”, nuk jemi në Lagunë. Duhet të përshkosh qetësinë e Nartës, një qytezë-fshat, me shtëpira, që i ngjajnë pa fund shtëpive të Bregut të Jonit. Ende, gratë e vjetra, që ngjasojnë me ato të Jonit, të flasin me një greqishte arkaike, ndërsa burrat e pakët nuk i sheh kurrkund. Më të rinjtë në kurbet, kurse më të vjetrit në kafene. Askush nuk di për Kompleksin e madh, por të gjithë të konfuzojnë. Në sheshin, që përbën qendrën e Nartës, gjendet një kishë, e cila është e mbyllur zakonisht. Më duket sikur i shoh sërish ato dy karrige dhe togun e hedhurinave, që i gjej gjithmonë në këtë vend dhe sërish të patrazuara. Por, nuk kemi kohë. Rendim për në Lagunë, një vend ku dikur punohej për të gjetur naftë. Njësoj sot, pretendohet që të bëhen afër Depozitat e mëdha. Sërish naftë. Sërish protesta. Dhe, jo më kot, rrugës i has plehrat kudo. Inertet. Tashmë, nuk ka rëndësi. Shumë shpejt brazat e pishave nuk do të jenë. Dikur, banorët e Zvërnecit i bën një rezistencë të mirë INA-Naftaplin, operatori kroat i kërkimit të naftës, që kishte marrë në konçesion Bllokun e Panajasë në Shqipëri. Kurse, nuk po e përballojnë dot Kompleksin e madh, që po merr jetë pak nga pak…Edhe pse Këshilli Bashkiak po i bën rezistencë, puna duket se do të marrë jetë. Fshatarët kanë heshtur. Janë paqtuar. Këtë herë ambjentalistët duken si të nënshtruar…

Invers-Kisha dhe manastiri i njohur
Rruga bëhet më strapacuese dhe shtuar me aq shumë kodrina rrugës, të nxjerr jashtë pyllit. Me një makinë të mirë për gati 20 minuta të duhet të lësh pas Nartën. Pas një traseje të gjatë, rruga i ngjitet nga shumë afër Lagunës. Në këtë vend, ajo qarkon një ishull të vogël , ku gjendet manastiri dhe kisha e kahershme e zonës. Me një pasarelë, që shkon drejt, ndërtuar nga kisha ortodokse për 60 milionë lek (?)- futesh në një ishull të mbuluar me pisha, ku gjendet kisha e ndërtuar e shekullit të XIII dhe manastiri i vitit 1636. Historianët pretendojnë se në anën tjetër të ishullit, është edhe një kishë tjetër, të cilës i kanë mbetur rrënojat. Ajo është restauruar për herë të fundit në shekullin e XVIII. Në varrezat e saj ishte varrosur Marigoja e flamurit të Ismail Qemalit, bashkë me dy fëmijët dhe pak njerëz të tjerë. Dominon mbi gurët e varrit, greqishtja bizantine. Edhe vetë kisha është bizantine, sepse është e ndërtuar me gurë dhe me tulla të asaj kohe, sipas specialistëve. Një hajat me kolona, që i ngjan “Shën Nikollës” së Voskopojës, të mirëpret në hyrjen e kishës së njohur. Por gurët janë ngrënë nga motet dhe duket se nuk do e kenë të gjatë. Një dorë restaurimi i pret akoma t’i fusë në jetë. Një tjetër, ajo e kohës, pret t’i shkatërrojë. Roja, i cili na shoqëron me një bisedë absurde në ishull, bën rezistencë pasive. Kam urdhër,- thotë. Por, na mundëson të rifutemi në kishën e manastirit. Nuk na lë të fotografojmë brenda. Eshtë kategorik. Brenda nuk ka ndryshuar shumë, por duket se kisha ka dorë dhe është e restauruar më mirë. I veçuar, roja, ruan për ndonjë padrejtësi, kurse ne gjejmë mundësinë që të shikojmë në absidën e Kishës figurat bizantine. Ky element ka mbetur pak edhe në kupolën e vogël, që është mbi kishë. Ajo që ndoshta është shumë e njohur për kishën e Zvërnecit dhe që përmendet si një gjë unikale, është një kafkë me një gjarpër dhe mbishkrimi i greqishtes bizantine, që i qëndron sipër, rrasës së varrit të një personazhi, përballë hyrjes kryesore. Eshtë varri i Kostas Karanxhas dhe ka të ngjarë, sipas Prashnikerit, që të ketë qenë një figurë shumë e njohur e lidhur me perandorët e Bizantit. “Këtu prehet Kostas Karanxha, burrë fisnik, filiz i një dere fisnike”, thuhet mbi varrin e tij. Një pjesë dafinash, që janë mbi varret e të paktëve të mbetur mbi manastir, janë shenja e plotë e paqësisë të manastirit. Pasi bëjmë një qarkore rreth tij, ai na drejton vetë drejt largimit…Njësoj kanë bërë ndoshta dhe ata. Ashtu si zbrisnin atë ditë me dafina dhe dukeshin të gëzuar se po i blatoheshin Shën Mërisë. Por mua më dhimbsen dafinat, më kujtohen fjalët e njeriut, që më ka shpjeguar pak për festën e vitit 2007.

Vetë ishulli
Ishulli i Zvërnecit është një nga peizazhet, ku paqja është e rrallë në Shqipëri. Në festën e 15 gushtit mblidhen bashkë të ikurit, lulëzojnë pemët dhe qetësohen peshkatarët. Pak më tej, në lagunën e Nartës, peshkatarët presin peshqit, ndërsa vreshtat përgatiten që nxjerrin ende atë rrushin kualitativ, që më pas prodhon atë verë të mrekullueshme, që e kërkojnë të gjithë. Pastaj, pelegrinët, prehen në ishull dhe para syve të natës i bëjnë fli gjumin dhe qetësinë- festës fetare. Në kohën e regjimit vinin fshehtas dhe e përshkonin ishullin me varka dhe depërtonin deri atje. Kurse sot, vinë në mes të ditës. Është mrekullueshëm. Ashtu, ishte bukur edhe atëherë në kohën e Anti-krishtit. Por, gjurmët e hershmërisë, sipas studiuesve, shkojnë që nga shekulli i 1 para Krishtit dhe më vonë. Duhet të largohemi. Puna e mirë veç të tjerave është kjo urë e stërgjatë 200 metra që i merr sëbashku vizitorët dhe i fut në ishull. E mirë se edhe të largon. Më 1967 bashkë me murgun e fundit që e liruan nga ky vend u dëbua për pak kohë dhe mrekullia e këtij vendi nga kujtesa. Thuhet se atje është djegur një thesar, nuk është më biblioteka e bollshme me literaturë…se kishte…
Roja është më shumë se indiferent, por tash bën dhe hokatarin. Na ngacmon pa fund dhe tallet me interesin. Na tregon për priftin, që meshon. Nga vjen dhe se duhet të hanë fëmijët… Nuk e dëgjojmë. Më nget për Marigonë, që e ka parë në film. Për ushtarakun, që është varrosur në kishë, nuk di pothuaj asgjë. Eshtë i qetë.
…
E pyesim për vajzën dhe gurin e saj. “Eh, ç’ia kini ngenë ju”, na përgjigjet, kur i dalim nga sfera e tij e logjikës. “Ta kisha ditur, një m…kisha për t’iu lënë”. I qeshim. A thua të ketë qenë ndonjë nga ata që e di, se ku është guri i vajzës greke?! Po ç’i duhet atij. E presin në shtëpi. Manastiri këtu ka qenë dhe këtu do të jetë. Eshtë viti 2007.

Me rastin e 25-vjetorit të rivarrimit të Hysni Kapos në vendlindjen e tij, në Tërbaç. Një përgjigje për ata që e hoqën Hysni Kapon nga Varrezat e Dëshmorëve në Tiranë dhe një replikë me vëllain e Sadik Premtes

Bexhet Rrapo*

Njëzetepesë vjet më parë, Partia Demokratike e sapo ardhur në pushtet me një ndjenjë të shfrenuar revanshi, bëri një nga aktet më të turpshme të saj: zhvarrosi nga varrezat e dëshmorëve të atdheut në Tiranë eshtrat e thuajse gjithë ish udhëheqësve më të shquar të Luftës Antifashiste Nacional-çlirimtare,mes të cilin edhe Hysni Kapon. Ishte ky një akt politik hakmarrës që indinjoi pa masë gjithë veteranët e asaj lufte të lavdishme që na solli lirinë dhe që nuk mund të shlyhet kurrë nga kujtesa e popullit shqiptar.

Biri  i lavdishëm i Tërbaçit e gjithë Shqipërisë, Hysni KAPO, u nda nga jeta më 23 shtator 1979, nga  një sëmundje e rëndë. Ai u varros  atëherë me të gjitha nderet e respektet që i meritonte në varrezat e dëshmorëve të kombit  në Tiranë,  si Hero i Popullit dhe komisar  i atyre dëshmorëve të rënë për çlirimin e Shqipërisë në luftën nacional-çlirimtare. U Përcoll me dhimbje nga familja, të afërm e gjithë populli shqiptar.

… Mbas disa vitesh do vinte një kohë që do të kthente përmby vlerat dhe heronjtë, për të ngritur në piedestal antivlerat dhe tradhtarët. Luftëtarët  për liri e pavarësi dhe për rindërtimin e Shqipërisë do të quheshin të padëshirueshëm që të preheshin bashkë me dëshmorët që prunë  lirinë e vendit. Pra po ndaheshin komandantët nga  ushtarët. Një  gjykim i tillë  do të bëhej  dhe për Hysni Kapon. Ishte fillim maji i vitit 1992, në vigjilje të Ditës së Dëshmorëve dhe ata filluan  çvarrosjen e komandantëve, komisarëve e gjithë drejtuesve te lartë te shtetit shqiptar nga varrezat e dëshmorëve. Veprim  ky i turpshëm antikombëtar  dhe jonjerëzor.

Në këto kushte, në terrorin fashist të mbjellë nga politikanët e kohës kundra figurave dhe heronjve të këtij kombi, tërbaçjotët nuk do ta linin birin e tyre ta zhvarrosnin këto bisha. Në bashkëpunim  e koordinim me familjen, bashkëluftëtarët e tij tërbaçjotë dhe nga gjithë Shqipëria, organizuan zhvarrosjen e tij. Vendimi  nga familjarët dhe bijtë e Tërbaçit ishte që ai të rivarrosej  në vendlindjen e tij në Tërbaç të Vlorës dhe kështu u bë. Ky ishte një veprim mjaft patriotik, që shprehte dashurinë, respektin dhe unitetin tërbaçjot të trashëguar në breza dhe të farkëtuar më shumë nga vetë Hysni Kapo. Kjo nismë u udhëhoq nga bashkëshortja e Hysniut, Vito Kapo, nga fëmijët e tij, Pëllumbi, Vera e Besniku, si dhe nga bashkëluftëtaret tërbaçiotë  Vehbi Hoxha, Arif Hasko, Kadri Kiça, Haki Gjondeda, Ali Xhaka, Hysni Berdaj etj. Kjo u mbështet nga shumë bij të tjerë tërbaçiotë në Tiranë, Vlorë e qytete të tjera. Gjatë lëvizjes Tiranë-Vlorë-Tërbaç autokolona u përshëndet nga shumë qytetarë në çdo qendër banimi. Një pjesë do t’i bashkoheshin kortezhit për në Tërbaç. Gjatë rrugës  tentuan të krijonin pengesa  individë të izoluar, ndoshta të porositur nga ata që kërkuan zhvarrosjen nga varrezat e dëshmorëve. Në sajë të zgjuarsisë e guximit të organizatorëve, që ishin ushtarakë dhe ish-ushtarakë, këto tentativa do të shmageshin. Autokolona e kortezhi jo që nuk do pakësohej por do të shtohej gjatë rrugës për në Tërbaç. Krahas grupit organizator nga Tirana  kishte dhe një grup tjetër në Vlorë që kishte siguruar dhe pjesëmarrjen më të madhe si dhe ai i pritjes në Tërbaç që kryesohej nga kryeplaku Xhevair Rrapo.

Pjesëmarrja ishte shumë e madhe nga gjithë krahina e lumit të Vlorës  përveç atyre të ardhur nga Tirana e qytete të tjera me djetëra autobusë e mjete private. Folën me këtë rast figura dhe personalitete të tjera si nga parti politike, nga shoqata e veteranëve të luftës e të dëshmorëve. Si Hero i Popullit dhe komisar i njësive të larta të ushtrisë nacional-çlirimtare, Hysni Kapo rivarrimi iu bë me breshëri armësh.

Kësht, Hysni Kapoja do të prehej përgjithmonë në vendlindjen e truallin e tij. Nuk do të kishin më mundësi ta shqetësonin. Kjo ishte data 25 maj 1992. Aty ai ka kundruall dëshmorët me të cilët nisi e përfundoi luftën, ideologun e luftëtarin për liri e dije, Halim Xhelon e trimëreshën legjendare Miro Tërbaçi, por dhe gjithë bashkëfshatarët e tij që i donte dhe e donin shumë.

Nga ajo ditë  kanë kaluar shumë vite ku është folur e hedhur balte për shumë drejtues e bashkëluftëtarë  të tij, por për Hysni Kapon, birin e Tërbaçit vetëm se është rritur respekti, me përjashti të ndonjë rasti të vetmuar…

Më vjen keq që para dy muajsh  nga z .Zija Lepenica, vëllai i Sadik Premtes, ështe promovuar një libër  kushtuar S.Premtes, ku thuhen dhe disa të pavërteta historike për luftën nacinal-çlirimtare për qarkun e Vlorës  dhe në veçanti për Hysni Kapon e Tërbaçin. Aty thuhet se këshillat nacional-çlirimtare në Lumin e Vlorës dhe në Tërbaç i ka krijuar Sadik Premte, po ashtu dhe për organizimin e partisë komuniste. Por e vërteta qëndron ndryshe. Sipas historikut që ne disponojmë, i përpiluar nga  Vebi Hoxha e Arif Hasko të cilët kanë qenë edhe bashkëluftëtarë me S.Premten deri sa ai i tradhëtoi idealet e luftës nacional-çlirimtare ku thuhet:  Në mars të viti 1942 në shtëpinë e H. Kapos në Buzujk është formuar këshilli  i fshehtë me 5 veta, nga vetë Hysni Kapo. Më vonë,  në nëntor 1942 në shtëpin e Baxhul Gjondedes është formuar këshilli më i plotë,  i  deleguar në emër të frontit antifashist nacional-çlirimtar ka qenë  Ibrahim Dervishi. Për sa i takon formimit të organizatës  së partisë komuniste në Tërbaç i deleguar ka qenë Mehmet Shehu. Sipas po këtij historiku rezulton se Sadik Premte të ketë ardhur në Tërbaç  vetëm në 1943 , periudha e fraksionit, i cili ka kërkuar mbështetje nga organizata e partisë. Ata i janë përgjigjur duke i thënë se kur të vijë djali jonë do ta diskutojmë këtë problem dhe e dimë vete ne si do gjykojmë dhe këshu u bë.  Hysniu  vjen, bën takime e sqarime me popullin  dhe më 15.5.1943  bëhet mbledhja e fshatit  në Bragjin, bregu i kuvendeve për Tërbaçin, aty u vendos mbështetja e luftës Nacional-çlirimtare  e vetë Hysni kapos dhe njëkohësisht dënimi  i tradhtisë së Sadik Premtes. Do të veçoja se në këtë promovim libri nga folës u tha se S.Premte  është hero i Lumit të Vlorës. Ky deklarim është ofendim për ata që janë heronj të vërtetë, të cilët e nisën dhe përfunduan luftën, duke vlerësuar ata që  i lanë  në mes dhe i tradhtuan idealet e kësaj lufte.

Këto shpifje nuk i deformojnë dot faktet historike  dhe sidomos vlerat dhe kontributin e Hysni Kapos, ai ka lënë gjurmë të mira si në luftë, por dhe më vonë në rindërtimin e vendit. Për këtë figurë thuhen vetëm fjalë të mira, sepse ai ka dashur e ka mbështetur njerëzit e thjeshtë.

Duke qenë se jemi dhe në 25 vjetorin e prehjes në vendlindjen e tij  ja vlen të flasim pak dhe për një ndërhyrje që është bërë në memorialin ku ai prehet. Kishte kaluar një kohë e gjatë, nga koha e rivarrimit që përkonte dhe me një periudhë të vështirë, ambienti nuk ishte dhe shumë i përshtatshëm, me kalimin e kohës kishte dhe dëmtim, kjo kërkonte ndërhyrje. Ajo u bë nën  kujdesin e familjes dhe kontributin e atyre që e kanë dashur dhe e duan Hysni Kapon. Puna u krye nga specialisti  talentuar tërbaçiot  Adif Cane,  i cili është mjeshtër i punimit të gurit e mermerit. Në sajë edhe të projektit ambienti ka dalë shumë i bukur, i  punuar krejt në mermer nga porta dhe ambientet e sheshit.

Për figurën e ndritur të Hysni Kapos, bijtë e Labërisë dhe sidomos Shoqata Atdhetare Kulturore Tërbaçi organizon shpesh veprimtari përkujtimore mbresëlënëse. Sepse Labëria dhe Tërbaçi nuk i harrojnë kurrë bijtë e saj të mëdhenj.

*Kryetar i Shoqatës Atdhetare-kulturore “Tërbaçi”, Vlorë

Ekziston një fshat në zonën e Dumresë ku të gjithë këndojnë. Nga më i moshuari e deri tek më i vogli kënga dhe muzika folklorike e zonës është pjesë e jetës dhe në çdo festë tradita vjen përpara çdo gjëje tjetër. Dëshirani është fshati i fundit i zonës së Dumresë që kufizohet me Kuçovën, por jeta në këtë fshat krahasohet me atë të qytetit për një fakt mjaft interesant: Gjatë gjithë ditës të gjithë banorët merren me punët e bujqësisë dhe aktivitetin e tyre, në mbrëmje të gjithë dalin shëtitje në të ashtuquajturin bulevard të fshatit, mbushin lokalet e fshatit dhe organizojnë festa me këngë e valle.
Kjo atmosferë në Dëshiran është në çdo kohë sa së fundi edhe emigrantët kanë vendosur të kthehen dhe të ndërtojnë jetën në këtë fshat, që ka tashmë rrugë të asfaltuara, kodra me ullinj madje dhe shafran si dhe vreshta të shumtë.
Dëshirani ka edhe një grup folklorik që pavarësisht se nuk e mbështet askush vazhdon të gjallërojë jetën e kësaj zone duke marrë pjesë në festivale folklorike dhe duke përfaqësuar zonën denjësisht.

Problemi i vetëm që ngrenë artistët e kësaj zone është mungesa e të rinjve që të ndjekin traditën e trashëguar në kohë nga shumë breza. Sherif Halili, një ndër mjeshtrat e këngës popullore të Dëshiranit thotë se fshati është i njohur për këngëtarë dhe valltarë. Madje dikur edhe kryetari i këshillit i zonës këndonte. “Kam marrë pjesë në 5 festivale të Gjirokastrës duke përfaqësuar zonën e Dumresë dhe Sulovën. Kjo zonë ka këngëtarë dhe valltarë të shumtë, që kanë përfaqësuar edhe zona të tjera. Edhe babai im, Hajdar Halili ka qenë këngëtar. Muzikën e kemi të trashëguar dhe Dëshirani njihet për këngëtarë dhe instrumentistë të njohur”.
Halim Hani, firzamoniçist thotë se instrumentin e ka mësuar qysh fëmijë nga të mirënjohur të muzikës në Dëshiran si Rrapush Zdrava. Atëherë ne ishim shumë të interesuar dhe kishim qejf ndërsa rinia sot nuk është si dikur. Sot ata duan të ikin në qytet dhe të mos merren me muzikën tradicionale. Mundohemi ti përfshijmë por duket e vështirë”.Ata kërkojnë nxitjen e të rinjve për të kënduar dhe për tu përfshirë në grupin muzikor me qëllim ruajtjen e traditës mjaft të pasur të zonës.
Shembull tipik i trashëgimisë së muzikës është Ferdinand Mjeshtri, klarinetist i njohur i Dëshiranit. Ai e ka përcjellë instrumentin e klarinetës tek djali i tij Aleksandri, i cili është bërë i famshëm për interpretimin e rrallë.
Dëshirani ka shumë për të treguar për traditën, mikpritjen, dëshirën për punën dhe zhvillimin. Ndër të rrallat fshatra ku shtëpitë janë të vendosura në një vend por kërkon përmirësimin e kushteve sidomos për pastrimin dhe ndriçimin.B.N